Çarlık Rusya'sında Kafkasya'da ilk “iklim değişikliği istasyonu” haline gelen Gagra'nın adı, Prens Aleksandr Oldenburgskiy'nin adıyla ayrılamaz bir şekilde bağlantılıdır. Bu sene Prensin doğumunun 175.yıldönümü kutlanacak.
Kapba Arifa
Aleksandr Petr-ipa Oldenburgskiy, Alman asıllı kraliyet soyundan gelen çok ünlü bir Rus Düküydü. Bu soy, Holstein-Gottorp-Romanov ("Üst" boyları, 1762'de İmparatoriçe Elizaveta Petrovna'nın ölümünden sonra Rus İmparatorluğu'nda hüküm sürmeye başlamıştır) ve Holstein-Gottorp'lara (şu andaki Almanya kuzeybatısının Oldenburg Düklüğünün hükümdarlarıydı)bölünmüş olan Oldenburg hanedanlığının genç bir koluydu. Aleksandr Petr-ipa bu soyun son hükümdarıydı.
Sankt-Petersburg da
21 Mayıs (yeni takvime göre 2 Haziran) 1844'te Prens Petr Georgiy-ipa Oldenburgskiy ve Prenses Tereza Nassauskaya'nın ailesinde doğdu. Aleksandr Petr-ipa baba tarafından Rus İmparatoru I. Paul’un büyük torunlarından biriydi.
Prens Oldenburgskiy, babası Petr Georgiy-ipa'nın inisiyatifiyle 1835'te St. Petersburg'da açılan Hukuk Fakültesi'nin tüm derslerine katıldı. Genç Oldenburg Prensi babasından acı çeken insanlara yardım etme ve insanları aydınlatma arzusunu devralmıştı.
“Hayır işleriyle meşgul olurdu, çocuk hastanesin mütevellisiydi, Troitsk ve Georgievsk hayır vakıflarının, kötü alışkanlıklarla mücadele derneğinin üyesiydi ve Rusya'da bir fizyoloji okulu yaratma konusundaki çalışmalarında büyük Rus bilim insanı İvan Pavlov’un destekçisiydi”,— diye bahsediyor “Oldenburg Prensi - Gagra tatil beldesinin“ Babası ” adlı makalesinde gazeteci Anatoliy Klyuev.
Aralık 1890'da, Prens'in doğrudan katılımıyla Oldenburg ailesinin finansmanlığı ile St. Petersburg'da, İvan Pavlov’un (Rus ve Sovyet bilim adamı-fizyolog, fizyoloji ya da 1904 de tıp adlı Nobel ödülünün sahibi) ünlü deneylerini yapmaya başladığı İmparatorluk Deneysel Tıp Enstitüsü (şuan ki Deneysel Tıp Enstitüsü, Mart 1917'ye kadar periyodik basında “Oldenburg Prensi Enstitüsü” olarak adlandırıldı) açıldı.
Prens 1870-1876 yıllarında Preobrajenskiy alayı kurtarma bölüğünde görev yaptı. 1877-1878 yılları arasında Rus-Türk savaşına Tümgeneral rütbesiyle katıldı. 1895'ten itibaren piyade generali ve İmparator Majesteleri'nin emir subayıydı. Bunun yanı sıra Rusya İmparatorluğu Devlet Konseyinin bir üyesiydi. 1903'te ünlü Rus ressam İlya Repin, belediyenin diğer üyeleri arasında Aleksandr Petr-ipa'yı resmin boyutuna göre devasa bir ölçüde resmetmiştir. Toplu portre de "Devlet Konseyinin 7 Mayıs 1901 tarihinde, kuruluşunun yüzüncü yılının şerefine yapılan tören" resmedilmektedir. Bu eser 1938'den bu yana Rus Devlet St. Petersburg Müzesinde sergilenmektedir.
Aynı yerde - St. Petersburg’da, bugün Liteyniy meydanında 1889’da, Anavatan’ına verdiği hizmetlerden dolayı dikilen anıtı hala korunmaktadır. Kuruluşunu Olderburg Prensine borçlu olan Gagra'da ise henüz böyle bir anıt bulunmamaktadır.
Gagra Kalesi ve çevresi
19. yüzyılda Gagra, sıtmanın yaygın olduğu, rutubetli bir iklime sahip ve yazın nemli sıcağında boğucu sulak bir alanı temsil ediyordu. Gagra’nın bir zamanlar Abhazya'nın Rusya İmparatorluğu'na dahil olması üzerine (İmparator I. Aleksandr’ın Manifestosu'na dayanarak, Abhaz Prensliği Rus İmparatorluğu'na katıldı ve 1864 yılına kadar özerklik haklarıyla burada kaldı) askeri garnizonun yer aldığı Abaata kalesi aşırı bakımsız durumdaydı.
1825 yılında, St. Petersburg'daki Senato Meydanı'nda gerçekleşen meşhur Decembrist ayaklanmasından (bastırılmasıyla sonuçlanan köylülerin otokrasinin ve serfliğin kaldırılması için yapıldıkları ayaklanma) sonra, isyanın katılımcılardan biri olan Aleksandr Bestujev-Marlinskiy, aslında bu garnizona bir sürgün olarak gönderildi.
“Moskova Telgrafı” dergisinin yayıncıları olan Nikolay ve Ksenofon Polev kardeşlere, 19 Haziran 1836 tarihinde yazdığı mektupta, yazar, o zamanların Gagra'sını şu çirkin betimlemelerde anlatıyordu: “Abhazya Karadeniz kıyılarındaki devasa dağlar arasında bir
çöküntü. Buraya rüzgâr hiç ulaşmıyor ve kızgın kayalardan gelen sıcak dayanılmaz bir hal allıyor, dereleri kurutarak kokuşmuş bir su birikintisine çeviriyor. Bu geçitte, düşmanların tüm yüksekliklerden pencereleri vurduğu bir kale inşa edilmiş; sıcak öyle bir raddeye geliyor ki, garnizonda her yıl bir buçuk birlik insan hayatını kaybediyor, kalanların hayati tehlike ve su toplama gibi rahatsızlıkların dışında buradan çıkışı yor. Başka yerlerle deniz yolunun dışında farklı iletişim kuramıyor ve meralar için arazisi bulunmadığı için, bütün yıl boyunca çürük konserve sığır eti ile besleniyorlar. Kısacası, Gagra'nın adı, Gürcistan'ın Rusları için en feci biçimde, bir ölüm cezasıyla eşdeğer ”.
Yarım yüzyıldan biraz daha uzun bir süre sonra, Aleksandr Petr-ipa Oldenburgskiy, tam tersine, bu yerde umut verici ve çekici bir şey görecektir.
Prensi Abhaz usulü karşılama
Prens Abhazya'ya neden gelmişti ve büyük tatil beldesi Gagra'nın kuruluş hikayesi nasıl gelişmişti? Tarihçi Stanislav Lakoba makalesinde bu konuya hayli detaylı olarak değinmektedir.
Oldenburg Prensi Gagra’ya ilk olarak 1901 yılında gelmiştir. “«Ledokol» vapuru sabah saat 6 civarında Gagra kalesinin yıkıntılarına yanaşmıştı ve Suhum şehrinin başkan yardımcısı Kaptan Zençenko, Majesteleri'ni sevinçle, askeri usulde selamlayarak karşıladı” — diye yazıyor bu olayı Lakoba. Prens, Kaldahuara köyünden bir grup Abhaz tarafından da karşılandı - elbette, Abhaz misafirperverliği ile: “Masada, özel olarak şişte bütün olarak kızartılmış koç, yerel Abhaz şarabı ve peyniri vardı”.
Ve burada Abhazlar ve Aleksandr Petr-ipa Oldenburgskiy'nin ilk karşılaşması ile ilgili bazı ilginç detaylar verilmekte. Ladaria sülalesinden bir tercüman aracılığıyla, yerel sakinler, prensten, polis memurlarının silahlarını kullanmak, dağlara çıkıp seçkin konukları için yaban domuzu ya da yaban sülünü getirmek için izin isterler. Olay, 1898'den beri Gudauta bölgesinin tüm nüfusunun, kraliyet emri ile silahsızlandırılmasından dolayı böyle gelişmişti.
Lakoba, “Prens, halkın diplomatlarına kuşkusuzca gülümsedi ve Abhazlara üç tüfek verilmesini emretti”,diye yazıyor. Kısa süre sonra avcılar iki keçi ile geri döndü, prens görüşmeden memnun kalmıştı, “Abhazların sağlığına” bir kadeh kaldırmayı unutmadan ikramlardan yedi ve içti.
Birkaç günlüğüne Gagra'da kalan prens, Novy Afon'a, sonra da Suhum'a geçti; burada Suhum'daki “Sinop” bahçesini (XIX. yüzyılın sonunda kentin doğu eteklerinde kurulan ve daha sonra Büyük Dük Aleksandr Mihail-ipa Romanov tarafından satın alınan subtropikal bahçe), Nikolay Smetskiy mülkünü (Suhum botanik bahçesini kuran ve Gulrıpş bölgesinde birkaç sanatoryum inşa eden Rusyalı hayırsever) ve Feodor Noev bahçelerini (Abhazya'da sümbül kültürünü yayan Rus üretici) ziyaret etti.
Gördüğü her şey prensi etkiledi, St. Petersburg'a dönerken, akrabası II Nikolas’ı, Kafkasya'da Akdeniz Rivierası gibi muhteşem bir tatil yeri oluşturabilecekleri bir yer bulduğuna ikna etti.
“20 Haziran 1901'de, Gagra’da İklim Değişimi İstasyonu'nun yapımı için hazineden 100 bin ruble altın olarak ayrıldı”, diye yazıyor Stanislav Lakoba.
Gagra'nın İyileştirilmesi
Hemen 1901 Ekim'inde, tesis inşaatı çalışmalarına başlandı, dar hatlı demiryolu boyunca inşaat malzemeleri getirildi. Tam olarak Oldenburg döneminde, Gagra'nın eski Abaat kalesi temizlendi ve kale kilisesi restore edildi. “Oldenburg prensesinin (Prens'in eşi, Leuchtenberg düşesi, prenses Evgenia Maximilian-pha) finansmanlığı ile St. Hypatius serf kilisesi orijinal görünüşünü koruyarak, restore edildi. Ünlü Rus ressam Mihail Nesterov, tapınağın çatısını taş haçlarla ve duvarları ikonalarla süslemesi, özellikle St. Petersburg'dan Abhazya'ya davet edildi”, diye belirtiyor Klyuev makalesinde.
Gagra tatil beldesi iki yılı biraz aşkın bir sürede kuruldu. Deniz kenarında, göletler, heykeller, yabani ağaçlar ve elbette palmiye ağaçları olan muhteşem bir subtropikal park yapılmıştı. Dağın kenarında İngiliz mermer banyoları olan bir kaplıca ortaya çıktı ve kentte konaklar, dükkanlar, restoranlar, marina, telgraf ve posta servisi oluştu.
En güzel yapılardan biri de Primorskiy Parkı'nın karşısındaki "Gagripş" (kentin asıl cazibe merkezi ve simgesi olan nehir ile aynı addan gelmektedir) restoranıydı – dıştan bir saat kulesine benzeyen üç katlı ahşap yapı. Efsaneye göre, 1902 yılında Paris'teki Uluslararası Sergide sunulan binanın tam bir kopyası olarak Gagra'ya getirilmiş ve tek bir çivi çakılmadan inşa edilmiştir.
Prenses Evgenia Oldenburgskaya için aynı sergiden, restoranla tek bir mimari bütünlük içinde olan saray da getirtilmiştir. Saray günümüze kadar korunamamış, kullanılamaz hale geldiği için XX yüzyılın 80'lerinde sökülmüştür. Özellikle, prens'in kalesi en etkileyici yapılardandır. O zamanların modern yapı tasarımında inşa edilmiş olan kale, Joekuara geçidinin yamaçlarında kentin yukarısında tüm ihtişamıyla durmaktadır.
Klyuev kalenin dekorasyonunu şöyle tarif ediyor: “Kale, tören odaları, ziyafet salonu, ofisleri ve yatak odalarını; sanatsal kakmalar, Fars halıları, ünlü sanatçıların tabloları ve mermer şömineler süslüyordu. Oldenburg arması bulunan eski silahlar, mobilyalar, gümüş semaverler ve kap kacaklar da bu dekorasyonun parçalarıydı”.
Prensin, otel ve restoranlara tipik yerel toponimleri vermekten yana olduğu ve çoğu zaman Abhaz prenslerini ve yerel soylu ailelerinin temsilcilerini ağırladığı dikkat çekmektedir. Örneğin, Oldenburg Prensi ile buluşmaya özenle hazırlanan Topaz İnal-ipa'nın atını yeni bir eyer ve at başlığı ile süslediği, kendisine de gümüş mermilikli beyaz çerkeska diktirdikten sonra, Bzıb nehrinden iki büyük somon yakalayarak onları Aleksandr Petr-ipa'ya hediye ettiğini anlatan belgeler bulunmaktadır. Prens kendisini sevinçle karşılar, cömertçe hazırlanmış masaya davet eder ve Oldenburgskiy İnal-ipa’ya ayrılırken bir çift at ve bir Alman posta arabası hediye eder.
Kadeh sesleri ve gümüş madalyalar
Tesisin açılış töreni 9 Ocak 1903 tarihinde "Gagripş" adlı restoranda yapılır.
Anatoliy Klyuev, “Oldenburgskiy, konuklarının, kristal kadehlerin tokuşma sesleri arasında sunduğu tebrikleri ve selamlarını kabul ederken, bir yandan da bu önemli etkinlik için basılmış gümüş madalyaları ilk konuklarına takdim eder. Madalyada, kraliyet tacı, A.P.O. monogramı ve "Gagra 1903" yazısı bulunmaktadır. Kompleksin açılışı, lüks ikramlar, top atma töreni, yerel askeri garnizonun askeri geçidi ve St. İpatia kilisesinde yapılan dua ile taçlandırılır”, diye yazıyor.
Prens Aleksandr Petr-ipa Oldenburgskiy, felç geçirdiği için beyaz bir eşeğin çektiği üç tekerlekli sandalyeye bağlı kalan eşi Evgenia Maksimilian-pha ile birlikte daha sonra uzun yıllar Gagra'da yaşamıştır. Petr Oldenburg’un oğlu, Romanovlar'ın evinin son büyük Düşesi olan İmparator II. Nikolas'ın kız kardeşi Prenses Olga ile evlenmiştir. 1917 de devrimci sıkıntılarının başlamasından sonra Oldenburgskiy Rusya İmparatorluğu'ndan ayrılır ve Finlandiya üzerinden Almanya'ya gider. Hayatının son yıllarını Fransız şehri Biarritz'de geçirdiği bilinmektedir. 1932'de 88 yaşında iken vefat eder ve orada, Atlantik kıyılarında toprağa verilir. Ülkenin ve Kafkas kıyılarının en iyi tatil yerlerinden birinin inşasına yaratıcı katkılarda bulunmuş birisi olarak Aleksandr Petr-ipa Oldenburgskiy’nin adı, Abhazya tarihinde her zaman var olacaktır.
Makalede kullanılan referanslar:
- Abhazya biyografik sözlüğü.
- Stanislav Lakoba. Prens Aleksandr Oldenburgskiy
- Anatoliy Klyuev. Prens Oldenburgskiy — Gagra tatil beldesinin «babası»
girişa yada kayıt yapmalısınız.