Апсны ахъахвитра йшазабакIуаз атурыхи асквшква 1992-1993 йакIвшаз Абашта айсри йгIарыквчважвауа анхара шIыц згIвыз Сымсым Сельчук ауи агIвыра шгIаншази ауатква дгIарыквчважварныс згIалихызи АААК ахабарргарта портал йгIарайхIвтI.

Барганджиа Саид

ХIабашталагIв Сымсым Сельчук трыкв бызшвала йгIвыз Апсны ахъахвитра йшазабакIуаз йгIаквчважвауа агIвыра октябрь а 7 агIан Трыквшта акъала Сакарйа апны ауагIа йдйырбатI. Ауи йахьызпI «ХIара датша Псадгьыл гьхIымам! Апсны ахъахвитра ахъазла айсра, асквшква 1992-1993».

АгIвыра айсрагIваца гьакIвым йгIазквчважвауа. Ауи айсра гIазхъшахъыцIызгьи ауи йацIыхъватшарахазгьи гIанарбитI.

Горбачев Михаил (КПСС а-Квта комитет йцIыхъвахуз а-Генерал секретарь – аредакция ррытаразга) йагIан СССР апны йыншуз аполитика псахраква апсыуаква гвышхвара гIарыларцIатI уагIахъипхьадза рполитика аъаща дара-дара йрызгIалхуата йрыму ахвитнагIа даргьи йгIадрысабапырныс. Апсны асквш 1931-дза йамаз а-Союз йалу зхъа йахвиту Социалист Республика астатус гIащаквнаргылхырныс йаздзышуан. Ауи атахъыра асквш 1988 агIан апсыуа интеллигенция гвыпкI йгIаргванхуз ХIХ-хуз а-Союз зымгIва апартия конференция йазыргIвыз «ахынгIважвагIв рсальамшвъа» апны йгIарбан. Ауи йащтагIайтI СССР аунашвачпагIвчва йрызцуз, асквш 1989 агIан Лыхны апны йнарахвыз атшазынархара. Ауи асквш 1991 агIан йакIвшара атахъыз СССР агIащаквыжьра ауысла ареферендум Апсны абзазагIвчвагьи аланаркIра атахъыта йгIанаргылуан. Асквш 1988 апны йгIалагитI агIвыра гIазквчважвауа ауысква.

«АгIвыра асквш 1988 июнь а 17 йыншузла йгIалагитI. Ауи атшын апсыуа интеллигенция аквырджьква рчвгьахараква тшырчвырхчара ртахъыта сальамшвъа ргIвын Москва йырщтийтI. Ауаъа йгIашIарышвта асквш 1993 сентябрь а 30 Ингур дзыгIв апны айгIайра абаракъ щтIырхындзкIьа магIны змата йыншаз зымгIва гIацIанакIитI агIвыра», – йхIватI автор.

Ауи йшипхьадзауала, Трыквшта йбзазауа апсыуакви абазакви асквшква 1992-1993 рагIан аквырджькви апсыуакви йрызбжьаз айсра шакIвшузгьи ауи апхъала йыншузгьи бзита йгьырдырам. Апсны апны асквш 1988 йгIашIарышвта асквш 1993 агIан зхъахвитра ахъазла йайсуаз Апсны айгIайындзкIьа йыншуз гIазхIвауа трыкв бызшвала йгIвыта йаъу ашвъаква мачIдзапI.

«Сара йшгIасгвынгIвуала, йара Апсны апынгьи ауи йапшу агIвыраква гьнахъум. ЩардагIвума Апсны апны ари ауыс пкъы ацIата йгIащтIызхыз агIвгIвчва? Йнахъума? Са сшапшуала – момо! Ауи йапшу агIвыраква агалагьи рыцIа йщардазара атахъыпI, ауат апхьагIвчва агIаншараква зымгIва цкIы-цкIы йалырхуа йддырдырра атахъыпI», – йгIаликIгIатI Сымсым.

Анхара йгIвра ахъазла автор уагIата 400-гIв райхIа драчважватI. Ауат йрыуата 250-гIвы раъара Апсны айсыгIвчви архъвква рунашвачпагIвчи ракIвпI. Ауахьауат Трыквшта йауапI. Ауатгьи апсыуа диаспора йауата йа айсра йалаз, йа Апсны ахъахвитра йаназабакIуаз йрылшузла йацхърагIуз ракIвпI.

«Сара Мараташварта фронт апны йайсыта ужвыгьи йбзаркIву аунашвачпагIвчва зымгIва, заджв-гIвыджь ракIвмызтын, срынйатI. МарагIайырта фронт апны йайсуаз щардагIвгьи срачважватI», – йхIватI Сымсым.

Ауи йгIацицIахтI асквшква 1992-1993 йырзынархата зджьара йгIаншвалыз, кIьыдата йгIацIцIыз агIвыраква, йгIадырбаз афильмква, йахъырхыз видеоматериал щарда штшрыхайыргIвазаз.

«Сара статйата 150 раъара, урышв, ангьльыз, квырджь, апсыуа бызшваквала кIьыдата йгIацIцIыз гIвырата 50 раъара срыпхьатI. Апсны Республика Ахъахчара а-Министерства ашвъахчарта апны айсра швъаква сырпшытI. Асквшква 1992-1993 рагIан йгIацIцIуаз агазетква сгватшныта йахъсрышвттI», – йгIацицIахтI Сымсым.

Датшагьи ауи йгIаликIгIатI трыкв бызшвала йангIацIцI амщтахь ауи йгIвыра апсыуа, урышв, ангьлыз бызшваквалагьи йшгIацIцIуаш.

«ЙалкIгIата хIара ауи ангьльыз бызшвала йатахIкIра хIтахъыпI – Европа апхьагIвчва ари ауыс дхIырдырра ахIатырла. Грузия ауи айсра атурых цIанакIитI, йаъаз ацакIта йаквчважвитI. Европа ажвлара гIаржьара ахъазла швкIпхьадзарала йымцкIу адокладква, астатйаква дрыхIазыритI. Сара йшспхьадзауала, ауат рчIвы кIылырцауата йырхIвауа рымц уапшIагылра атахъыпI. Сшхъвыцуала, хIара Апсни России урыгIвста зджьарагьи хIтурых бзи-бзи хIгьаквымчважвастI», – йхIватI автор.

Напа 730 йнадзауа агIвыра адынхалра гIвысквша аъара агатI. Йтахъу аматериал азикIкIра ахъазла автор жваныпхьадзарала Апсны, Трыквшти Европи йапшым рыкъалаква рпны дцара атахъхатI.

Уыжвласыла агIвыра апрезентация Трыквшта антахьгьыт акъалаква – Астомбыль, Измит, Дюздже, Инегель, Эскищехир, Бозюйук, Биледжик, Анкара, Кайсери – агьиква рпынгьи йакIвшуштI.

Ауи акIвымкIвагьи автор йгвы йтапI аквырджькви апсыуакви рапшIагылра йапшым агIамтаква кIьыда-кIьыдата йгIарыквчважвауа йащтацауа агIвыраквагьи гIацIищтырныс.

РыцIа пасата, асквш 2016 агIан, агIвгIвы йгьи атурыхдырыгIв Сымсым Сельчук «ХIХ йгьи ХХ асквшышвква рагIан апсыуаква рполитика турых» гIвыра гIацIищттI. Ауи апхъанчIви заман угIалагата асквшква 1992-1993 рагIан йакIвшаз Апсны ауагIа р-Абашта айсрадза гIацIанакIитI йаргьи напа 690 йнадзитI.