Nükleer fizikçi, teknik bilimler doktora adayı, SSCB Devlet Ödülü'nün sahibi ...Yani Batoriy Kişmahov kimdir sorusunun kısaca cevabıdır. Akrabaları bile uzun süre onun hakkında fazla ayrıntı bilmiyordu, çünkü yaptığı çalışmaların önemli bir kısmı büyük bir özenle gizli tutulmaktaydı. DAK bilgilendirme platformu olarak doğum gününde sizlerle Batoriy Kişmahov hakkında bildiklerimizi paylaşmak istiyoruz.
Georgiy Çekalov
Kişmahov Batoriy – tanınmış soylu bir Abaza ailesinden gelmekte. Büyük büyük büyükbabası Batako, çar ordusunun başıolarak görev yapmıştı – bir nevi yarbaydı.
Tarihsel Bilimler doktor adayı Magomet Hacı-Bekir-ipa Kişmahov, soyunun köklerini araştırdığı “Bata Berzek'in Torunları” adlı kitabında şöyle bahsetmekte, “On dokuzuncu yüzyılın ortalarında Proçnokopske’deki Kafkas Ordusunun sağ kanadının kraliyet birlikleri subaylarının bir komplosu sonucunda vefat etmiştir”.
Tanınmış ailenin yetim kalan çocuğu
Soyun sonraki nesillerinin temsilcileri de o dönemde toplum yaşamında önemli bir rol oynadı. Batoko'nun üç büyük torunu, Şahim Musso-ipa, Magomet Musso-ipa ve Aslambek Zulkarne-ipa, önce Karaçay-Çerkes'de, sonra da Sovyet iktidarında Çerkes özerk bölgesinde önemli görevlerde bulundular. Bunlardan ilki Batalpaşy Adli Araştırma Dairesi başkanıydı, ikincisi Çerkezce “Çerkes Plig” (“Kırmızı Çerkez”) gazetesinin editörüydü, üçüncüsü ise Rusya Komünist Partisi (bolşevikler) Habezskiy Bölge Komitesinin eğitmeniydi, gerçi 1930'larda hepsi gözaltına alındılar.
Magomet Kişmahov anlatmaya şu sözleriyle devam ediyor, - Batoriy’nin babası Şahim Musso-ipa eğitimli bir insandı. 1910 yılında Stavropol de eğitimini tamamlamış hukuk bölümünden diplomasını almıştı. Devrimden sonra, yeni hükümet tarafından kendisine tahsis edilen bir kişilik bir çiftlikte yaşıyordu. 1923'te Karaçay-Çerkes Özerk Bölgesi'nin çalışma bölümünün başına atandı, 1924'ten 1926'ya kadar ise Batalpaşinsk ceza soruşturması bölümüne başkanlık yaptı. Şahim Kişmahov, Batalpaşinsk ceza soruşturması bölümünden, klanlar arası güç çatışmalarının sonucunda birkaç önemli Sovyet işçisinin öldürülmesinden sonra ayrılmak zorunda kaldı.
Bir sonraki iş yeri ise Dudarukovskom köyündeki Tüketici Derneğinin kasa sorumluluğu ve başkanlığı idi. 24 Aralık 1929'da Şahim Kişmakov, toplumu Sovyet iktidarına karşı kışkırtma şüphesiyle tutuklandı. Ancak şüpheler doğrulanamadı ve üç ay sonra serbest bırakıldı. Ancak, Ocak 1933'te onu tekrar tutukladılar ve bu kez 10 yıllığına Arhangelsk kampına gönderdiler.
Batoriy babasının iki tutuklaması arasında – 24 Aralık 1931 yılında doğdu. Annesi onu, on sekiz yaşındaki ablası Fatima ve beş yaşındaki ablası Sofiya ile amcaları Magomet’e Abhazya’ya getirdiğinde bir yaşından birazcık büyüktü.
Çerkezce “Çerkes Plig” (“Kırmızı Çerkez”) gazetesinin editörü ve Rusya Komünist Partisi (Bolşevikler) Çerkessk bölge komitesi üyesi Magomet Musso-ipa Kişmahov’un kardeş ülkeye yerleşmesinin sebebini kuzeni Magomet Hacı-Bekir-ipa, kardeşinin tutuklanmasından sonra haksızlıklara uğrayarak partiden atılması olarak niteliyor. Fakat kötü insanlar onun peşini Suhum’da da bırakmamışlardı, 1938'de Çerkes'den gelen bir mektupla vuruldu.
Zor çocukluğu, çalışmalarında ve bilim alanında daha da gelişmesinde Batory için bir engel teşkil etmedi. 1949'da 4 numaralı Suhum Okulu'ndan mezun olduktan sonra Leningrad Gemi İnşa Enstitüsü'ne girdi, çalışmalarına 1954'te mühendislik ve fizik alanında diplomasını aldığı Gorkiy Politeknik Üniversitesi'nde devam etti.
Öncülerin arasında
Kaliningrad Mühendislik Fizik Enstitüsünde edindiği bilgilerini ilk yıllarında uygulamalı olarak sergileyen Batory Kişmahov olağanüstü bir mühendislik yetenekleri ortaya koydu ve devletin önemli bilimsel talimatlarının geliştirildiği Suhum Fizik ve Teknik Enstitüsü'ne gönderildi.
Batoriy Şahim-ipa o zaman bile bir bilim insanı, tasarımcı ve teknoloji uzmanı olduğunu gösterdi ve termiyonik enerji dönüştürücülerinin (TEC) oluşturulması alanında öncülerden biri oldu.
1964 yılında Suhum Fizikteknik Enstitüsü, Kurchatov Atom Enerjisi Enstitüsü, Leningrad Makine Mühendisliği Merkez Tasarım Bürosu (ЦКБМ) ve Podolsk Teknoloji Araştırma Enstitüsü (ПНИТИ) 'nin yer aldığı yeni bir nükleer santral kurma programına dahil oldu. Kurulumun kalbi, yerleşik termiyonik elektrik üreten kanallara (EGC) sahip küçük boyutlu bir nükleer reaktördü.
1969'da bu çalışmaların çoğu Podolsk Teknoloji Araştırma Enstitüsünde yoğunlaştı. Programın bilimsel lideri ve Enstitünün müdürü o yıl Gürcistan Bilimler Akademisi Akademisyeni, SSCB Devlet Ödülü sahibi İrakliy G. Gverdtsiteli oldu. Bu aynı zamanda Batoriy Kişmahov'u da dahil olduğu Suhum Fizikteknik Enstitüsü uzmanlarının da buraya aktarılması demekti. Burada özel donanımlı- teknolojik laboratuarlardan birinin başına getirildi. Kısa sürede, çok sayıda önemli farklılığa ve avantaja sahip, orijinal tek elemanlı bir EGC tasarımı geliştirilmişti.
Meslektaşlarının görüşüne göre Batory Şahim-ipa, eşsiz uzay kurulumu "Yenisey" in oluşturulmasında belirleyici bir rol oynamıştı. Bu cihazı tamamlayan ürünlerin tasarımı ve üretiminin sürekli iyileştirilmesi, 70'li yılların başındaki 80 saatlik, 80'li yılların sonundaki beş yıllık sürekli üretim çalışmaları, Kişmahov’un güvenilirliğini artırmıştı. Kişmahov’un önerdiği çözümlerin çoğu yeni nesil TEC'lerde de hala kullanılıyor.
Bu çalışmalar, Batory Şahim-ipa'nın 1982'de savunduğu "Termiyonik EGC teknolojisi ve yüksek güçlü lazerlerin aynalarının üretimi" konusundaki tezinin temelini oluşturdu.
Kısaca «başarıları»: Kişmahov Devlet Ödülünü nasıl aldı?
1975 yılında, Podolsk Enstitüsünde metal optik araştırmalarına başladı. Ekim 1977'de, bu konunun geliştirilmesi için Batory Kişmahov’un başkan olarak atandığı özel bir bölüm açıldı. 1980'den bu yana enstitünün bu dalını yöneten Vladimir Filipp-ipa Gordeev 1978 yılında bölüm müdürü oldu.
Önemli görevlerinden biri, optik yüzeylere yansıtıcı ve koruyucu kaplama uygulamak için bir teknolojinin geliştirilmesiydi. Metal optiğin geliştirilmesi ve yaratılmasında elde edilen başarılardan dolayı, V.F. Gordeev, B.Sh. Kişmahov ve iki kurum çalışanı daha - V.V. Glagolev ve B.S. Gavryuşenko - SSCB Devlet Ödülü'ne layık görüldüler. Bu tablonun arkasındaki büyük resmi, nasıl bir akademik başarı bu kadar yüksek değerlendirildi, sadece birkaç kişi biliyordu. Şahim-ipa Batory, 1997'de onunla yapabildiğim tek görüşmede bana bu sırrın perdesini birazcıkta olsa araladı.
- Basit bir şekilde açıklamak gerekirse, o dönemde Amerikalıların herhangi bir hedefi delebilecek lazer silahları vardı. Bizde her türlü hedefi parçalara ayırabilecek bir silah yarattık. - Batory Şahim-ipa, havada işaret parmağıyla haç şeklinde bir hareket yaparak bunun nasıl gerçekleşebileceğini göstermeye çalıştı.
Veliahtları
Batory Kişmahov'un bilimsel araştırmaları ve teknik gelişmeleri aynı zamanda barışçıl ürünlerin üretiminde de de talep gördü. 50 yıllık bilimsel çalışmaları ile onun katılımıyla bilim, ekonomi ve ülkenin savunmasını güçlendirmek için başarıyla uygulanan 200'den fazla bilimsel makale ve yaklaşık 50 buluş yapıldı. Batory Şahim-ipa, Orta Makine İmalat Bakanlığı'nın ismi yazılı saati ile onu re edildi.
Ayrıca "SSCB'nin Mucidi" ve "nükleer sanayi ve enerjinin emektarı" adlı iki unvan ve madalya aldı. Hayatının son yıllarında, ciddi bir şekilde hasta olan Kişmahov, Fen Bilimleri Enstitüsü'nde danışman olarak hayatına devam etti. 9 Nisan 2008'de Batory Kişmahov aramızdan ayrıldı, muazzam sayıda insan - meslektaşları, iş arkadaşları, öğrencileri - onu son yolculuğuna uğurlamak için toplanmıştı.
Veda konuşmalarından birinde, “Görevine sadık, hayatta çok fazla zorluk atlatan, bilge ve ileri görüşlü bir insanı kaybettik. Batory Şahim-ipa, insanlarda yaratıcı yeteneklerini görebilen, onlara kendilerini geliştirme fırsatı veren, zeki tavsiyelerde bulunan ve zor durumlarda yardımını esirgemeyen bir insandı. Dostumuz, akıl hocamız iyilik abidemiz artık yanımızda değil. Onu hiç unutmayacağız!”, diye bahsediliyordu.
Batoriy Kişmahov, onlarca mühendis-bilim insanı yetiştirdi. Bunların arasında, halen Podolsk şehrinde yaşamakta ve Moskova Bölgesi en büyük işletmelerinden biri olan enerji kompleksi Raduga-Hit LLC'ye başkanlık eden köylüsü, Psıjlı Mussa Fuado-ipa Malhozov da vardı.
Çocukları da babalarının izinden gitti. Mühendis-fizikçi olan kızı Darihan, Moskova Mühendislik Fizik Enstitüsü'nden mezun oldu. “Luch” ve “Raduga-Hit” de yabancı teknik bilimsel literatürün mühendis-tercümanı olarak çalışıyordu. Maalesef bu sene o da aramızdan ayrıldı.
Son Timur - aynı zamanda bir mühendis, Podolsk Teknik Koleji ve Moskova S.Y.Vitte Devlet Üniversitesi'nden mezun oldu. Tabii ki, Batory Şahim-ipa’nın eşi, enstitüde onunla birlikte çalışan ve birçok araştırma, geliştirme ve teste doğrudan katılan Klavdiya İvan-pha Kişmahova da, çocuklarının mesleki rehberliğinde önemli bir rol oynamıştır.
Batory Kişmahov'un adı "Işın" derneğinin (1991'den sonra Işın derneği Podolsk Araştırma Enstitüsüne dönüştürülmüştür) tarihine ve 2004 de yayınlanan “İş Dünyası ve İnsanlar “ kitabına girdi. Bilim insanının adı Abhazya Biyografik Sözlüğü 2015 baskısında da yer almaktadır.
girişa yada kayıt yapmalısınız.