Hukukçu, Siyasetçi, Kafkas halklarının haklarının savunucusu, yetenekli Adıge (Çerkez) Yuriy Kalmıykov, 1992-1993 yılları Abhazya Ulusal Kurtuluş Savaşı sırasında, kardeş ulus Abhazlara yardım çalışmalarında değer biçilemez bir katkı sağlamıştır.
Arifa Kapba
Yetenekli devlet ve siyaset adamı Yuriy Kalmıykov, 1 Ocak 1934 yılında, Çerkessk’e yaklaşık 20 kilometre mesafede bulunan Abazakıt köyünde dünyaya gelmiştir. Resmi evraklarına göre doğum yeri Çerkessk - o dönme göre Batalpaşinsk (Çerkessk’e 1934 yılına kadar verilen isim) olarak görünmekte.
Yuri’nin ailesi okul öğretmenleriydi. Yuriy henüz 13 yaşındayken annesini hipertansiyondan kaybetti. Yuriy, beşeri bilimlere, kesin bilimlere göre daha meyilliydi. On beş yaşında, asistanlık mesleğini edindiği Çerkesk Bölge Ortaokulu Tıp Fakültesine girdi.
Hem hukukçu hem de öğretmen: « engellemiyor, kendime veliaht hazırlıyordum»
18 yaşında Kalmıykov, Kalinin Leningrad Hukuk Enstitüsü'nde hukuk öğrencisi oldu ve 1957'den itibaren Jdanov Leningrad Devlet Üniversitesi'nde hukuk okudu. Bu üniversiteden mezun olduktan sonra genç adam, Saratov Hukuk Enstitüsü'nde yüksek lisans öğrencisi olarak eğitimini sürdürdü ve burada öğretmen olarak kaldı. Kalmıykov, mesleki faaliyetlerini uzun süre Saratov şehrinde yürütmüştü. Avukat olarak, özellikle de Rusya'nın o zamanlardaki en ünlü medeni hukuk uzmanlarından biri olarak isim yapmayı başarmıştı.
Yuriy Kalmıykov, Saratov medeni hukuk okulunun (medeni hukuk bilimi) kurucusu olarak kabul edilmektedir. Saratov Hukuk Enstitüsü'nde efsanevi öğretmen olarak ün kazanmıştır.
“Yuriy Kalmıykov. Eşitlik Hakkı” Adam Dıymov: “Kalmıykov'un medeni hukuk konusundaki dersleri ve bilimsel çalışmaları ülkenin tüm hukuk camiasında takdir görmüştü. Bir öğretmen olarak da Kalmıykov çok seviliyor ve saygı görüyordu. Akademisyenler meslektaş olarak, öğrenciler ise nazik ve bilge bir mentor olarak çok seviyordu. Yuri Kalmıykov’un öğrencilerinin hatıralarına göre, herkes sınavı onda vermek istiyordu. Onunla bilgilerin testi bir tür, aynı düşüncelere sahip insanların sohbetine dönüşüyordu. Öğretmen çok ayrıntıya takılmıyor ‘boğmak’ istemiyordu: "Yüzen" öğrenciden kelimenin tam anlamıyla onun bildiği konuları çıkarıyordu. Öğretmen engel koymuyor kendine veliaht yetiştiriyordu.
Yeni gereksinimler: Politika yolu
Hukuk bilimine derinden ilgi duyan Kalmıykov-bilim adamı, henüz 34 yaşında iken profesyonel alanda büyük bir başarı elde etmiş ve 37 yaşında bir bilim doktoru olmuştu. Ancak kader onun için fen, öğretim ve hukuk alanındaki başarıdan daha fazlasını hazırlamaktaydı: devlet ve siyasi faaliyetleri kapıdaydı.
Mart 1989'da, Yuriy Kalmıykov, SSCB milletvekili seçildi. SSCB Yüksek Kurulu üyesi profesyonel bir avukat olarak, ülke mevzuatının iyileştirilmesine yakından dahil oldu. Üstün mesleki nitelikleri SSCB'nin çöküşünden sonra da Moskova'da talep gördü. Kalmıykov’a 1993 yılında, Rusya Federasyonu Adalet Bakanlığı teklif edildi ve Yuriy Hamzat-ipa kabul etti. Bu görevdeki en büyük başarısı, ülkenin Medeni Kanunu'nun geliştirilmesi idi. Kalmıykov, Rusya Federasyonu Anayasasının oluşturulmasında da yer aldı.
Yuriy Kalmıykov, Çeçenistan’daki savaşın başlamasına ilişkin (Aralık 1994) Yeltsin'in (Rusya Federasyonu'nun ilk başkanı Boris Yeltsin) kararıyla ilgili sert bir anlaşmazlık yaşaması dolayısı ile 1994'te Bakanlık görevinden istifa etti.
Hiçbir zaman köklerini unutmadı
Tabii ki, soydaşları Yuriy Kalmıykov’un şöhreti Karaçay-Çerkes’de de iyi biliniyordu. Onunla gurur duyuyor, örnek gösteriyorlardı. Ve O - gençlik yıllarından beri anavatanında yaşamamasına rağmen - köklerini asla unutmamış ve kendisini yerli halkından asla ayrı tutmamıştı.
Yuriy Hamzat-ipa “Kaderin dönemeçleri” adlı kitabında şunları kaydetti: Kafkasya'da doğdu. Orada kısa bir süre yaşamasına rağmen, dilini ve geleneklerini biliyordu. Ancak o birkaç yıl bile ulusal kimliğinin oluşması için yeterli olmuştu”.
Kalmıykov, “Köyde geçirilen iki ya da üç yıl, ulusal öz-bilinç duygularının hızla aşılandığı temelin oluşmasını sağlamış ve kendi ulusunun kaderine özel bir ilgi uyandırmıştı. Bagrat Şinkuba, ‘İnsan ruhunun kökü, karakter ve kader olarak içimizde büyür’, sözleriyle çok haklı”, diye yazıyor.
Kafkasya'nın durumu Onun kaderinin, düşüncelerinin ayrılmaz bir parçası oldu. Bu nedenle, 1991'de Uluslararası Çerkes Birliği’nin (МЧА) Başkanı ve 1992'de Kabardey Halkı Kongresi'nin Başkanı olması şaşırtıcı değildir.
Kafkasya adına ve Abhazya için
1992-1993 yılları Abhazya Ulusal Kurtuluş Savaşı döneminde, Kuzey Kafkasyalı halkların Abhazya'ya yardım edebilmesinde bu iki örgüt ve Yuriy Kalmıykov büyük bir rol oynamışlardır. Kalmıykov, gene “Kaderin dönemeçleri” adlı kitabında yazdığı hatıralarında, “Abhazya’da savaş girişimlerinin başladığını duyduğum an vakit kaybetmeden Uluslararası Çerkez Birliği İcra Komitesi adına, tüm Adıgeler’i (Çerkezleri) Abhazlara yardıma çağırdım. Daha sonra gönüllüler listesinin kaydının yapıldığı Kabardey Balkar’a uçtum”, diye hatırlıyor.
Kendisini “nadir ruhlu ve nadir yetenekli bir insan” olarak nitelendiren Abhazya’nın İlk Devlet Başkanı Vladislav Ardzınba, Yuri Hamzat-ipa’nın bu yardımını çok takdir etmiştir.
Vladislav Ardzınba, Yuri Kalmıykov’u şu sözlerle anlatıyordu: Kabardey Halkının Kongre Başkanı olarak, halkımızın savunması için sesini duyuran, en zor zamanlarda <…> ilk gelenlerdendi Kalmıykov. Bunun yüzünden ne kadar zulüm yaşadığını çok iyi biliyoruz”.
Kalmıykov, ABD'de, Atlanta kentinde Carter Center tarafından davet edildiği (konferans, 1982'de eski ABD Başkanı Jimmy Carter tarafından kurulan kar amacı gütmeyen bir sivil toplum kuruluşu olan Carter Center tarafından düzenlendi) Kuzey Kafkasya'nın 1993 yılındaki durumuna adanmış uluslararası konferansta bile Abhazya'da olup bitenlerden açıkça ve yüksek sesle bahsetti.
Orada bulunan siyaset bilimci ve devlet emekçisi Natella Akaba, Abhaz televizyonu ile yaptığı röportajda o günü şöyle hatırlıyor: “Yuriy Hamzat-ipa inanılmaz derecede inandırıcı ve dik görünüyordu. Amerikalıların ve diğer konferans katılımcılarının kendisine gösterdiği ilgi, elbette, o zaman [RF] Adalet Bakanı olması ve (bunun dışında) onun olağanüstü bir kişiliğe sahip olmasıyla ilgiliydi. Şaşırtıcı derecede bilge, dürüst ve ilkeli bir kişilikti. Yuriy Hamzat-ipa, Abhazya sorunuyla, trajedilerle, Sovyetler Birliği'nin çöküşüyle ve birçok ilişkinin belirsizliği hakkında çok ikna edici ve açık bir konuşma yapmıştı. Abhazya için orada konuşmasının çok önemli olduğunu düşünüyorum”.
Muhammed Kilba’nınn hatıralarında - Kalmıykov
Abhaz Güvenlik Konseyi Sekreteri Muhammed Kilba, Yuri Kalmıykov’un, Abhazya Ulusal Kurtuluş Savaşında, Abhaz halkına verdiği destek ve benzersiz katkılardan da bahsetti.
“Yuriy Hamzat-ipa Kalmıykov’un adı Abhaz-Adıge, Çerkez dünyasında en tanınmış ve en saygı duyulan isimlerden biri olarak kalacaktır. Özellikle Yuriy Kalmıykov ve Moskova'nın “Adıga Hase” (“Çerkez Örgütü”) Başkanı Boris Agbaşev savaş sırasında bütün Adige-Abhaz, Çerkes diasporasını ayağa kaldırmış ve oradan ilk ciddi mali yardımın bize gelmesini sağlamıştır. Savaş sırasında, Adler'den Gudauta'ya tekne ile geldiklerini ve yanlarında ciddi bir maddi yardım getirdiklerini çok iyi biliyorum. Ben onlarla buluşanlar arasında değildim ama Vladislav Grigoriy-ipa’nın (Ardzınba) kendisi bizzat bu konudan bana bahsetmişti”.
Muhammed Kilba, Yuriy Kalmıykov ile ancak savaştan sonra Çerkessk şehrinde şahsen tanışabilmiştir. Suhum'a yaptığı birkaç ziyaretinde Kalmıykov'un Abhazya'nın liderleriyle yaptığı görüşmelere, Kilba da tanık olmuştur. Abhazya Güvenlik Konseyi Sekreteri özellikle, Vladislav Grigoriy-ipa ile Yuriy Hamzat-ipa arasındaki sıcak ve dostane ilişkileri hatırlatıyor. Özellikle "Kafkasya'nın üç büyük oğlu" nun - Bagrat Şinkuba, Vladislav Ardzınba ve Yuri Kalmıykov’un buluşmasının hafızasında çok net olduğunu söylüyor. “Tabii ki, resmi toplantılardan, görüşmelerden sonra geleneksel bir Abhaz sofrası kurulurdu ve o şölenlerden birini hatırlıyorum”, diyor Kilba ve anlatmaya devam ediyor. “Masayı Gennadiy Leonid-ipa Gagulia’nın yönettiğini, ama Vladislav G. Ardzınba, Bagrat Vasiliy-ipa Şinkuba ve Yuriy
Hamzat-ipa Kalmıykov’un da konuşma yaptıklarını hatırlıyorum. Bu kadar büyük, ciddi insanların küçük çocuklar gibi sevinmelerine çok şaşırıyordum. Bu - derin bir iletişimin, en derin saygının ve birbirlerine karşı olan kardeşçe ilişkinin dorukta olduğu anlardı. Eğlenmeye başladıklarında o kadar çok şey hatırlıyorlardı ki! Ve o masalarda ne kadar coşkulu sevinçler yaşanıyordu!”.
"Bütün büyük insanlar gibi, öngörüsü güçlüydü"
Şartlar öyle oluşmuştu ki, Muhammed Kilba, ölümünden hemen sonra Kalmıykov’un yanında olanlardan biri oldu. 1997 yılının Ocak ayında Yuriy Hamzat-ipa, daha sonra Uluslararası Çerkez Birliği yürütme kurulunun toplantısı için Çerkessk'e geçmek amacıyla Mineralnıye Vodıy havaalanına uçtu. Bu sırada Kilba zaten Çerkessk'teydi. Kalmıykovu'n havaalanının geliş salonunda rahatsızlandığı ve hemen orada hayatını kaybettiği haberi kendisine otel odasında ulaşmıştı.
Kilba, “Minvod'un morgunda olduğunu öğrendikten sonra, elbette hemen büyük bir konvoy halinde oraya gittik. Hafta sonuydu ve bu sebeple naşın oradan alınmasının kolay olmadığını hatırlıyorum, belirli belgeler gerekliydi, ancak her şey bir şekilde çözülmüştü ve Yuriy Hamzat-ipa’nın naşını bu talihsiz morgdan taşıyanlar arasındaydım”, diye hatırlıyor.
Çerkessk’te gerçekleşen cenaze çok kalabalıktır. Kalmıykov’un tabutu tüm şehir boyunca, onur madalyaları ile toprağa verildiği köyü Abazakıt dönemecine kadar elden ele taşınır.
Kilba, “Daha sonra, Yuri Hamzat-İpa’nın eşi Oktyabrina Kalmıykova’dan, ölümünden kısa bir süre önce kendisinin (Kalmıykov) gelecekteki mezarının bir taslağını çıkardığını öğrendiğimde çok şaşırmıştım. Gerçektende büyük bir insandı ve büyük insanlar ileriyi görebilirdi”, diye vurguluyor.
Mayıs 2008'de Çerkessk'te Yuriy Kalmıykov için bir anıt dikildi. Ayrıca Suhum’da da adını taşıyan bir sokak bulunmakta.
Yuriy Hamzat-ipa'nın yıldönümü (2019’da, Yuriy Kalmıykov 85 yaşını doldurmuş olacaktı) dolayısı ile Abhazya Cumhuriyeti’nde Abhazya’nın büyük dostu ve Kafkasya’nın büyük oğlu anısına bir dizi etkinlik planlanıyor.
Kullanılan materyal ve kaynaklar:
- Adam Dıymov. “Yuriy Kalmıykov. Eşitlik Hakkı”
- “Kaderin dönemeçleri” belgeseli, Çerkessk televizyonu
- “Kafkas terbiyesi. Yuriy Kalmıykov” filmi, AGTRK
- Yuriy Agirbov. “Umutta, gururda Onun adıyla. Çerkez halkının Prometheus’u »
girişa yada kayıt yapmalısınız.