Абанпарипхьадза дара рмакъымалацIагIвчва гIандыршитI. УыжвгIанчIви абаза чкIвынргIа йрылапI ауагIа бзи йырбауа акъвабыз асра йазъазу щардагIвы. Ауаса аъачIвагIагIвчвагьи дара акъвабызчквагьи йшырхIвауала, уахьчIвала дгьгIанымшастI ауи ауысла Ерыжв Зульи йлайгIайуаш гIвычIвгIвыс – ауи аъарала ласща шIырпшыра амамкIва йпшдзан, йбайан
ЧкIала Георгий
ДанчкIвыныз йгIашIарышвта гIвзата йлымаз
«Сара скъвабыз. Гвыли-псыли бзи йызбауа скъвабыз. ГIвычIвгIвыс бызшвала йымчважвазтIхIва турых джьащахъва щарда гIаснахIвхитI. Ауи йгIанахIвитI хIуагIахъа турых, хIзаман асквшгIвыра…» – араса йылгIвытI Ерыжв Зульи Джьамбот йпхIа лгIвыра «Абаза къвабыз ахъазла агIахIвахраква» апны. Ауи лыхъазла акъвабыз йгьмузыка ъамапсымагIвацамызтI. Ауи гIвзата йылзалуан, лгвтараква азхъалцIун, лгвыргъьари лнашхыйари ацагIвылшун.
Ерыжв Зульи асквш 1912 агIан Дрыкъвакт (ужвы Псыжв ахьызпI - аредакция ррытаразга) апны дйытI. Хабарта йшырхIвахуала, ахI Дарыкъва сасыта йзгIайыз адыгьа ахIи йари баз йастI тшышвкIла: акыт апны къвабыз йъамсуа унагIвакI гIайауазтын ауысла. Ауи апш унагIва гьгIанымшатI, йаргьи ахI Дарыкъва дайгIайтI. Ауи акIвпIта, Зульи къвабыз макъымла дкIвыршата дгIадзынгылтI. Ауи дхънахуан, абгата днанауахвуан. Данхвыцыз лыгвла пхIвыс лпны дцунта ауи щарда зхъыцIыз акъвабызчкIвын йгIатылщтуаз амакъымква дрыздзыргIвуан. Агвла лунагIва уысква данрызцахрыз Зульи акъвабыз гIалахвуанта йылгIаз лара-лара йгIатылщтныс далагун. ЙшырхIвахуала, Джьамбот йпхIа акъвабыз дшхънахуа анидыр йыжвзаджвыкI йтйын йылзихвгIатI. Ауи амщтахь Зульи акъвабызасра зынгьи йгьашIалымрысхтI.
Зульи лхъа лара-лара йылбжьахуан, йазалхта заджвгьи нота гьлимырдыртI. АхIбачва шасуа лырхъвыхуамцара гIахIвра макъым щарди ашвакви расща ллырдыртI. Ауи жвасквша ахIа дгьыртамызтI акыт агвыргъьахъв гIаншараква рпны къвабыз дасырныс ддрайгвауа йаналага: алыгажв хъашлаква йджьарщун апхIвыспахвыц апхъанчIви макъымква дазъазадзата йшылзгIатыщтуаз.
ЙгIважвижвабахуз асквшква рагIан Псыжв кыт апны гIахIвра ансамбль ангIандырша акъвабыз йадрысуашыз ауысла кьангьаш гьаъамызтI – Ерыжв Зульи! Акыт агIахIвчва гвып ауи аъарала йъазанта щарда йнамихуата ауат ркъарула Черкес область агIахIври ашвахIвари рансамбль гIандыршатI.
«Смакъым бгIасстI, Зульи!»
ЙгIважвижвабахауа асквшква рагIан Зульи Хъвжвы кыт (ужвы Хъвыжвду кыт – аредакция ррытаразца) абзазагIв Дзыба Къапльан дйыццатI. Ауат гIвыпхIчви пакIи раутI. Рпа Георгийгьи йбзазара аршIыйара йазынайырхатI.
Зульи лыхьыз хъарата йанга, ауи бзи данырба ауагIа рбзазара хвырта цIола гIалазжьыз Абашта айсра Ду аналга амщтахь акIвпI. Зульи нцIрата йлымаз квырмыш рзылчпун хIкъраль гIазхчаз айсыгIвчва. «Акъвабыз аквсква санырхьысра агъа йпшIагылыз хIайсыгIвчва батырква сыла йгIацIалхитI, – йгIалгвалашвахуан ауи. – Зджьара хайыркIла хIаднагалпхьадза ауат гIасыхIвун: «Смакъым бгIамсума, Зульи!» Саргьи дасу бзи йбуз амакъым гIатысщтуан». Лара Зульи айсра анакIвшуз агIан анахьанат рапшта архъа дыквын. Ауи агIангьи акъвабызасра гьнылымжьтI. Зны акъвабыз абзирала ларгьи лыгIвзачвагьи гIахчахатI.
УахъыкI анхарта йшгIайхуаз гвыпкI алащцара апны амгIва рчвыдзтI. Ауи азаман ашвагала щардата архъа йыквын, ауагIа йангIарыжвылуазгьи ймачIымкIва йгIаншун. Архъа апны угIанхушта йгьаъамызтI, шварагIваран. Зульи йылдыруан йшрызыпшгIушыз. Ауаса йшпагIарауашыз ацIх лащцара апны? Лкъвабыз гIалахвын дасуа далагатI. Ауи абжьыла рыщта йыквшватI акыт йгIатыцIта архъа йакIвшуз апшгIагIвчва.
«Адуней зымгIва» Зульи лмакъымла йгIахIвуан
Айсра амщтахь гIахIврали ашвахIварали Черкесшта акъральыгIва ансамбль апны уагIа шIыц нарахвныс ахъазла анкъвакъвра рчпатI.
«Анкъвакъвра акIвшатI. Ауи йалаз зымгIвагьи Ерыжв Зульи лкъвабызла йгIахIвуан, – йгIайгвалашвахитI ауи асхъан анкъвакъвра йалаз Махважв МухIамад. – Зульи ансамбль апны концертмейстерта дынхун. Датшагьи йсхIвуш жвдырума? Сара сквшы 45 раъара аршIыйара салата сынхатI, ауаса ауи лапш пшдзата къвабыз йасуа гIвычIвгIвыс зынгьи сгьинымйахтI»
Ансамбль йрылаз ШвхIагващ Константин Ерыжв Зульии йари ранйара араса йгIайгвалашвахуан: «Сара счкIвын айдзата аколхоз апны сынхун. Зны анхарта сангIайх агвлачва рпны къвабызи дауыли йрысуата абыжьква згIатI. Ауаъа гвыргъьахъв хайыркI аъан, ауи ахIатырла Ерыжв Зульи дгIардатI. Саргьи ауыла сцатI. Зульи къвабыз дасуан, йлыцыз ачкIвын йхъазы дгIахIвуан. ЙсзымчхIауата ауатыкв сгIаталын саргьи сгIахIвытI. Ауи амщтахь Зульи ансамбль апны сгIахIвырныс сылрайгватI. Ансамбль съадзарылаз Зульи аныкI лапшта дсзаъан».
Асквш 1957 агIан Москва апны Черкесшта Россия йаланакIищтара йцIыз асквш 400 дыртлапIун.
«Черкесшта ауагIахъаква ркультура анархарала Москва йакIвшушыз адекада йаквшвауата Китай апны йддрычпатI зжвпIара хвсантиметркI йнадзуз къадаба дудздзакI, – йхIвитI Махважв МухIамад. – Адуней къральква йгIартыцIта йгIайззаз гIахIвчва 500-гIв ауи акъадаба йхвынгылата йгIахIвуан. Къвабыз йырзасуазгьи Зульи лакIвын. Йара ауат амшква рагIан йгIалквнадырыгатI ачIахIра хьзы «РСФСР-ла гIатгара зму артист».
Ерыжв Зульи ащхъабзазагIвчва пхIвысква рквтала йапхъахауата ари ачIахIра хьзы гIазквнадыргаз дрыуазаджвпI. Датшагьи йджьащахъвадзу гIаншарата йалыз ари акIвпI: йара ауи ащаквыргылрала ачIахIра хьзы «РСФСР-ла гIатгара зму артист» гIайквнадыргатI лпа Дзыба Георгийгьи.
«Амакъым макъым гIанарихитI»
Ерыжв Зульи адуней лхIваджьищтара щарда цIитI, ауаса йхIынасыппIта Къарча-Черкес арадиуа агIвыраква радкIылырта апны йанылцIаз акъвабыз макъымква рпхьадзара 67 йнадзауата йаъапI. Ауат йрылапI ауагIа макъымква йырхъазымкIва лхъатачIв ршIыйарагьи.
«Ерыжв Зульи йанылцIаз агIвыраква хIрадиуа «йахьапщ адкIыларапI», – лхIватI музыка редакторта арадиуакомитет апны сквшщарда йынхаз КIьыщмахва Нина. – Ауат зыхв хIаракIу байара дута, йгIадзынгылуа абанпараква рыхъазла йрызсакъуа йынкъвыргитI».
ХIаратокъва Муъайад арадиуа апны быжьанцIагIвыта сквшы 40 рурала дынхатI, ауи йызнымкIва астудия апны даницIун Ерыжв Зульи къвабыз дасуата.
«Йапхъахауата Зульи дъазбаз сцри Къвбина кыт апны акIвпI. Ауи лъахIыльчва КIьыщмахваргIа рпны дгIайлун, – йгIайгвалашвахитI ауи. – ДгIайпхьадзагьи акыт швабыж йгвыргъьун, йгIайззунта лкъвабыз йаздзыргIвуан. УадыргIвана арадиуа апны щардала дгIахIрайгвун лкъвабыз макъымква анхIцIарныс ахъазла. ДанхIцIауа хIалагара апхъала лымачвква ауырата йалалыршуан, йшылтахъу апш хвитта аквсква йрыквнагIвгIагIвуа.
Амузыка редактор КIьыщмахва Нина йшылхIвахуазла, Зульи арадиуа апны ауралагьи акъвабыз дшасуагIваца акIвын йанылцIалуз. Зны ауи дахIватI заджвы дауыл дасуата длыцырцIарныс.
«Зны Зульи дахIватI астудия апны заджвы дауыл дасуата длыцанырцIарныс. «Абазинка» ансамбль апны дауыл йасуаз ХIачвыкъва Эдуард дгIагIдын агIвыджьгьи ацанхIцIатI, – йгIалгвалашвахитI Нина. – УадыргIвана Зульи дазцIгIатI: «ДызчIвуда ари ачкIвын?» – хIва. Саргьи джьауапта йгIалгвынсыргIвытI ауи ХIачвыкъваргIа дшрыуу, йан Гвана Льольа шлакIву (асквшква 1960-1990 рагIан зыхьыз бергьльыз абаза къвабызчы – аредакция ррытаразга). «А-а-а, – лхIватI Зульи лхъа лчпан. – Амакъым макъым гIанарихитI».
ОркестркI йагIвызаз акъвабыз
Къарча-Черкес апны йагъьдзу акъвабызчква зымгIвагьи арадиуа йгIайуан, райхIарагIв сара сакIвын астудия апны йанызцIуз, – йажва найырдзахитI ХIаратокъва Муъайад. – Ауаса Зульи ласща датша заджв йчIвгьи йгьапшымызтI. Ауи лкъвабыз оркестркI апшта йхIвачвун».
ШвхIагващ Константингьи йхIвун Зульи лкъвабыз абжьы къвабыз зыкь рпны йшйызгIалкIгIушыз: «Арадиуала лкъвабыз абжьы ангIагарыз зынла йгIаздыруан: «Ари Зульи лакIвпI», – хIва.
«Ауи бас заджвыкI гIалрысабапуан, амакъым йгIаталрыгьажьуазшва йгIатылщтуан», – араса дрылачважватI Ерыжв Зульи лъазара алкIгIараква апрофессионал макъымныршгIагIв, акъвабызасра арыпхьагIв Гваджьа Галина.
Ауаса аъачIвагIагIвчвагьи аздзыргIвчвагьи йацшIакIта йгIалыркIгIауа ауи лкъвабызасща псыта йахъаз акIвпI. Ерыжв Зульи акъвабыз йгIатылщтуа амакъымква упсы йазынадзитI, алахIвара пшкаква гIадрыцIситI, мачIкIгьи удрынашхыйитI, гвыргъьаралагьи удырчвитI.
Ауи азаман акъвабызасра зджьарагьи йгьазырымбжьузтI хIва йауаштI, ауи зъачIвагIаз уагIа гьаъамызтI. Махважв МухIамад йшихIвазла, ансамбль апны къвабыз йасуаз ашIаква ауи зхъазы тшазызбжьаз ракIвын. Ауат зымгIвагьи Ерыжв Зульи бжьагIвыта дырзалуан. Ауи апхъала лара-лара тшылбжьауамцара акъвабызасра дазъазахан ашIаква данрыдынхалуаз дгвыргъьауа амадзаква рзыгIахъылтIуан.
Зульи йылбжьуз акъвабызчква дрыуазаджвхатI Цекъва Зарыльа.
«Зны архъа хIыквта хIшынхузымцара йсыщтанайын Зульи дсыздзыргIвырныс сдырцатI, – йгIалгвалашвахуан ауи. – Акъвабызчква йгIайззаз дрылапшуамцара ансамбль апны йлыцасырныс йгIарылылхыз сара сакIвпI». Цекъва Зарыльа Ерыжв Зульи жвасквша длыцынхатI, ауат асквшква азъазара апхьарта дута йылзалтI, йащтагIайуата ларгьи йагъьу абаза къвабызчква дрыуазаджвхатI.
Абзазара апны йлыгIвза цIабыргхаз акъвабыз
«Акъвабыз уархъвыцитI, уакъыль арыпшгIитI. СчкIвынищтара акъвабызгьи саргьи хIацпшгIитI. Ауи сгвгьи, спсгьи, сщагьи йрылапI. Акъвабыз агIвычIвгIвыс абгата днанауахвитI, дарыласитI, дарынашхыйитI, даргвыргъьитI. Йуыс анбаргвхарагьи цхърагIагIвта йзалитI», – араса йылгIвитI Ерыжв Зульи лгIагвалашвахраква рпны.
Ауи лынцIра апны рыцхIагIа щарда лчва йтшатI. Пасата лхъацIа адуней йхIваджьтI, лыхыгIвсабичвагьи ыцIалцIатI. Ауат зымгIва тауырдзарныс швабыж йбаргвыпI, бзи йылбуз акъвабыз акIвын йгIалцхърагIуз.
Асквш 1977 агIан Гаги Дина (асквшква 1960-1990 рагIан арадиуа апны дикторта йынхун – аредакция ррытаразга) йлгIвыз аинтервью апны Зульи Джьамбот йпхIа араса лхIватI: «Ужвы сара сквшы 64 сыртапI. Ага азгIва сщтIанакIызтынгьи сылаква акъвабыз ахьыла йаъапI. Бзи йызбитI скъвабыз, Дина. АтгIачва срыхIвитI: амаша сантарцIауа акъвабызгьи сыцтарцIахырныс. ЙсылахъыччитI… Ауи аъарала бзи йызбитI. Скъвабызгьи, хIуагIагьи, хIмакъымквагьи бзи йызбитI».
Ерыжв Зульи Джьамбот йпхIа асквш 1989 агIан адуней лхIваджьтI. Псыжв кыт апны дъабзазуз аурам лыхьыз ахъарцIатI, дзыгIвнабзазуз атдзы чвахъабага гъвы кIыдырцIатI. Ауи лыхьыз дыртлапIауата абаза музыка знархару ауагIа фестиваль-анкъвакъвраква акIвдыршитI. Ауи лкъвабыз абыжьгьи уыжвгIандзара ауагIа гвщтIыхгата йырзалитI: абыжь гIвыраква арадиуала йгIартитI, агвыргъьахъв айззараква рпны йрыздзыргIвитI, интернетгьи йтапI. АуагIа арат амакъымква йъадзарыздзыргIвуа Зульигьи дгьырхъаштылуашым, анцIрала ргвы дтазлуштI.
швталра йа тшаншвцIара атахъыпI.