Tolıstan Tobıli – Abaza edebiyatının başlatıcısı, ulusal folklorun ilk toplayıcısı, Çerkes ve Abaza dillerinde ilk alfabe ve okuma kitaplarının yazarı, ilk profesyonel Abaza edibidir. Halkının aydınlanması için, kendi yazıya, büyük edebiyata ve kültüre sahip olması adına tutkuyla mücadele eden, muazzam manevi karizmaya sahip adamdı.
Pötr Çkala
Yolculuğun başlangıcı
Tolıstan Zakerievich 1879 yılında Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin Abaza bölgesinin Biberdovskoye nahiyesinde (ed.: şimdi Elburgan) ilçesinin akil adamı Zakeriya Hasanovich Tobıli’un ailesinde doğdu. Zakeria Hasanovich iki kez evlendi ve iki evlilikten toplam beş çocuğu vardı: üç oğlu ve iki kızı. Tolıstan ilk evliliğinden ikinci çocuğu idi.
Geleceğin eğitimcisinin babası okur-yazar olmayan, fakat zengin olan köylü idi. Köydaşların ifadelerine göre, tarımın yanı sıra, taşımacılıkla uğraşırdı ve kendi "postası" – posta faytonları ve atları vardı.
Tolıstan, Biberdovo nahiyesindeki Umar Mikerov okulunda eğitime başladı, 1905'te Ardon Semineri'nin ilk sınıfını bitirdi. Tobıli'a ait arşiv kayıtlarına göre, 1910 ve 1914 yıllar arası eğitim görmüştür, ancak eğitim gördüğü kurum belirtmemektedir. Muhtemelen medrese öğrencisi idi. 1914'te Biberdovo köyünün ilkokuluna öğretmen olarak atanıyor. Öğretime paralel olarak, efendi (ed.: molla) görevlerini de üstlemişti. İzleyen yılda Teberda'da geçen Batalpashinsk bölgesinin Öğretmenler Konferansında, erkeklerin yanı sıra kızların da eğitim görmelerini, hem de sadece Arapça değil, aynı zamanda Rusça da okumalarını teklif ettiğinden dolayi Tobıli’un öğretmenliği askıya alındı.
Tobıli aileyi geç kurmuştu. Barzikhan Kalambekovna Kenzhekulova adlı köydaşı ile evlendi. İlk çocuğu 1918'de doğdu, çiftin aslında dördü çocuklukta ölmüş, yalnızca 11 çocuğu vardı.
1920-30’lu yıllardaki faaliyetler
Sovyet iktidarı kurulduğunda, Tolıstan Zakerievich, yeniden Elburgen İlkokulu'nda öğretmen olarak atandı. Bu günlerde Tobıli aydınlanma faaliyetlerine başlıyor. 1924'te Tobıli, sonraki dört yıl boyunca yayıncılık ve öğrenim kitaplarında kullanılmış olan, Arapça grafiğine dayalı olarak Çerkes dili alfabesini geliştirdi (1928'de Tolıstan Zakerieviç'in geliştirilmesine dahil olmadığı, Latin alfabesi temlinde yeni bir Çerkes alfabesi yaratıldı). 1925-1932 yılları arasında Tobıli, Çerkes dilinde 13 alfabe kitabı, alfabe kitabı sonrası çalışma kitapları, okuma kitapları, kılavuzlar yayınladı. 1929 yılında ise – şiirler derlemesi ile drama ve sahneleme olan "Zuli" yayınlandı.
Çerkes gazetesi «Adygskaya Zhizn»’in («Adıge Hayatı») yayınlanmaya başladığı günden beri editörlük kadrosuyla aktif işbirliğinde idi: gazetenin ilk sayısında «Hayat Öğretmedir» adlı notları, ikincisinde ise – hemen hemen ön sayfasının tamamını kaplayan «Efendi ve Günahları» adlı makalesini yayınladı. Ayrıca, Rusça basılan «Krasnaya Çerkessiya» («Kırmızı Çerkesya») gazetesinde hem bağımsız olarak, hem de Berezkin, Nartbiev, Bezdolov (ed.: ünlü Sovyet yazarı Semyon Babaevski'nin takma adı) ile ortak yazıları yayınlamıştır.
1930 yılında Tolıstan Zakerievich Batalpashinsk şehrine taşınıyor, ve burada, ilk önce Pedagojik okulunda öğretmen olarak atanmaktadır, 1932 yılın Nisan ayından – yani neredeyse kuruluş gününden itibaren, Çerkes Bilim ve Araştırma Enstitüsünün yardımcı araştırma görevlisi, Dil ve Edebiyat bölümü Abaza dili sektörü başkanı olarak atanmaktadır.
1933 yılın Mart ayında Tobıli ulusal folklor materyalini toplama amaçlı ilk bilim seferini gerçekleşti. Kısa bir süre sonra, Abazin dilbilgisi mevzularına hakim olmasında kendisine yardımcı olan Leningradlı profesör Anatoly Genko'nun yanına göreve atandı. Tobıli’a Rus dilinin açıklayıcı sözlüğünün yazarı Sergei Ozhegov ile iş vesilesi ile buluşma da nasip oldu. Aynı yılın sonbaharında, Tolıstan Zakerievich, Çerkes Bilim ve Araştırma Enstitüsünde açılan lisanüstü bölümünde yüksek lisans öğrencisi oldu, ancak ertesi yıl, ödeneklerdeki düşüşü nedeniyle, lisansüstü bölümü kapatıldı. Aynı nedenle Abaza dili bölümü de tasfiye edildi, başkanı ise tahliye edildi. İleride Tolıstan Zakerievich Çerkes Bilim ve Araştırma Enstitüsüne geri dönecektir, ve burada 1945 yılında ilk araştırmasını yayınlayacaktır.
Bu olaylardan önce – 25 Kasım 1932'de Batalpashinsk'te, Abazin öğretmenleri ve Abazin işçileri çekirdek grubu konferansı düzenlendi. Bu konferans sırasında Tüm-Birlik (Sovyet) Yeni Alfabe Merkez Komitesi'nin Çerkes özerk bölgesinde Abaza yazı’nın uygulanmasına ilişkin kararı duyuruldu. Konferansta Tolıstan Zakerievich tarafından hazırlanan latin alfabesi bazında Abaza alfabesi ve alfabe kitabı değerlendi ve onaylandı. Savaş öncesi sekiz yıl boyunca, Rus ders kitaplarının deneyimini gözün önünde bulundurarak, Tobıli tek başına ve diğer yazarlarla işbirliğinde toplam 19 olmak üzere alfabe kitapları, Abaza grameri kitapları, ders kitapları ve alfabe sonrası okuma kitaplarını yayınladı. Ders kitaplarında folklorün, çevrilmiş ve uyarlanmış eserlerin yanı sıra yazarın kendi eserleri de yer almıştı. 1934 yılında, Tolıstan Zakerievich SSCB Yazarlar Birliği'ne kabul edildi: 19 Aralık'ta kendisine Maxim Gorky (ed.: bilinen Sovyet yazar) tarafından imzalı üyelik kartı verildi.
1930'lu yıllarda Tobıli, Çerkes Pedagojik Teknik Okulu, Çerkes Bilim ve Araştırma Enstitüsü ve Ulusal Yayınevi'ndeki öğretim faaliyetlerini edebiyat çalışmaları ve okul ders kitapları üzerine çalışmaları ile beraber sürdürüyordu. Ayrıca, pedagojik kolejinde Abaza yazı eğitmenliğini ve Abaza dil öğretimi danışmanlığını yapmaktaydı. Profesör Genko’nun ifadesini göre, Tolıstan Zakerievich o yıllarda Çerkesya’da «tek ciddi Abaza çalışanı idi». Çok şey ona bağlıydı ve bu nedenle bir süreliğine profesyonel eğitim için bile geçici olarak işten ayrılması imkânsızdı, aksi takdirde üstlediği tüm işler durabilirdi. Onun yerini alacak kimseyi de o günlerde bulamazdınız.
Tutuklama
Tobıli'un eğitim ve aydınlatma faaliyetleri beklenmedik şekilde kesintiye uğradı: kendisi 19 Eylül 1937'de Çerkes Özerk Bölgesi Halk İşleri Komiserliği Ofisi memurları tarafından tutuklandı. Arama sırasında taslakları içeren iki klasöre, pasaportuna, iş sendikası kimliğine ve SSCB Yazarlar Birliği üyelik kartına el koyuldu. Mahkum 57 - 58 yaşlarındaydı, en küçük kızı ise sadece 3 yaşındaydı. En büyük kızı Nurya Tobıli'nın anılarına göre, babası kalın kışlık paltoyu aldı ve mevsime bakılmaksızın, sorgulamalarda o paltoyu giyerdi.
Tolıstan Zakerievich, Çerkes Özerk Bölgesi'nde faaliyet gösterdiği iddia edilen hayali burjuva milliyetçi anti-Sovyet örgütüne katılımıyla suçlanıyordu. İşkence ve aşağılamanın tüm dehşetlerini çekerek Çerkesyanın hapishanesinde iki yıl geçirdi. SSCB İçişleri Halk Komiseri Nikolai Yezhov'un vahşetlerin ortaya çıkarılması ardından, Tobıli 13 Eylül 1939’da suçun bileşimi eksikliğinden dolayı serbest bırakıldı.
Serbest Bırakılmasından Sonra
Serbest bırakılmasının hemen ardından, Tobıli'u öğretim kitablarının hazırlanmasına yönelik çalışmalara dahil ettiler. İzleyen yılın başlarında 4. sınıf için edebiyat krestomati’sine ilk Abazin manzumesi olarak kabul edilen büyük şiir şeklindeki «Yaşlı Bilge Adam» eseri dahil edildi. 1941 yılın ilkbaharında «Kırmızı Çerkesya» gazetesinde Tobıli’un Nartlar destanına dayanan üç şiir daha yayınlandı.
Tobıli Büyük Vatanseverlik Savaşını ağır kişisel felaket olarak algıladı ve bu münasebetle uzun zamandır hastaydı. Almanların işgali sırasında, kendisi dini faaliyetlerine dönmeye davet edildi, ancak bu çağrıya eski Abaza atasözü ile cevap verdi: «Uçup gitmiş kül geri getirildiğinde ısıtmaz». Savaş bittiğinde ve ulusal gazetesinin baskısı yeniden başladığında, sabah gazetecilik ofisini ziyaret ederek, tıpkı kendisi’nin bayramı olduğu gibi çalışanlara sarılıyordu. Gazetenin ilk savaş sonrası sayısı elinde pedagojik okula, oblono'ya (ed.: bölgesel halk eğitimi bölümü), matbaa’ya girdi, el sıkışarak herkes ile mutluluğunu paylaşıyordu.
İlerlemiş yaşına rağmen, Tolıstan Zakerievich aktif çalışmalarına devam etmekteydi. Savaş sonrası yıllarında iki tane bilimsel çalışmasını yayınladı, daha iki tanesinin el yazılarını hazırladı, Nikolay Chukovsky’nin «Nehirdeki Ev» eseri’ni tercüme edip yayınladı, 12 program, alıştırmalar toplaması, Abaza dilinde ders kitapları, kendisine ait folklor esasında eserlerini dahil ederek yerli edebiyat krestomatisinin hazırlanmasında ve yayınlanmasında yer aldı. 1947'de ilk Abaza masallarının toplamasını yayınladı, ikinci masallar toplamasını ise 1955'te Konstantin Shakryl (ed.: Abhaz-Adıge dilleri üzerine uzman akademisyen, profesör) ile işbirliğinde yayınladı. Bu Abaza kültürüne son katkısıydı. Ertesi yıl Tobıli vefat etmişti.
Profesör Vladimir Tıgu Tobıli’un kişiliği ile ilgili şu ifadeleri kullanıyor: «TolıstanZakerievich Tobıli, kendisinin potansiyel manevi güçlerini, onun inşaa edici yaratıcı kabiliyetlerini özgürleştiren halkın yaratıcı gücünü, en dolu ve aydın, en sağlam ve kapsamlı biçimde biriktirdiği kişi idi... Çok yetenekli bir kişiydi: Çerkeslerin ve Abaza’ların ilk ulusal alfabelerini, tam kütüphaneyi oluşacak ders kitapların, öğretim kitaplarının ve sözlüklerin müellifi idi, ilk sanat eserinin, bilimsel çalışmaları, ve folklor anıtlarının toplayıcısı ve yayıncısı idi...»
Abaza edebiyat bilimcisi, Tolıstan Tobıli’un hayatını sivil ve sanatsal kahramanlığı olarak algılıyor.
girişa yada kayıt yapmalısınız.