Адуней йырзыхътIу анапIсаргвыцIа
Апсуакви абазакви ркъральыгIвара агIарбагаква
Апсуа йгьи абаза уагIахъа ркъральыгIвара агIарбагаква ртурых ащайдзаква апхъанчIви заман йазынадзитI. Апсуа паштахIыгIва абаракъ асурат асквшышв квтаква рагIан агенуэзква йыргIвыз акартаква йырныпI. Апсны ауыжвгIанчIви баракъи адамыгъи асквш 1992 июль а 23 агIан йдрыбагъьатI. Ауат лызхыз апсуа суратчпагIв Гамгиа Валерий йакIвпI. Апсны акъральыгIвара агIарбагаква, абазаква руагIахъа баракъ апшта, ауагIахъа ртурых гIартпшитI.
Адуней йырзыхътIу анапIсаргвыцIа
Апсны Республика абаракъ
Апсны акъральыгIва баракъ аурала йалапсата аудзышва йгьи ашкIвокIва чвахIваква зылсуа гьатанта йчпапI: удзышвата пщба, шкIвокIвата хпа. Ахъахьыла йапхъахауа ачвахIва удзышвапI. Ахъахьы армала агъыцIара апны пщырца къапщыкI аныпI. Апщырца аквта агIвычIвгIвыс йагъьма напIсаргвыцIа шкIвокIвата йтагIвыпI. АнапIсаргвыцIа ахъахь хъвшвамгIата быжьйачIвакI аныпI – ауатгьи шкIвокIвата.
Апсны Республика абаракъ
© presidentofabkhazia.org
© presidentofabkhazia.org
Акъапщыра апны йхътIу анапIсаргвыцIа шкIвокIва Апсуа паштахIыгIва азаман (VIII – X асквшышвква) йгIашIарышвта апсуаква ркъральыгIвара йагIарбаган, йшцауала, ауи жвыгIвсквшышвкI ахъыцIитI. Ауи апш сурат рныпI XIII – XIV асквшышвква рагIан агенуэзква йыргIвыз атенгьыз картаквагьи. НапIсаргвыцIа шкIвокIва зныз абаракъ къапщ ахъадзгылан уахьчIва Апсны акъала хъада Согъвым ъану йгылаз Себастополис къалагьи.
Ватикан абиблиотека апны йщтIу асквш 1321 агIан Петрус Весконе (Petrus Veescone) йгIвыз акарта апны Себастополис джьуар къапщы зну, гьажьыта къапщыраквакIгьи злу баракъ шкIвокIвала йгIарбапI
© vexillographia.ru
© vexillographia.ru
АнапIсаргвыцIа ахъахь абыжьйачIва шкIвокIвакI Апсны атурых йалу абыжьштакI гIадырбитI: Садзшта (Джигетшта), Бзып, Гвмаа, Абжуа, Самырзакъан, Дал-Цабал, ПсхIвы-Аибга. АдзыгIвква Хости Ингури йырбжьу арат аштаква апсуаква йрадгьылын. Ауи акIвмызтынгьи, уагIахъа щарда рапшта апсуаквагьи «быжьба» лкIгIара зму пхьадзарата йырбитI.
Дара ауатква убитI абазаква руагIахъа баракъ апынгьи – йхътIу анапIсаргвыцIи ауи ахъахьла быжьйачIвакIи зну агьатан къапщы. Къарча-Черкес йаланакIуа Абаза район абаракъ акIвызтын, ауи асквш 2010 агIан йдрыбагъьатI, ауагIахъа баракъ йызлапшым – ауи йану айачIваква хвба ракIвпI йнадзауа – кытта йгIацIанакIуа рпхьадзара йгIаквхта: Псыжв, Къвбина, ЙынджьыгьчкIвын, АлбыргIан, Къарапагва.
Дара ауатква убитI абазаква руагIахъа баракъ апынгьи – йхътIу анапIсаргвыцIи ауи ахъахьла быжьйачIвакIи зну агьатан къапщы. Къарча-Черкес йаланакIуа Абаза район абаракъ акIвызтын, ауи асквш 2010 агIан йдрыбагъьатI, ауагIахъа баракъ йызлапшым – ауи йану айачIваква хвба ракIвпI йнадзауа – кытта йгIацIанакIуа рпхьадзара йгIаквхта: Псыжв, Къвбина, ЙынджьыгьчкIвын, АлбыргIан, Къарапагва.
Къарча-Черкес йаланакIуа Абаза район абаракъ
© geraldika.ru
© geraldika.ru
Апсны абаракъ апны йащтацауата йгIайуа ачвахIва удзышвакви ашкIвокIвакви Апсны злаз Ащхъа Республика абаракъ уаздырцитI. Ащхъа Республика асквш 1918 май а 11 йгIандыршатI, ауи КIавкIаз абыжьштакI алалтI: Дагъстан, Чачан-Йынгвыщшта, Осетия, Апсны, Къабардпщ, Адыгея, Къарча-Балкъаршта. Йалапсу ачвахIва удзышвакви ашкIвокIвакви динта йынкъвыргауала йапшым КIавкIаз ауагIахъаква рабагвынгIвра – исльами (аудзышвара) кьристан дини (ашкIвокIвара) тынчта йшацгIамгIвайсуа йагIарбагапI. Азаман хъараква рпны йгIашIарышвта кьристан дин ъанкъвыргуз къральта йаъаз Апсны Ащхъа Республика абаракъ апны чвахIва шкIвокIвала йгIарбан. Ащхъа Республика сквшыкI акIвпI йъадзанайыз.
Ащхъа Республика абаракъ
© chechenews.com
© chechenews.com
Абаракъ атурых йауапI
Асквш 1925 агIан йнарахвыз Апсны Совет Социалист Республика йапхъахуз а-Конституция йшгIанахIвузла ареспублика абаракъ гьатан къапщынта ахъахьы агъыцIара хьапщчва рымата ахщрыпи аджьахIви анын. Ауат рхъахь хьапщчвала йгIвыта хвнуркI зму айачIва алан, ацIахьгьи пщхIарыфкI анын: «ССРА» (Апсны Совет Социалист Республика – аредакция ррытаразга).
Асквш 1925 агIан Апсны Совет Социалист Республика абаракъ
© wikipedia
© wikipedia
Асквш 1935 январь а 7 агIан Апсны зымгIва асоветква VII райззара ду апны хабза хъада шIыц нарахвтI – Апсны Автоном Совет Социалист Республика а-Конституция. Ауи апкъ йтата Апсны абаракъ йаныз ахIарыфква «ССРА» ртарала «АССРА» анырцIатI.
Асквш 1935 агIан Апсны Автоном Совет Социалист Республика абаракъ
© archive.li
© archive.li
Ласыла, асквш 1937 агIан, Апсны абаракъ ауат ахIарыфквагьи анырххтI, ауат ртарала квырджь, апсыуа йгьи урышв бызшвала «Грузия ССР»-хIва анырцIатI.
Асквш 1937 агIан Апсны Автоном Совет Социалист Республика абаракъ
© adgil.narod.ru
© adgil.narod.ru
Асквш 1951 Грузия ССР баракъ шIыц нарахвтI. Ауи Апсны АССРгьи йабаракъхатI. Автоном республика ахьыз гIанахIвауата абаракъ закIгьи аквгIвымкIва сквш 30 раъара йнайтI. Асквш 1978 агIан акIвпI ауи «АҦСНЫ АССР»-хIва ананырцIа (Апсыуа бызшвала ареспублика ахьыз Апсны-пI, ауи йгIаныцIитI «Апсы ашта» – аредакция ррытаразга).
Асквш 1978 агIан Апсны Совет Социалист Республика абаракъ
© adgil.narod.ru
© adgil.narod.ru
Асквш 1992 июль а 23 Апсны ЙхIаракIу а-Совет асквш 1978 агIан йнарахвыз Апсны Автоном Совет Социалист Республика а-Конституция йакъвыцIхта асквш 1925 агIан йнарахвыз Апсны ССР ахабза хъада йшазцахуа ауысла щаквыргылра нанауахвтI. Ауи ашвъа йшгIанахIвауала Апсны Грузия йгьыравтономиям, къральыгIва кIьыдапI, Грузиягьи ангIалрала йрыщтаныкъвун. Акъраль ахьызгьи «Апсны Республика»-та йырпсахтI.
Йара ауи атшын йдрыбагъьатI Апсны акъральыгIва дамыгъи абаракъи, ауат рквпшыра лызхыз «Амцабыз» саби журнал асуратква рредактор хъада Гамгиа Валерий йакIвпI.
Йара ауи атшын йдрыбагъьатI Апсны акъральыгIва дамыгъи абаракъи, ауат рквпшыра лызхыз «Амцабыз» саби журнал асуратква рредактор хъада Гамгиа Валерий йакIвпI.
Апсны Республика ауыжвгIанчIви баракъ
© presidentofabkhazia.org
© presidentofabkhazia.org
АйачIваква гIакIнызцIауа
Апсны Республика адамыгъа
Апсны адамыгъа апны аудзышвара – ашIара йагIарбагапI, ашкIвокIвара – агвбайара гIанарбитI. АцIахьыла йану агIнуркI зму ахьапщ йачIва агIащаквгылхра гIаныцIитI. Ахъахьыла аудзышвари ашкIвокIвари йгIарылкIкIгIауа агIвйачIвакI АмарагIайырти Амараташварти ркультураква рацзакIыра гIархIвитI.
Апсны Республика адамыгъа
© presidentofabkhazia.org
© presidentofabkhazia.org
Адамыгъа асюжет апсыуаквагьи абазаквагьи ршIалахIвара йалу айщчва пельуанква рхабарква гIазхIвахуа НартыргIа рэпос йазцитI. АлокI тшы Араш йаквчIвата адамыгъа аквта йану айачIваква хрихыцла йрайхсуа атшыгIв НартыргIа рхабарква рфыр хъада Сосрыкъва йакIвпI. Ахабарыжвква йшгIархIвауала ауи ахьта йарцуз йайщчва йырпхара ахъазла ажвгIванд йачIвакI гIакIницIатI.
Адамыгъа атурых йауапI
Апсны Совет Социалист Республика акъральыгIва дамыгъа апны уназквпшуа ащхъаква «ССР Апсны»-хIва рыквгIвын, ахщрыпи аджьахIви анын.
Адамыгъа агьагьарала анартыхви атутыни агIви йалапата, апсыуа бызшвала «Апролетарцәа атәылақуа зегьы рҽы иҟоу, шәҽеидышәкыл!» – «Акъральква зымгIва рпролетарква, тшадшвкIыл!»-хIва зну шIахIвага къапщыкIлагьи йшIахIвата йгIакIвшун. Ахъахьы хвнуркI зму айачIва къапщы амара анурква йгIарылпшуан.
Асквш 1926 агIан «ССР Апсны» адамыгъа аквта йнырххын ашIахIвага къапщы йанырцIахтI, квырджь бызшвалагьи урышв бызшвалагьи йатаркIхтI.
Адамыгъа агьагьарала анартыхви атутыни агIви йалапата, апсыуа бызшвала «Апролетарцәа атәылақуа зегьы рҽы иҟоу, шәҽеидышәкыл!» – «Акъральква зымгIва рпролетарква, тшадшвкIыл!»-хIва зну шIахIвага къапщыкIлагьи йшIахIвата йгIакIвшун. Ахъахьы хвнуркI зму айачIва къапщы амара анурква йгIарылпшуан.
Асквш 1926 агIан «ССР Апсны» адамыгъа аквта йнырххын ашIахIвага къапщы йанырцIахтI, квырджь бызшвалагьи урышв бызшвалагьи йатаркIхтI.
Асквш 1926 агIан Апсны ССР адамыгъа
© geraldika.ru
© geraldika.ru
Асквш 1931 февраль а 16 Апсны ССР Грузия ССР йалу Апсны Автоном Совет Социалист РеспубликахатI. Адамыгъа Грузия рдамыгъа йапшын.
Ауи гьажькъапщын, ахъахьы хвнуркI зму айачIва кIкIун, ацIахьы чIыхвта ащхъаква, агъьмала ачхъаква, армала агIв абацаква анын. Адамыгъа аквта ахщрыпи аджьахIви йыркIуан. ЙшгIакIвшауа квырджь, апсыуа, урышв бызшвала «Акъральква зымгIва рпролетарква, тшадшвкIыл!» – хIва аквгIвын.
Ауи гьажькъапщын, ахъахьы хвнуркI зму айачIва кIкIун, ацIахьы чIыхвта ащхъаква, агъьмала ачхъаква, армала агIв абацаква анын. Адамыгъа аквта ахщрыпи аджьахIви йыркIуан. ЙшгIакIвшауа квырджь, апсыуа, урышв бызшвала «Акъральква зымгIва рпролетарква, тшадшвкIыл!» – хIва аквгIвын.
Асквш 1931 агIан Апсны АССР адамыгъа
© heraldicum.ru
© heraldicum.ru
Асквш 1978 июль а 6 адамыгъа гIвсатыркI акврыгIвхтI: «Апсны АССР» квырджь бызшвали апсыуа бызшвали.
Асквш 1978 агIан Апсны АССР адамыгъа
© heraldicum.ru
© heraldicum.ru
«Киараз» ашва хIыцта апхъала хIчIвырхъитI
Апсны акъральыгIва гимн
Асквш 1992 агIан Апсны зхъа йахвиту къральта йанца ареспублика акъральыгIва гимнгьи дрыбагъьатI. Ауи йащатахатI апсуаква революция ашвата йрыму «Киараз» злагIалагауа амакъыми ажвакви.
Асквш 1917 ацIыхъваква рагIан Джырхва кыт апны Гвдауыти ауи йаргвану акыткви радгьылрхарджьыгIвчва айззан «Киараз» ахьызта ареволюция йазгылу, абджьарла йадгалу айсчва гвып гIандыршарныс щаквдыргылтI. Ауи даунашвачпагIвхатI абольшевик шIа, Гвдауыта ашта акомиссар ЛакIоба Нестор, уацIыхъван совет заман агIан Апсны апны йкъральыгIва уысхагIв духаз, АуагIа ркомиссарква р-Совет йаунашвачпагIвхаз.
Грузия Демократ Республика арква Апсны аныркIы «Киараз» ареспублика апны совет власт ащаквыргылра йъазабакIуан. АуагIа ауи Апсны акъральыгIвара гIащаквыргылхра йазабакIрата йырпхьадзун. Ауи йгIалцIла «Киараз» апсуа уагIахъа рхъахвитра азабакIра йагIарбагахатI.
Асквш 1917 ацIыхъваква рагIан Джырхва кыт апны Гвдауыти ауи йаргвану акыткви радгьылрхарджьыгIвчва айззан «Киараз» ахьызта ареволюция йазгылу, абджьарла йадгалу айсчва гвып гIандыршарныс щаквдыргылтI. Ауи даунашвачпагIвхатI абольшевик шIа, Гвдауыта ашта акомиссар ЛакIоба Нестор, уацIыхъван совет заман агIан Апсны апны йкъральыгIва уысхагIв духаз, АуагIа ркомиссарква р-Совет йаунашвачпагIвхаз.
Грузия Демократ Республика арква Апсны аныркIы «Киараз» ареспублика апны совет власт ащаквыргылра йъазабакIуан. АуагIа ауи Апсны акъральыгIвара гIащаквыргылхра йазабакIрата йырпхьадзун. Ауи йгIалцIла «Киараз» апсуа уагIахъа рхъахвитра азабакIра йагIарбагахатI.
АдгьылрхарджьыгIвчва райсчва гвып «Киараз» асквш 1918 агIан Адлер-Туапсе раргванква рпны
© ЛакIоба Йакъвып йшвъаква йгIарылхпI
© ЛакIоба Йакъвып йшвъаква йгIарылхпI
Ужвы Апсны агимн «Аиааира»-хIва ахьызпI, апсыуа бызшвала ауи «айгIайра» гIаныцIитI. ЙцIыхъвахауата агимн асквш 2007 агIан апрезидент Багапщ Сергей йунашвала йдрыбагъьатI.
Ареспублика агимн амакъымгьи ажваквагьи йшдрыбагъьаз йапшдзата акIвпI йанакIвызлакIгьи йырхIвара шатахъу
Ареспублика агимн амакъымгьи ажваквагьи йшдрыбагъьаз йапшдзата акIвпI йанакIвызлакIгьи йырхIвара шатахъу
Апсны Республика акъральыгIва гимн
Шәнеибац, шәнеибац,
Аҧсуаа рыҷкәынцәа.
Аҧсны азыҳәан
Ашьа казҭәаз,
Аҧсуаа рыҷкәынцәа.
Ахақәиҭраз
Ашьа казҭәаз,
Аҧсуаа рыҷкәынцәа.
О-ҳо-ҳо-о ҳо-о-Рада
О-ҳо-ҳо-о ҳо-о-Рада-Ра!
Ажәҩан мрадоуп, еҵәадоуп
Уара уда Аҧсынра!
Еҵәa-бырлаш Аҧсынтәла,
Улҧха згәаҵақәа ирҭыҧхо,
Геи-шьхеи рыҧшӡара заҧшнылаз.
Жәлар ламысла иҳаракхоит.
Рада, Раида, Рарира
Рада, Рерама, Рерашьа.
Нарҭаа риирa-зиироу
Афырхацәа Ран-Гуашьа
Аҧсынтәыла-иҧшьоу атәыла
Зхы здиныҳәалаз Анцәа
Зқьышықәасала имҩасхьо гылоуп
Рыжәҩа еибырҭоит уҧацәа.
Шәнеибац Аҧсныжәлар!
Аишьцәа, шәнеибац!
Нхыҵ-аахыҵ ҳаицуп!
Ҳазшаз илаҧш
Ҳхыуп иаҳхымшәо
Ҧеҧш лаша ҳзышуп!
Шәнеибац, Аҧсныжәлар,
Игылеит ҳамра,
Иақәым ҭашәара!
Урылагәырӷьа,
Анра-ахшара
Шьардаамҭа, Аҧсынра.
Аҧсуаа рыҷкәынцәа.
Аҧсны азыҳәан
Ашьа казҭәаз,
Аҧсуаа рыҷкәынцәа.
Ахақәиҭраз
Ашьа казҭәаз,
Аҧсуаа рыҷкәынцәа.
О-ҳо-ҳо-о ҳо-о-Рада
О-ҳо-ҳо-о ҳо-о-Рада-Ра!
Ажәҩан мрадоуп, еҵәадоуп
Уара уда Аҧсынра!
Еҵәa-бырлаш Аҧсынтәла,
Улҧха згәаҵақәа ирҭыҧхо,
Геи-шьхеи рыҧшӡара заҧшнылаз.
Жәлар ламысла иҳаракхоит.
Рада, Раида, Рарира
Рада, Рерама, Рерашьа.
Нарҭаа риирa-зиироу
Афырхацәа Ран-Гуашьа
Аҧсынтәыла-иҧшьоу атәыла
Зхы здиныҳәалаз Анцәа
Зқьышықәасала имҩасхьо гылоуп
Рыжәҩа еибырҭоит уҧацәа.
Шәнеибац Аҧсныжәлар!
Аишьцәа, шәнеибац!
Нхыҵ-аахыҵ ҳаицуп!
Ҳазшаз илаҧш
Ҳхыуп иаҳхымшәо
Ҧеҧш лаша ҳзышуп!
Шәнеибац, Аҧсныжәлар,
Игылеит ҳамра,
Иақәым ҭашәара!
Урылагәырӷьа,
Анра-ахшара
Шьардаамҭа, Аҧсынра.
Апсны Республика акъральыгIва гимн
Апхъала швчIвырхъа,
Апсуа чкIвынчва,
Апсны ахъазла
Зща зрычIваз.
Ахвитра ахъазла
Зща зрычваз.
О-хо-хо-о хо-о-Рада
О-хо-хо-о хо-о-Рада-Ра!
АжвгIванд марадапI, йачIвадапI
Уарадъа, Апсны!
ЙачIвата ажвгIванд йалапсу Апсны,
Уара унур дасу йгвы гIанарпхитI.
Уара йадукIылтI ащхъакви амшыни рпшдзара,
УуагIа рпха йацта ауи йазхIитI.
Рада, Райда, Рарира
Рада, Рерама, Рераща.
Сатаней-Гваща нарт фырква
ШгIалрийыз апшта
Ййыз Апсны – квырмыш ззыхIчпауа адгьыл,
Анчва йхъатала дзызныхIваз ашта.
Асквшызкьква рапхъала йбзазуз
Упачва гIагылхитI йадгылата.
Апхъала швчIвырхъа Апсны ауагIа!
Апхъала, айщчва!
Унахъыстагьи угIахъыстагьи – хIара хIазакIыпI!
ХIгIазшаз йылапш
ГьхIхъихуам зынгьи.
ХIапхъала алашара хIызпшитI!
Апхъала швчIвырхъа, Апсны ауагIа,
ЙгIагылтI хIымара
ЙыцIамшвахуаш зынгьи.
Ангьи ййыз асабигьи
Урыцгвыргъьа анцIрала, Апсны!
Апсуа чкIвынчва,
Апсны ахъазла
Зща зрычIваз.
Ахвитра ахъазла
Зща зрычваз.
О-хо-хо-о хо-о-Рада
О-хо-хо-о хо-о-Рада-Ра!
АжвгIванд марадапI, йачIвадапI
Уарадъа, Апсны!
ЙачIвата ажвгIванд йалапсу Апсны,
Уара унур дасу йгвы гIанарпхитI.
Уара йадукIылтI ащхъакви амшыни рпшдзара,
УуагIа рпха йацта ауи йазхIитI.
Рада, Райда, Рарира
Рада, Рерама, Рераща.
Сатаней-Гваща нарт фырква
ШгIалрийыз апшта
Ййыз Апсны – квырмыш ззыхIчпауа адгьыл,
Анчва йхъатала дзызныхIваз ашта.
Асквшызкьква рапхъала йбзазуз
Упачва гIагылхитI йадгылата.
Апхъала швчIвырхъа Апсны ауагIа!
Апхъала, айщчва!
Унахъыстагьи угIахъыстагьи – хIара хIазакIыпI!
ХIгIазшаз йылапш
ГьхIхъихуам зынгьи.
ХIапхъала алашара хIызпшитI!
Апхъала швчIвырхъа, Апсны ауагIа,
ЙгIагылтI хIымара
ЙыцIамшвахуаш зынгьи.
Ангьи ййыз асабигьи
Урыцгвыргъьа анцIрала, Апсны!
Атекст автор – Ардзынба Астанда, абильд-редактор – АгIвдза Наала, аредактор – Солдатенкова Ольга, аредактор хъада – Лазба Амина