Yazar ve yaratıcı toplum emekçisi Adil-Gerey Keşev’in mirası, Abaza halkının manevi yaşamında, Kuzey Kafkasya'nın eğitim literatürünün başında onurlu bir yer almış, önemli bir rol oynamıştır.
Bilal Hasarokov
Adil - Gerey Keşev (1837–1872) – çalışmaları büyük tarihsel ve kültürel öneme sahip, IXX. yüzyılın 60-70'li yıllarının yetenekli bir yazarı, ilerici toplum emekçisi ve eğitimcisidir. Yaratıcı mirası Abaza halkının manevi yaşamının ayrılmaz bir parçası olmuştur.
Yazar, öğretmen, editör
Adil - Gerey 1837'de Keçev soyunun ata toprağı olan, Kuban bölgesine bağlı Zelençuk merci Yukarı Kubanskiy köyünde, Abaza Prens Kuçuk Keçev ailesinde dünyaya geldi.
1850'de dağlı asillerin genç temsilcilerinin gittiği Stavropol de liseye (gymnasium) kaydoldu ve 1858'de altın madalya (takdir belgesi) ile mezun oldu. Daha sonra üniversiteye girebilmek için iki senelik kurslardan birine yazıldı.
Delikanlı, 1 Ağustos 1860 yılında St. Petersburg İmparatorluk Üniversitesi Doğu Fakültesinin birinci sınıfına sınavsız bir şekilde direk kabul edildi. Bu fakültede Arapça, Farsça, Türkçe, Tatarca öğrenmesi gerekiyordu. Fakat Keşev lisansını tamamlayamadı. Bunun asıl sebebi ise o dönemde St Petersburg'da özgürlüğü destekleyen tüm öğrencilerin grevlere katılması idi. Öğrenci isyanının bastırılmasından sonra, üniversite yönetimi kışla açmaya, toplantıları yasaklamaya ve paramiliter bir rejim uygulamaya başladı. Bazı öğrenciler bu durumu protesto etmek için üniversiteyi bıraktılar. Tabi ki Keşev de üniversiteyi bırakan öğrencilerin arasındaydı.
1861 Kasım sonunda Stavropol'e döndükten sonra Adil - Gerey, 1863 yılının başlarına kadar çalıştığı, Eyalet Ofisinde tercüman olarak göreve başladı. Oradan liseye (gymnasium) öğretmen olarak atandı. 1866 Kasım'ında, lisesinin (gymnasium) düz liseye dönüştürülmesi dolayısı ile Stavropol Kontrol Dairesine sekreter olarak girdi. Burada, uzun süre hizmet verdiği için Keşev, kıdem alarak üniversite sekreterliğine transfer oldu. Stavropol'deki görevi 1867 yazına kadar devam etti ve Ağustos ayında Keşev Vladikavkaz'a, Terskiy bölgesinin idari merkezine geçerek Kuzey Kafkasya'daki ilk Rus gazetesi olan "Terskie Vedomosti" gazetesinin editörlüğüne başladı. Kısa ama parlak ve verimli olan hayatını Keşev bu gazete’de geçirdi ve vefat etti. Yetenekli bir yazar ve yayıncı olan Adil - Gerey Kuçuk-ipa Keşev 1872'de vefat etti. Mezarı Vladikavkaz da bulunmakta.
Parlak lise öğrencisi Keşev
On birinci yüzyılın ortalarında, Stavropol lisesi (gymnasium) Kuzey Kafkasya'daki tek orta eğitim kurumu idi ve dağlı ulusların çocuklarının eğitimi ve yetiştirilmesinde büyük rol oynamıştı. Adil - Gerey Keşev, Stavropol lisesinde (gymnasium) 1850-1860 yılları arasında, dağlı ulusların çocuklarının eğitimine ayrı bir önem veren, seçkin öğretmen, eğitimci, toplum emekçisi Yanuariy Neverov’un yönetimi döneminde öğrenim gördü.
Neverov’un isteği üzerine yatılı öğretmenler, kendilerine emanet edilen dağlı uluslarının çocuklarının yaşamlarını, fikirsel ve ahlaki olarak tüm yönlerini izlemiş, yaklaşımlarını netleştirmiş, çalışmaya teşvik etmiş, iyi ve güzel olan her şeye karşı sevgi beslemeleri için ilham vermiştir. Neverov dağlı uluslardan gelen öğrencileri küçümsemeden, onlarda ulusal kimlik ve toplumsal görev duygusu uyandırmış ve onları desteklemişti.
Adil - Gerey Keşev parlak ve başarılı bir lise öğrencisiydi. Keşev’in çalışması, 1857'deki gerçekleştirilen ana dil ve tarih üzerine yapılan yıllık kompozisyon yarışmasında en iyilerden biri olarak kabul edildi. Bu çalışmanın adı, “Çağdaş Rus masallarında ve romanlarında kahramanların karakterleri” idi. Keşev, aynı yarışmada bir sonraki yıl ilk sırayı kazanmayı başardı. Ona birinciliği getiren kompozisyonun ismi ise “I. Petr, Ekaterina dönemi ve günümüzde hiciv” idi. Yarışmanın komisyonu, konunun üzerinde yapılan uzun çalışmaya, dönemin tarihsel özelliklerine ve bağımsız birçok sonuca dikkat çekmişti.
Dağlı gencin demokratik dünya görüşü, sosyal ve politik bakış açısı, edebi ve sanatsal ideallerinin temelleri hep lise yıllarında atılmıştı.
Edebi yaratıcılık
Adil - Gerey henüz Stavropol lisesinde (gymnasium) okurken edebiyata ilgisi başlamış ve edebi becerilerini sergilemeye başlamıştır. Bunda, Rus ve dünya klasikleri konusunda uzman olan ve öğrencilerine konuya büyük bir ilgi uyandırarak en büyük edebi eserleri tanıtan Rus edebiyatı öğretmeni Fedora Yuhotnikova’nın büyük bir katkısı olmuştu. Keşev hala bir lise öğrencisiyken aynı anda yazmaya ve yayınlamaya başlamıştı.
1860 yılı içerisinde “Okurlar için kütüphane” dergisinin beşinci sayısında, “Çerkes Notları” genel başlığı altında üç öyküsüne yer verildi. Bu öyküler: “Köyde iki ay”, “Cinlerin öğrencisi” ve “Çuçelo” idi. Keşev’in üniversite öğrencisi olduktan sonra, “Ruskiy Vestnik” (11.sayı,1860) dergisinde “Abrekler” adlı öyküsü, daha sonrasında da “Tepede” adlı makalesi yayınlandı (1861). Bütün bu eserlerinin bir parçası muhakkak kendi ulusunun gerçeklerinden esinlenilmişti. Eserlerinin, içerik derinliği, sosyal ve ekonomik süreçlerin ince psikolojik analizi ve genele bakıldığında kapasiteleri bakımından, deneyimli yazarların eserlerinden hiçbir şekilde aşağı kalır yanı yoktu.
Adil – Gerey, “ ‘Kütüphane okumak için’ dergisinin basım sorumlusu Drujinin’e yazdığım notlarda, Çerkeslerin günlük yaşamlarında ortaya çıkan, kasıtlı etki suçlamaları yaratabilecek her şeyden kaçınmaya çalışıyordum. Çerkes'i at sırtında değil, daha önce tasvir edildiği gibi dramatik konumlarda değil, evinin-ocağının başında insani yönleriyle sunmayı dilerdim”, diye vurguluyor.
(On dokuzuncu yüzyılda Rus sanat ve tarih kitaplarında “Çerkes” terimi, Kuzey Kafkasya'nın birçok halkını kapsamaktaydı, bu nedenle burada “Çerkes” kelimesi “dağlı uluslar” terimine daha yakın bulunmaktadır).
Adil - Gerey Keşev, Rus dilinde yazan Kafkas dağlı halkları arasında, kendisinden önce ve sonraki emsallerine kıyasen sanatsal kelimelerin ustası olduğunu kanıtlamış bir isim idi. Keşev’in çalışmalarında, Rus gerçekçi edebiyatı ilkelerinin yaratıcı gelişimi, etnik folklorun daha doğal, ustaca kullanımı, figüratif eserlerin dokusuna ustaca girişi, ulusal atasözlerinin ve özlü sözlerinin kullanımı somut olarak hissedilmektedir.
Bütün bunlar Keşev'e yarattığı karakterlerin düşünce tarzını aktarmasında yardımcı olup, yazarın tarzına ilginç bir dağlı havası katmıştır.
Editörlük faaliyetleri
Böylece, 1867'de Keşev, Vladikavkaz'da bulunan “Terskie Vedomosti” gazetesinin ilk editörü oldu.
İlk sayısı 1 Ocak 1868'de yayınlandı. Gazete haftalık 400-500 adet tiraj ile basıldı ve Terskiy bölgesinde dağıtıldı.
“Terskie Vedomosti” gazetesinin yayınlanmasının önemi hakkında birkaç söz”, ilk sayının ilk makalesinin başlığı oldu. Makale, yeni basılmaya başlanan bu gazetenin içeriğinin ve konusunun ne olduğunu çok iyi anlatıyordu. Makalede, gazetenin gayrı resmi bölümünde, Kuzey Kafkasya halkının “her biri hem görgü hem de gelenekler açısından bazı spesifik özellikler barındıran, inanılmaz çeşitliliği olan, sosyal ve ev hayatlarının, dillerinin, dini kavramlarının” kısacası yaşamlarının geniş ve kapsamlı bir şekilde anlatılacağı belirtilmekte idi.
Keşev'in şüphesiz ki en büyük yararı, dağ ulusları aydınlarını gazeteye, en iyi yaratıcı güçlerini katmaya çekmesi idi. Zamanla bu çembere katılanlar arasında: İnguşlar’dan Çah Ahriev, Adil - Gerey Dolgiev, Osetlerden Mihail Baev, Boris Gatiev, İnaluko Thostov, Gatsır Şanaev, Kabardeyler’den, Kazi Atajukin, Dmitriy Kodzokov ve Rus sanat aydınlarından daha birçoğu vardı. Keşev başkanlığındaki “Terskie Vedomosti” editörleri, dağlıların eğitimine ve aydınlanmasına - Kafkas halklarını ilerlemesi ve kültür yolunda gelişmelerini sağlayan bir faktör olarak bakıyorlardı.
Keşev soyunun kökeni hakkındaki fikir ayrılıkları
Yirminci yüzyılın 60'lı yıllarının başlarında, Adil-Gerey Keşev’in eserlerini “Kalambiy” (Arapça’da divitin efendisi manasına gelmekte) takma adıyla imzaladığının ortaya çıkarılması, biyografi çalışması, edebi, gazeteci ve bilimsel mirasının incelenmesi, o zamanlar Adigey Araştırma Enstitüsü'nde çalışan Lyudmila Georgiy-pha Golubeva'ya aittir.
Daha sonra, filoloji, etnografya ve tarih alanındaki birçok araştırmacı, aydının hayatına ve çalışmalarına yönelmiştir. Bunların arasında: Raisa Haşhojeva, Tugan Kumıykov, Mark Kosven, Nurya Tabulova, Genriy Kusov, Viktor Korzun, Elena Danilova ve diğerleri bulunmakta. Bununla birlikte, hemen hemen bütün Modern Adıge folkloristleri, edebiyat eleştirmenleri, tarihçileri, etnografları, Keşev’i“doğal Adıge” olarak tanımlamakta ve 19. yüzyılın Adige yazarı ve halk figürü olarak kabul etmekte. Eserleri, Adigey'in devrim öncesi Rus dilinde yazılan edebiyatının zirvesi olarak görülmekte.
Ve toplum aydınının, hatta babası Kuçuk Keçev’in kişiliği ve biyografisinin uzmanlar tarafından ayrıntılı olarak bilinmesine rağmen çoğu araştırma materyali bilimsel devrime gönderildi. Bunun yanı sıra, IXX. yüzyılın Rus kaynaklarında, Abazalardan bahsederken, Kyaçev’lerden (Keçev, Keşev), Abzaların-Tapantaa kollarından birinin yöneticileri olduğu her zaman mutlaka belirtilmektedir. Bu detayın atlanmaması önem arz etmektedir. Bu nedenle, tanınmış edebiyat eleştirmeni Profesör Vladimir Batah-ipa Tugov, bu konuyu “19. yüzyılda Abazalar arasında toplumsal düşünce ve aydınlanma tarihinden: Adil - Gerey Keşev” adlı çalışmasında, Adil - Gerey Kuçuk-ipa Keşev'in köken, yetiştirilme tarzı, dile hakimiyeti ve ulusal bilincine göre Abaza olduğunu somut bir şekilde kanıtlamaktadır.
Keşev ve günümüz
Adil - Gerey Küçük-ipa'nın faaliyetleri Kuzey Kafkasya'daki tüm halklar için büyük önem taşımaktadır. Hayatı ve çalışmaları, okul ve üniversite eğitim programları çerçevesinde öğretilmektedir.
Tarih, etnografya ve folklor konusundaki derin bilgisi, çalışmalarına güvenilir tarihsel gerçekleri kattığı konusundaki şüpheleri kaldırmaktadır. Sözlü halk sanatı eserlerinde, gerçek toponimler, ortak Kafkas, Türk ve Adigey-Abaza terimlerini, uluslara has ifadeleri ve konuşma ifadelerini geniş ölçüde kullanmaktadır.
Keşev - ünlü bir halk figürü olmayı başarmış, kurgu yazarı, yayıncı, eserleri on dokuzuncu yüzyılın Kuzey Kafkasya aydınlanmasının zirvelerinden birinde yer alan Abaza halkının ilk temsilcisidir.
O dönemin tarihsel şartlarında çalışmaları, soydaşları arasında yazının yayılmasına ve edebiyatın doğuşuna katkıda bulunamamıştır, fakat o ve arkadaşları, yirminci yüzyılda bu tarihi görevi yerine getirebilecek yeni nesil aydınların önünü açmışlardır. Adil - Gerey Kuçuk-ipa Keşev'in yaratıcı mirası kalıcı bir öğretiye, tarihi ve kültürel öneme sahiptir. Ulusal kültürün ve günümüzdeki insanların manevi yaşamının ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Sadece Abaza ulusunun değil, aynı zamanda tüm Kuzey Kafkasya halklarının gururu olmuştur.
girişa yada kayıt yapmalısınız.