Адуней апсуа-абаза конгресс

29 МартI 2024
03:45
Асквш 1993 сентябрь а 30 апсыуа ры Грузия а-КъральыгIва совет архъвква тырцата ареспублика ашта шабгу рнапIы йгIацIаркIхырныс рылшатI. Апсны Республика ауи асахIат йгIашIарышвта зхъа йахвиту йшкъральыгIву ахабар аргатI.
Абзазара ахъаз аджьаль апшIалра
Апсны ауагIа р-Абашта айсра, асквшква 1992-1993
Асквш 1992 август а 14 щымта щажьыта Грузия а-КъральыгIва совет архъвква айхамгIва ахчара швхIаусыгIвата йырчпатI, Ингур дзыгIв апны аквырджь-апсыуа къральгIвына йгIахъысын Гал – Согъвым мгIвала Апсны йгIаласкIьакIьауа йгIаджвыквылтI. Абарауаса йгIалагатI мыш 413 йнайыз, йщарычIвараз айсри апсыуа уагIахъа ргеноциди.
Айсра йапхъахуз амш. АцхIа къапщы, асквш 1992, август а 14
© АГТРК
Тбилиси мурадта йрымаз Апсны абгата рнапIы йгIацIаркIхра акIвын. Йара ауи агIан апсыуа къральыгIва унашвачпагIвчва йызлаз Грузия ССР апны хвитнагIата йрыму йалархIара шатахъу гIархIвун. Айсра зтшын йгIалагаз, асквш 1992 август а 14 агIан, Апсны ЙхIаракIу а-Совет асессия апны аквырджькви дари рквтабжьара федерация азазаъаща шщаквдыргылуаш ауыс йалапшра атахъын. Ауаса аквырджь рхъвква ъагIаргвыквсыз йгIалцIла асессия гьакIвымшатI.
ХIазазаъащаква йырпщылу ауысква мамыр амальла, цивилизация йазынадзаз ауагIа йшырцIасу апшта йагвынхIыргIвырныс хIащтата ажвата йгIагIгуаз зымгIва йырджьауапта хIара танкла, топла йгIахIайхсуа, хIырщуа йгьи хIырхIвынчIауа йгIахIгвыквылтI.
Ардзынба Владислав
АуагIахъа йрызцуз йтшазынархара йгIалхпI, асквш 1992, август а 14
Апсны ЙхIаракIу а-Совет аунашвачпагIв Ардзынба Владислав ауагIа агъа йпшIагылырныс йаквгIазшIиттI, ареспублика апны 18 сквша уалагата сквшы 40-дза йыртаз ахъачваква зымгIва айсра йшпшцIалуашыз ахабар дыргатI.
Апсны айсра апхъала
Айсра гIаламгаскIва йыншуз
Асквш 1989 мартI а 18

Лыхны кыт апны уагIата зкьы 30-гIв злаз апсыуа уагIахъа райззара ду акIвшатI, ауаъа Апсны Автоном Совет Социалист Республика Грузия ССР йгIарылырдата апхъала йшаъаз апшта союз республика статус гIартхырныс ажва гIаргтI.
Асквш 1989 июль а 15-16

Согъвым апны абджьар гIадрысабапуата апшIахраква ншатI. Ауат гIазхъшахъыцIыз Апсны къральыгIва университет ахабза мыгIвхъгахауата йъагIвыршаз акIвпI. Ауи ауысла йгIащтIыцIыз амакIыраква аквырджькви апсыуакви абджьарла рапшIахра йазцатI, азджьакI йшырхIвауала, ауи уагIата 14-гIв, азджьакI йшырхIвауала – 17-гIв аладзтI, швкIыгIвпхьадзара хвхатI.
Асквш 1990 август а 25

Апсны ЙхIаракIу а-Совет акъральыгIва хъахвитра ауысла Декларация нанауахвтI, ауи ЙхIаракIу а-Совет йалаз апсыуа депутаткви адекларация йадымгылуаз аквырджь гвыпи апшIанаргылтI, рыцIа йуагIахъа мачIкваз йрыуаз адепутатква йаъарата ухIва ауашта анатгьи аратгьи йрылалтI. Тбилиси апны адекларация къару амамкIва рхIватI.
Асквш 1991 апрель а 9

Грузия ЙхIаракIу а-Совет Апсны зламкIва йакIвдыршаз ареферендум агIарбараква щатата йнанауахвын Грузия акъральыгIва хъахвитра гIащаквыргылхра ауысла швъа нанауахвтI. Грузия йапхъахуз дырпрезидентта ареспублика ЙхIаракIу а-Совет йаунашвачпагIвыз Гамсахурдия Звиад дгылтI.
Асквш 1991 сентябрь а 22

Апсны апны Апсны ЙхIаракIу а-Совет алырхын йщаквдыргылыз апхьадзараквала адепутатква алырхтI: ауи апсыуата 28-гIвы, квырджьта 26-гIв, антахьгьыт ауагIахъаква йрыуата 11-гIв алашватI. УнашвачпагIвта Ардзынба Владислав далырхтI.
Асквш 1991 декабрь а 25

СССР р-Президент Горбачёв Михаил «йдунейпшыща злащаквгылу йхъвыцраква йгIарылцIла» ауи аъанатIала йынхара шашIайрысуа гIайхIватI. ЙащтагIайуаз амш СССР ЙхIаракIу а-Совет йаланакIуаз а-Республикаква р-Совет СССР шаъахым ауысла декларация нанауахвтI. Совет Союз аналпIла амщтахь ауи йалаз ажвыхв союз республикакI къральыгIва кIьыдахатI.
Асквш 1992 январь а 6

Абджьар змата тшгIащтIызхыз агвып Гамсахурдия дахъырхтI. Грузия драпхъагылагIв шIыцхатI СССР агIвымакъраль уысквала йырминистрыз Шеварднадзе Эдуард. Ареспублика абзазагIвчва рквта айсра джвыквылтI. Гамсахурдия йыцызкIквуз Грузия йапхъахуз рпрезидент дъауаз Мегрелия апны тшадыркIылтI.
Асквш 1992 февраль а 21

Грузия ЙхIаракIу а-Совет асквш 1978 агIан йнарахвыз Грузия ССР а-Конституция къару амахымкIва йырпхьадзата асквш 1921 агIан йызлабзазуз Грузия демократ республика а-Хабза Хъада шгIащаквдыргылхуа ахабар аргатI, ауаса акъраль агIвынаква йшаъу йгIанырыжьуата, датшата йухIвушызтын, Апсни Аджарии гIарылахауата йщаквнаргылтI (асквш 1921 агIан Апсны зхъа йахвитыз къральыгIван Грузиягьи ангIалрала йрыщтаныкъвун). Йшцазла, Грузия йшабгу унашвакI йацIу, шта гIаныршаракIгьи злам къральыгIвата тшачпатI. Апсны апны ауи зпхьадзарала йщардам апсыуа уагIахъа аквырджьква йызларыладрыдзуаш амгIва йагIаджвыквцIагата йырпхьадзатI.
Асквш 1992 февраль а 4-17

Йахъырхыз апрезидент Гамсахурдия йцIагылагIвчва йрабакIра атахъыта швхIаусыгIвата йырчпан Грузия руагIахъа гвардия Апсны йгIаталтI. Апсны ЙхIаракIу а-Совети ажвлари йызнымкIва ауат амаль амамкIва рышта йтдахра шатахъу ангIархIва акIвпI йантыцIх.
Асквш 1992 мартI а 10

Грузия апны абджьарла акъраль аунашвахъцIара зкIыз ауагIа йгIандыршаз Айсра совет атарала йгIаншаз а-КъральыгIва совет Шеварднадзе дахъадзгылтI. АкъральыгIва совет ареспублика ашта айхIара ахъпшылра йыцIан – ГIвадахь Осетия, Аджария, Апсны ракIвмызтын.
Асквш 1992 май а 5

РыцIа-рыцIа йаквыргъвгъварахуз амакIыраква йгIарылцIла Апсны ЙхIаракIу а-Совет йаланакIуаз аквырджьква ргвып йызкьазууыз алачIваракI йгIаджвылцIхтI. Ауи апарламент ауи ахIа зынгьи абгата йгьамйыззахтI.
Асквш 1992 май а 9

Согъвым апны Апсны ауагIахъара ацзакIыра а-Совет гIандыршатI, ауи уагIахъа щардала йалаз ареспублика абзазагIвчва автономия а-Конституция амыгIвхъгара йапшIагылырныс, адемократ къаруква тшадыркIылта ауагIахъаква апшIагылра йачвырхчарныс йаквгIазшIнаттI.
Асквш 1992, июнь

Апсны апны абджьарла йадгалу акъвырльыкъвхартаква гIандыршауа йалагатI: Апсны ауацIауысквала ар аполки ашIыпIа квырджь рхъвкви.*

*
А-Союз аналпIла амщтахь АуацIа уысквала аминистерства архъвква зымгIва зышта йтаз зхъа йахвитхаз акъральыгIваква рунашва йацIагылуан.
Асквш 1992 июль а 9

Мараташварта Грузия апны Гамсахурдия Звиад йыцызкIквуз апремьер-министр йтарагылыгIв, агIвычIвгIвыс йхвитнагIаквали ауагIахъа азазаъащаквали акомиссия аунашвачпагIв Кавсадзе Александр дыргъычтI.
Асквш 1992 июль а 22

Апсны ЙхIаракIу а-Совет асквш 1978 агIан йнарахвыз Апсны а-Конституция къару амахымкIва, ареспубликагьи асквш 1925 агIан йызлабзазуз, Апсны зхъа йахвитыз Грузиягьи ангIалрала йрыщтаныкъвуз къральыгIвата йщаквзыргылуаз Апсны а-Конституцияла йбзазауа йалагахуата хабар аргатI. Акъраль агерб, абаракъ йгьи ахьыз шIыц – Апсны Республика – дрыбагъьатI. Грузия аунашвахъцIагIвчва ауатква йгьрыдымгылтI.
Асквш 1992 август а 10

Тбилиси апны архъвква Апсны йтардарныс унашва гIаргтI. ШвхIаусыгIвата йгIадыргылтI ашсква гIархвитхра йгьи Россия йгIатыргуз ахIатлаква Армения йызларгуз мгIвазаджвыкIта йаъаз айхамгIва азвиадистква йырчвыхчара атахъыта.
Асквш 1992 август а 11 Зугдиди апны азвиадистква айчважвара йрызгIайыз Грузия йыркъральыгIва уыснкъвгагIвчвата ужвыгьи 12-гIв ргъычтI. Ауат Апсны ашта апны йкъарчIвахыта хабар аквацIаргатI, ауаса ауи мцын.
Айсра апхъала Апсны ауагIахъа алаща
Асквш 1989 агIан а-Союз шабгазла йакIвшаз ауагIахъа рахъгIвылгIара агIарбараквала Апсны уагIата 525 061-джвы бзазун. Ауат йрыуата:
1
Аквырджьква
239 872-гIв (процент 45,68)
2
Апсыуаква
93 267-гIвы (17,8 процент)
3
Армальква (агIаджьамква)
76 541-джвы (14,58 процент)
4
Аурышвква
74 913-гIв (14,27 процент)
5
Аурымква
14 664-гIвы (2,79 процент)
6
Антахьгьыт ауагIахъаква
25 804-гIвы (4,88 процент)
Ага аквырджь рхъвква Апсны абзазагIвчва ргвы мгIвауата йгIаргвыквсызтынгьи Апсны апны асквш 1991 ацIыхъваква рагIан йгIандыршаз ауацIа уысквала архъв аполк кIьыда айсчва ауат мчыта йгIарпшIагылтI (СССР аналпIла амщтахь АуацIа уысквала аминистерства архъвква зымгIва зышта йтаз зхъа йахвитхаз акъральыгIваква рунашва йацIагылуан. Йара ауи акIвын руысква шцаз Апсны йаныргIалыз СССР а-МВД ауацIа уысквала архъвква йрыланакIуаз йагIбахуз аполк агIвбатальонкIгьи. Ауат рыщатала ауацIа уысквала архъв аполк кIьыда гIандыршатI – аредакция ррытаразга). Айсра йапхъахуз амш аквырджь рхъвква Согъвым къала уъарылалуа АцхIа къапщы апны йгIашIадрыстI.
Айсра йапхъахуз амш, Согъвым, атурбаза аргванква, асквш 1992 август а 14
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
АцхIа къапщы апны йапхъахуз алакшараква, асквш 1992 август а 14
© АГТРК
Айсра зтшын йгIалагаз зымгIва йрапхъата айбащраква йрылалыз ауацIа уысквала архъв аполк кIьыда айсчва, Согъвым, амшын йатшпу аурам, асквш 1992 август а 14
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
АцхIа къапщы, айсра йапхъахуз амшква, асквш 1992, август
© АГТРК
Йапхъахуз артыгIвчва, Согъвым атенгьыз порт, асквш 1992, август
© ИТАР ТАСС
Апсны ауацIа уысквала архъвква рунашвачпагIв Агрба Гиви АцхIа къапщы апны, асквш 1992 август а 14
© АГТРК
Аквырджь айсыгIвчва рунашвачпагIвчви Апсны аунашвахъцIагIвчви йапхъахауата йанайчважва рырхъвква надрыскIьахырныс йангIалтI: аквырджьква – Багмаран кытдза, апсыуаква – Гвымста дзыгIвдза. Ауи агIан Согъвым айсра ъакIвымшауа штата йгIанхара атахъын.
Апсны ар аунашвахъцIарта хъада аунашвачпагIв Дбар Сергей, Согъвым, АцхIа къапщы, асквш 1992 август а 14
© АГТРК
Август а 18 аквырджьква ауи апхъала йызлангIалыз пыртшытI, акъраль аквта къала йталын йыркIытI. Йара ауи атшын Тбилиси апны Ардзынба йъанатIа дшахъырхыз йгьи «Айсра совет» шгIандыршаз ахабар дыргатI. Ауи йаджьауапта айсра ангIалага Согъвым йтыцIта Гудаута йцаз Апсны аунашвахъцIагIвчва Ардзынба Владислав унашва зхъицIуз Тшыхчарала акъральыгIва комитет гIандыршатI.
Йбергьльу апсыуа турыхгIвоу Гожба Мирод, Согъвым ангIадырхвитхуаз йакIвшуз йщарычIвараз айбащраква дрыладзтI. © АГТРК
ЗахIварала апсыуа ры йалалыз ачкIвынчва. © АГТРК
Ардзынба Владислав, асквш 1992
© Апсны йапхъахуз рпрезидент йгвчIагIвчпара фонд
А-КъральыгIва совет айсчва ашв пыртшын йгIашылтI ­– абджьар хIыквырхырныс ахъаз йгIайызшва. Ауи асахIат спны сахща Василиса йгьи апхъала йсхъапщылаз Устян В.А. аъан. Ахча рыхIтырныс рхIвауа, гвауата йгIахIачважвауа йалагатI. Аркъа рыжвтI, афатар рхIвынчIатI, сахщагьи йсхъапщылазгьи нарахвтI. Сахща гIазаб лдырбатI, йлылахъвмартI. Устян дырбкъан дырщыхтI. ЗымгIва рхIвынчIун, йырбуз закIы йгьагIвымсуазтI, ахIвссаква гIаркIуанта зальмагIа рхун.
ЙкIыз Согъвым йбзазуз Зантария С. даквшахIатхауата йылхIвахыз йгIалхпI.
Апсыуаква рхъпшылра йацIата йгIанхуз Гвымсти Бзыби дзыгIвква йырбжьу ашта акIвын. Ткъварчал къали Очамчыра район йаланакIуа акытквакIи йахьъакIвызлакIгьи агъачвала йкIвыршата йтакIхатI.
Агвардеецква ахIапчыпква анджвылыргуз асаби фачIвквагьи хIсаби пшка фачIвы злайызхIрыхIазыруаз агаз баллонгьи аредуктор шацыз йнарахвтI. СпхIвыс ауи асаби йыхъаз йгIаныржьырныс данрыхIва агвардеецкI – «Швсаби аджьыкIа йфарагIатI», – йхIватI».
ЙкIыз Согъвым йбзазуз Ажиба К.Ш. даквшахIатхауата йхIвахыз йгIалхпI.
Айсра зтшын йгIалагаз йгIашIарышвта Гвымста хъыхчарта гIвына дрыбагъьауа йалагатI, уацIыхъван ауи Мараташварта фронт-хIва йапхьун. ХIадагIвача йаднагалыз апартизан гвыпквагьи псайспамцара МарагIайырта фронтта тшадыркIылуа йалагатI.
«Лыхны» танк
© Климов Олег йахъихта «Апсны сквшы 20 рымщтахь» зхьицIаз асурат абаркIыра йгIалхпI
Гвымста фронт
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
Амедахща Габния Инга, Гвымста фронт, асквш 1993 июль а 22 агIан дщхатI
© Барцыц Марина
Left
Right
…Ауат амшква рагIан а-КъральыгIва совет айсчва Маргания Гриша, Турчанба Зураб, Адлейба Зураб, Марохия Виктор, ГварамияргIа аби апи, ауат рыгвлачва атрыквква – хъацIи пхIвыси, Самушия Г. йпхIвысгьи йаргьи рщытI. Самушия йпхIвыс апхъапхъа йлылахъвмартI, уацIыхъван лщапIы хъырхын атдзы дыгIвнарблытI. Ауатгьи датшагьи ауагIа аныцIарцIуз апсыуа хъачваква гьзымцатI, зымгIвагьи рыпшцIаква рпны йыцIарцIатI
Очамчыра абзазагIв Лакербай И.Ш. дызквшахIатхаз йгIалхпI.
Апхьахьа-археолог, Апсны афыр Хварцкия Мушни, Лашкиндар кыт апны асквш 1992 декабрь а 6 атшын дщхатI
Акъраль йауата йыркIыз ашта апны абзазагIвчва руагIахъара йгIалцIла чвгьара рыщтанкъвыргауа йалагатI. Айсра йаламыз ауагIа гIазаб рхътырхуан, зальмагIара рзырхун, ртыдзква, ркытква рбылуан. Аквырджьква йырчIвымыз аткванква, атичIвщтIацIартаква, атыдзква, афатарква рхIвынчIун.
Август а 15 йахънамгауата КIавкIаз ащхъа уагIахъаква радкIылара (КГНК) Лагъь КIавкIаз ауагIахъаква Апсны ахчара йазгылырныс йаквгIазшIнаттI. Йара ауи амш КГНК айсра хъвшара аунашвачпагIв Сосналиев СултIани айсра зъачIвагIаз КIьылдза МухIамади запхъа йгылаз Апсны хчара йцарныс зтахъыз ачкIвынчва ргвыпква Гудаута йнадырдзатI.
Ужвы Апсны ахчара хIара йхIхвитнагIапI йгьи йхIборчпI. Ужвы йнанаркIыта Апсны хIара йхIпсадгьылпI. Ари алахъвгIахъасра йгIашIарышвта КIавкIаз апны йапсыуам заджвгьи дгьаъам.
Зтахъырала Апсны зхчарныс йгIайкваз рквра йгIалхпI
Йапхъахуз аинтернационал батальон йауаз ачачан чкIвынчва, Афон ШIыц, асквш 1992, август
© ichkeria.info
АцхIа къапщы аргванква, Согъвым, асквш 1992
© Цагарели Георгий
Йаларыхъвашу Амамыр аурам, Согъвым, 1992-1993-хуз асквшква
© Соловьев Андрей
КIьылдза МухIамад
© АГТРК
Ашта гIакIра ашIадымрысуазтын КГНК йалакIу айсра къаруква аквырджьква рыр йапшIагылата айсра шджвыквырцIауа ахабар ргара.
Асквш 1992 август а 18 йакIвшаз КГНК йазалхыз асессия ащаквыргылра йгIалхпI
Август а 18 йакIвшаз КГНК асессия Грузия архъвква йдмыркъвауата Апсны йштыцIуаш рархIвтI, август а 21 КГНК апрезидент Шанибов Юрийи а-Конфедерация а-Парламент аунашвачпагIв Сосламбеков Юсупи агъа абджьарла йпшIагылра ахъазла Лагъь КIавкIаз йауата Апсны айсра йцара зтахъкву ауаъа йнардзара ауысла унашва гIацIырщттI. Лагъь КIавкIаз йгIатыцIта йгIайыз агвыпква рыщатала йапхъахузи йгIвбахузи абатальон кIьыдаква йгьи резерв йаъаз йхпахуз абатальон адыркIылтI.
Апсыуа уагIахъа рыхъаз схъа щтIасцIара стахъыпI. Ащхъа снахъысныс санашврыхвитуаш сазпшитI. Абджьар снапIыцIата ймачIу, йпшдзу, кърар зму швуагIа схчара стахъыпI. Гришин Александр Николай йпа.
Апсны ЙхIаракIу а-Совет аунашвачпагIв йгIайадзаз ателеграмма
Трыквшта йгIатыцIта айсра йгIайыз ачкIвынчва
© АГТРК
Август а 23 агIан 35-гIв йнадзуз Трыквшта йауу апсыуаква йапхъахуз ргвып Гудаута йгIадзатI. Апсны рхчарныс йгIайтI Приднестровье, Россия АгIвадахь штаква йгIартыцIыз ачкIвынчва.
Апсны а-Фыр Смыр Джемал
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
Лагъь КIавкIаз йауу айсыгIв
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
Лагъь КIавкIаз йауу айсыгIвчва, Шора Муъайад унашва зхъицIуз акъабардыйаква ргвып а-Министрква р-Совет атдзы адзхъа, асквш 1993 сентябрь а 27
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
Трыквшта йауу апсыуа айсыгIвчва ргвып
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
Апсны йгIаталыз Грузия а-КъральыгIва совет архъвква рунашвачпагIв Каркарашвили Георгий апсыуаква сахIат 24 руацIала абджьар щтIарымцIакIва амаль шамам райхIвуата тшырзынайырхатI. Ауи рымчпузтын ауи «ауат асепаратистква» йыргвыгъатI: «аквырджьква зымгIва йрыуата уагIа зкьы 100-гIв аладзыргьи Ардзынба йажва йацызкIуа азкьы 97-гIвгьи рыуа заджвгьи дгьгIанхушым».

Аквырджь чвгьахагIвчва, Гагра, асквш 1992 октябрь а 1-2
© Цагарели Георгий
Аквырджь генерал Ланчава, Согъвым, асквш 1992 октябрь
© Цагарели Георгий
Аквырджь чвгьахагIвчва, Согъвым
© Цагарели Георгий
Анчва йпахь йсхIвитI ауи шзахварам.
Ардзынба Владислав
Москва апны йакIвшаз КIавкIазшта ареспубликаква рунашвачпагIвчва ранйара астенограмма йгIалхпI
Асквш 1992 сентябрь а 3 Москва апны Россия, Грузия, Апсны, Лагъь КIавкIаз ареспубликакви Россия агIвадахь штакви рунашвачпагIвчва алата КIавкIазшта ареспубликаква рунашвачпагIвчва ранйара акIвшатI. Апсыуаква мчыта йгIарыквсуамцара ауаъа Грузия «ашта йымшахауата йгIаныжьра» шатахъу гIазхIвуз, ауат рырхъвква Апсны йштырдахуаш ауысла ажвакIгьи зламыз швъа нарахвтI. Ауаса йанца айсра шIыц-шIыц йалашвахтI.
Москва апны йакIвшаз КIавкIазшта ареспубликаква рунашвачпагIвчва ранйара амщтахь Россия, Грузия, Апсны рхъадаква апресса анхагIвчва йрачважвитI,
Москва, «Президент-отель», асквш 1992 сентябрь а 3
© АГТРК
ЙахьчIва асахIат а 6.30 хIаба чIахъвахвгIара дцатI. АчIахъварыдзырта апны акъала шабгаз айззатI. УагIата 500-600-гIвкI аъан. АсахIат а 12.30 надзауата хIан ауи дылпсахныс дцатI. Сара сгьырщтийуам – йшвитI. АсахIат а 14.45 Бесик хIан длыщтацатI. АсахIат а 16. Мами Бесики чIахъва рымата йгIайхтI!
ЙкIыз Согъвым йтаз астудентка Ш. Мадина лымшгIвыра йгIалхп
Гвымста фронт айсыгIвчва
© АГТРК
Сентябрь а 25 аквырджьква рапхъагылагIв Шеварднадзе Эдуард ООН агIачважварта дыквгылата Россия Грузия йыргвыквста йхIватI. Ауи йаджьауапта Москва апны «Апсны йыншауа йгIалцIла Лагъь КIавкIаз апны аъаща ауысла» щаквыргылра нарахвтI, ауи апны аквырджьква рырхъвква Апсны йштырдушыз йаквдырхъауата йгIархIватI.
Октябрь а 2 апсыуа рхъвква апхъала йнаскIьауа йалаган Гагра гIадырхвитхтI, октябрь а 6 Апсны алагъь-мараташварта штаква зымгIва – России Апсни рмажадза – хвитхатI. Гагра аргванква рпны йаларыхъвашахатI аквырджь рхъвква «Мхедриони» йгьи «Тетри арциви». Ужвы «абзазара амгIва» хътIхатI «адгьыл ду» ахьылагьи узыцауа йцатI.
Агъа йгIайшIхIырцыз техниказаджвыкIла акъала гIахIкIыта акъральгIвынадза ашта шабгаз шгIахIырхвитхыз саргьи йджьасщахитI. АчкIвынчва рнашхква закIыта йаъапIта! Йаргьи айсра акъвльейраква рдыртI, йапхъахуз айбащраква рагIан йырчпуш атамам анрымдыруаз апш йгьаъахым.
Гагра аунашвахъцIарта ахъада Йазычба Руслан ахабарргагаква рынхагIвчва драчважвауата йхIваз йгIалхпI
Октябрь а 7-8 агIан Лыхны кыт апны Апсуа-абаза (абаза) уагIахъа йапхъахуз рдуней конгресс акIвшатI. Ауаъа апсыуа уагIахъа злашваз агеноцид йапшIагылуата адуней йапшым акъральква йгIартыцIыз йхIыбызшву ауагIа гIачважватI. ГIвымшкI йанынха амщтахь аделегатква декларация нарахвтI, ООН, КIавкIаз ауагIахъаква, Россия рпрезиденти ЙхIаракIу р-Совети тшырзынадырхатI.
Яганов Ибрагим, Ардзынба Владислав, Аршба Владимир, Арсамиков И. Апсуа-абаза (абаза) уагIахъа йапхъахуз рдуней конгресс апны, асквш 1992, октябрь
© Апсны йапхъахуз рпрезидент йгвчIагIвчпара фонд
Апсуа-абаза (абаза) уагIахъа йапхъахуз рдуней конгресс анакIвшуз Ардзынба Владислав айсчва дрылата, армала – Яганов Ибрагим, асквш 1992, ноябрь
© Апсны йапхъахуз рпрезидент йгвчIагIвчпара фонд
Ардзынба Владислав Апсуа-абаза (абаза) уагIахъа йапхъахуз рдуней конгресс анакIвшуз амшква рагIан ажурналистква драчважвитI
© Апсны йапхъахуз рпрезидент йгвчIагIвчпара фонд
Октябрь а 22 агIан йкIыз Согъвым апны аквырджь айсыгIвчва Апсны абызшви, алитератури, атурыхи ринститут йгьи Апсны акъральыгIва швъахчарта рблытI. Апсны атурыхи акультури йырзынархаз ашвъакви агIвыракви зынгьи йузыгIащаквмыргылхуашта йшахтI.
АкъральыгIва швъахчарта айсыгIв фаша рышвата хгIвы машина ласыла йгIадгылын кIьарахвала йхысуамцара зымгIва амцIырцауа йалагатI. Ауат ашвъахчарта атдзы айха швандрыйакI наргылуан – ауи былчIвы тата гIацIцIуашын, йауа ухIварыквын лахъвгIахъасраквакI рымщтахь атдзы ауацIа амца алашватI. ДакъикъапхьадзараквакIла амцарычвыгIвчва гIадзатI, ауаса ауат амца дрычвырнысгьи йгьаламгатI. Ашвъахчарта уахъшагIанцIакI йблытI, амца йгIанарылашаруз ажвгIванд схъышвла йнаубун. Анахьани ащымта сара абльын къьатIамазква ракIвпI йызбахыз. ЧапщагIвыкIгьи ауаъа акырбыджьква азикIкIуан.
АшахIат Аргвын Виктория лылаквала йылбата йылхIвахыз йгIалхпI. «Республика Абхазия» газет, № 16
Асквшква 1992-1993 рагIан йырблыз ПапаскIьыр Иван йыхьыз зхъу Апсны ауагIахъа библиотека атдзы
© Чолария Борис йхъатачIв суратква йгIарылхпI
Согъвым амшын йатшпну аурам, Апсны акъральыгIва швъахчарта апахь
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
Апсны агуманитар рхъвыхраква ринститут асквшква 1992-1993 рагIан йакIвшаз Апсыуа уагIахъа р-Абашта айсра апхъала
© www.kolhida.ru
Left
Right
…Аквырджь гвардеецква Леонид йдырхIварныс йыртахъыз анрымгIа жвагIсквша йыртаз ауи йпхIа Алла дыркIын акыт адзакIьа йгылаз тдзыкI днархIвалтI. Ауат гIважвагIвыкI йнадзун. Ауат апхIвыспа ддыршвун, йлысуан, йлылахъвмаруан. ХымшкI Алла ауат дырнапIыцIан. АпхIвыспа лакъыль лхътыцIтI. Йара ауи акIвпI йылзырхаз Алла лан Иваненко Тамарагьи.
Очамчыра район йаланакIуа Тамыш кыт абзазагIв Ардзынба Ж.А. дызквшахIатта йылхIвахыз йгIалхпI
Октябрь а 26 атшын Очамчыра агIархвитхрала аоперация дамыхIврала йалгатI. ДахIвра гьаламызтI апсыуа рхъвква ноябрь а 3 агIан Шром ахьыла рапхъалатрысрагьи. Ага ауаса йаъазтIхIва, Апсны ар агIатгараквагьи аман, ауи апшта, Очамчыра район апны Кочара кыт гIадырхвитхтI.
Апсыуа ры айсчва
© АГТРК
Декабрь а 14 атшын ащхъа кыт Лата ахъахьла йкIвыршаз Ткъварчал апны гуманитар уыс зырхъйуз Россия рвертолет МИ-8 аквырджь рхъвква райсчва ацIахысын йгIакIнырцIатI. Ауи йшбзаз 85-гIвы таблытI, ауат йрыуата 30-гIв райхIа сабийын.
ХIара кьангьаш аламкIва йхIхIвитI Ткъварчал йауаз артыгIвчва зквчIваз, Россия райсра-хIауа къаруква йырчIвыз авертолет МИ-8 йайхста йшгIакIнырцIаз.
Россия Ахъахчара аминистерства акомиссия аунашвачпагIв агенерал Ачаров В. ахабарргагаква рынхагIвчва драчважвауата йхIваз йгIалхпI
Январь агIангьи мартI агIангьи Гвымста аргванква афронт ашIчIвара апны хIайсчва апхъала йнаскIьарныс йалагазтIхIва ауи закIгьи гьгIанамцIгIатI. Ауаса йанцагьи, асквш 1993 январь а 3 агIан Согъвым йаназцуз апсыуа айсчвата 37-гIв аладзтI, швкIгIвы райхIа хвхатI. МартI агIан, йапшым ашвъаква йшгIархIвауала, 200-гIв угIалагата 400-гIвдза рхъа щтIарцIатI, 32-гIв йрызнийыз заджвгьи йымдыруата йыдзтI.
Гвымста фронт, айсыгата йрыму дрыщардитI, 1992-1993 асквшква, агъны
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
Амандарин цIлауатраква рпны алакшараква, Гвымста фронт, асквшква 1992-1993
© Соловьев Андрей
«Апсны хъахвитра амазтI!»
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
Йщхаз айсчва ранчва
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
ХIара хIайгIайра гьхъарахым. ХIара хIайгIайра абараъа хIыдзхъа – Согъвым апны – йаъапI! Ари асквш шIыц ангIаталуа ауахъ ари айсра йаладзыз зымгIва рыхьызква гIашвгвалашвыршвахырныс, Апсны ахъахвитра ахъазла зхъа щтIазцIаз айсгIвипхьадза йхъмаштылра чIахI азышвчпарныс шваквгIазшIыхIтитI. ХIара хIайгIайырныс йхIборчпI, ауи акIвмызтын хIара хIыквырчIвакьуаштI.
Апсны ЙхIаракIу а-Совет асквш шIыц йапылуаз атшазынархара
Йщхаз рыхьызква зну ашвъаква, Гудаута, асквш 1993, мартI
© Апсны акъральыгIва музей агIарбартакI ахъвы
Айбащраква йгIадырбатI афронт апны шIчIваракI – ага магIны амазтынгьи – агъа йчвпхьужвазтIхIва ауи шмачIу. Ауи йгIалцIла Апсны айсра унашвахъцIагIвчва зынла анархараква зымгIвала агъа йшигвыквсуашла ауи дызжьуш аманеврквагьи шакIвдыршушла ймадзаз операция лырхтI. Араъа йалкIгIу магIны рзалхын ащхъакIылсыртакви абыхъвбжьаракви.
Ага хIгвква хIыхьуазтынгьи хIара йыгIдыритI хIцриква рыцIа тлапIата йрымаз – рынцIраква – рпсадгьыл ахвитра йшазыщтIарцIаз. ХIара йыгIдыритI ауат йырцрийу адгьыл йшыцIу. Ауат рхъмаштылра рыцIагьи хIаднакIылуаштI. ХIара рыцIагьи йхIтахъхитI акъала апны ауат рнышвынтараква хIрызгIайта йырквнагу ачIахI рзыгIбарныс.
МартI агIан йджвыквырцIаз апхъаланаскIьара йаладзыз айсчва ръахIыльчва йыргIвыз атшазынархара йгIалхпI
Сосналиев СултIани Ардзынба Владислави, Гудаута, асквш 1993
© Апсны йапхъахуз рпрезидент йгвчIагIвчпара фонд
Гвымста дзыгIв ахъысра
© Соловьев Андрей
Йщхаз айсыгIв йыцIацIара
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
Апсны ар айсчва Гвымста фронт апны
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
Июль а 2 айсчвата 300-гIв йнадзуз апсыуаква ртенгьыз десант Тамыш кыт апны йгIачIван аквырджьква рырхъвква Согъвым йызлагIаргуаз амгIва хъвыркIылтI. Ауи йащтагIайуата Апсны архъвква алагъь-мараташвартала йаъаз агъа йырхъвква йнарылакшатI. Июль йджвыквырцIаз апхъаланаскIьара афронтква зымгIва рпынгьи тшауацIнахуан. ЙщарычIвараз алакшараква рымщтахь апсыуа рхъвква Шрома кыти магIын ду змаз ахIагIараква Цугуровки Ахбюки ркIытI. АмарагIайырта фронт апны хIайсчва рджьгарра абзирала Ткъварчал ауыс рыцIа йагъьхатI, агъа ауи дгьзамайхсхуазтI.
Агвардеецква араъа йауу аквырджьквагьи рыцта акыт йнаталтI. Атыдзква йрыгIвната йрауыз зымгIва азырццатI. Адуква атанк апахь йдыргылтI, асабиква атанкква йрыквдырчIван зымгIва Дранда ахьыла йджвыквырдатI. ДопIуа Джульетта аркъанла атанк дацрархIван аурамла ддырхIвхIвун. Абарауаса апартизанква гIарыладмырхысра ахIатырла айсра йаламыз абзазагIвчва гIадрысабапуан.
ДопIуа В.К. дызквшахIатхаз йгIалхпI (Адзюбжа кыт)
ЙкIвыршу Ткъварчал йызлабзазуш гуманитар цхърагIара азгIаргтI, асквшква 1992-1993
© Livejournal
МарагIайырта фронт
© АГТРК
Апсны ар апхъаланаскIьара заманкIла йгIашIакIра атахъхатI. Тбилиси айчважвараква акIвдыршарныс йахIватI. Швача апны Апсны, Грузия, Россия рапхъагылагIвчва ранйара акIвшатI. Ауаъа йшангIалыз апшта Шеварднадзе йырхъвква Апсны йтыцIхуашта ныха йхIватI. Ауаса ласыла йнахвахатI Тбилиси йчIвакву ангIалра дырхъйарныс шыруысым. Ауысква раъаща шIыцква гIарпхьадзауата апсыуа генералква – ахъахчара аминистр Сосналиев СултIани ар аунашвахъцIарта хъада аунашвачпагIв Дбар Сергейи Согъвым шгIадырхвитхуаш аквырджь рхъвквагьи шаладрыхъвашушла операция лырхтI.
Согъвым къала ахъазла алакшараква
© ИТАР ТАСС/Соловьев Андрей
АнгIалра мачвы ацIарцIищтара мызкIи бжакIи агIвсхьазтIхIва, аквырджьква рырхъвква Апсны йтырдахра гьакIвымта ауат ахы йнанамуахвуа техникала, топ ргIапсгала рыцIа-рыцIа йадыргалитI.
Апсны апны аъащаква агвныргIвра ауысла йалакIу акомиссия йазцауа Апсны ЙхIаракIу а-Совет атшазынархара, сентябрь а 11
Арадист
© Апсны Республика Айсра швъахчарта
Согъвым агIархвитхрала аоперация сентябрь а 16 йалагатI. Акъала хъада йтаз аквырджь рхъвква цхърагIара шрызгIамиуашыз апшта МарагIайырта фронт айсчва Очамчыра – Согъвым мгIва хъвыркIылтI. Гвымста фронт айсчва агъа тшъайрыбагъьуз йхъахчартаква пхьыржван Согъвым гIакIвдыршатI. Сентябрь а 27 Апсны гIахвитхатI, 12-нызкьыгIв йнадзуз агъа йырхъв шабгаз аларыхъвашахатI.
Ажвлара хабарргагаква Шеварднадзе Эдуард акъала дтаркIвата ъархIвауа йгIалцIла Апсны АгIвымакъраль уысквала аминистерства хабар аргитI Апсны Республика Абджьар къаруква рунашвачпагIвчва ауи зхъа йахвиту Апсны ашта дштыцIуаш лшара йыртырныс йшхIазыру.
Асквш 1993 сентябрь а 27 Апсны АгIвымакъраль уысквала аминистерства йаргаз ахабар йгIалхпI
Сентябрь а 29 Кодор ацхIа адзхъа турых гIаншарата йалуата Гвымста (Мараташварта) фронти МарагIайырта фронти райсчва анйатI
© Барцыц Марина

Сентябрь а 30 Апсны ар Ингур дзыгIв – Грузии Апсни ркъральыгIва мажа – йадгылын ацхIа адзхъа Апсны акъральыгIва баракъ кIнырхIатI.
Апсны ахъазла Абашта айсрата йалыз айбащра йгIалцIла ареспублика лдзгIара дудздза адзатI. Ажвлара йгIарылархIваз апхьадзараква йшгIадырбауала апсыуаква рахьыла ауи уагIата пщынызкьыгIв раъара аладзтI. Ауи апхьадзара йалапI йамайсуаз абзазагIвчвагьи – алыгажвква, апхIвысква, асабиква. Зкьы 100-гIв рахIа йнамдзауа ауагIахъа рыхъазла ауи пхьадзара дупI. Апсны апны заргванкI дзымрыдзыз тгIачвакIгьи гьгIанымхатI. ШвкIыгIвпхьадзара йрыдзщахаз ужвы йъагIадзазгьи заджвгьи йгьидырам.
Айсра йгIалцIла Апсны экономика лдзгIарата йадзаз доллар 11 миллиардкI йнадзауата гIарпхьадзатI. Айбащраква анакIвшуз йхъвашатI, йблытI, йыдзтI апсыуа уагIахъа ртурыхи ркультури йыргIарбагаз ауыхвараква, ашвъаква, агIвыраква, артефактква.
А-Правительства атдзы аквпшыра, Согъвым, асквш 2012
© РИА НОВОСТИ Попов Владимир

ЙызгIвыз – Ардзынба Астанда, асуратква гIалхрала аредактор – АгIвдза Наала, аредактор хъада – Лазба Амина
Made on
Tilda