DAK Bilgilendirme Portalı olarak, bugün Abhazya’da anadilin nerede öğrenilebileceği, yöntemlerin özellikleri ve “bütün cephelerden” harekete geçmek gereklimi gibi soruların cevaplarını aradık.
Said Barganciya
Çağdaş Abhaz toplumu endişeli bir şekilde: «Anadilimizi kaybediyoruz» diye yakınmakta. Gerçektende çocukluktan itibaren ya da sonradan eğitim alarak Abhazca konuşan insanların sayısı gün geçtikçe azalmakta. Uzmanlar bu konunun gerçekten çok bıçak sırtı olduğunu, lakin gerekli önlem ve yaklaşımlarla aşılabilecek bir durum olduğunu vurguluyorlar. Gerekli çaba ve gayretle hiç bilmedikleri halde dili öğrenip konuşmaya başlayan çok sayıdaki örneklerden bahsediyorlar. Peki, Abhazca başarılı bir şekilde öğrenilebiliyorsa, bunu bugün Abhazya’da nerede ve nasıl yapabiliriz? Her birey bulunduğu yerde, ailesinde dilin korunmasına nasıl destek verebilir? Bu soruların cevaplarını bulmaya çalışacağız.
Bireysel yaklaşım
Özel öğretmenle çalışma – dil öğreniminde en popüler yaklaşımlardan birisi. Birçok artısı olan bir yaklaşım olarak bilinmekte. Bu yaklaşımda öğretmen ve öğrenci kendileri için en uygun zamanı ve en önemlisi de çalışma şeklini bireysel olarak seçebilmekteler. Genellikle öğretmen, kendi bakış açısına göre en etkili, hazır öğretim metodunu seçer ya da birkaç metodu birleştiren kendi sistemini oluşturur. Bugün Abhazya’da özel öğretmen olarak birebir çalışma ücretlerinin ortalaması saat başına 300 ila 500 ruble arasında değişmektedir.
Genellikle bir dersin işlenme süresi bir saati aşmaktadır. Abhazca öğretmenini Abhazya’nın her şehrinde bulmak mümkündür. Örneğin Suhum’da yaşayan gazeteci ve filolog Nona Thuazba’nın yaklaşık 12 yıldır Abhazca dersleri vermekte olduğunu öğrendik. Bu kadar uzun yıllar yürüttüğü çalışmalar kendisinin yüzlerce öğrenciyle tanışmasını sağlamış. Öğrencileri arasında hem yetişkinlerin hem de çocukların bulunduğunu, bu öğrencilerin genelliklede Türkiye, Ürdün ve Suriye gibi ülkelerden gelen repatriantlardan oluştuğunu belirtiyor. Tabi ki, Abhazya’nın yerlilerinden de öğrencileri olmuş.
Öğretmen, “İnsanlara Abhazca öğretmeye başladığım dönemde, şuan olduğu gibi mevcut metotlar henüz yoktu. Çalışmalarımı yürüttüğüm materyalleri kendim toparlıyordum. Öğrencilerimin çoğunluğu başlangıçta hiç Abhazca bilmeyenlerden oluşuyordu. Fakat düzenli olarak haftada üç gün gelen öğrenciler okumayı, yazmayı söküyor kimi biraz daha fazla kimi biraz daha az ama mutlaka konuşmaya başlıyorlardı. Öğrencilerim arasından yedisi çok iyi derecede Abhazca konuşmayı başardı”, diye belirtiyor.
Eğitimci, sayıları çok fazla olmasa da kurslarına üç yıl boyunca katılan öğrencileri olduğunu da vurguluyor. Genelinde ise kursların bir yıl ve daha kısa sürelere bitirildiğini sözlerine ekliyor.
Nona Thuazba, “Öğrencinin motivasyonu bu konuda belirleyici bir unsur. Abhazca kesinlikle ve tartışmasız olarak öğrenilebilir bir dil ve bunun örnekleri de bulunmakta”, diyor.
Bir diğer eğitimcide, Abhaz devlet televizyonunun sunucusu Lana Abşilaa. Abhazca dersleri vermeye çok kısa bir zaman önce başlamış. Lana’da sadece öğretmenin çabalamasının dil öğreniminde yeterli olmayacağını düşünüyor: öğrenen kişinin de güçlü bir motivasyonu olmalı diyor.
Abşilaa, “Öncelikli olarak dil öğrenmek isteyen kişiyle tanışarak seviyesini belirliyorum, ancak daha sonrasında uygun metodu seçiyorum. Bunun dışında bana dil öğrenme talebi ile gelenlerin çoğu farklı-farklı mesleklerde çalışmaktalar, bu sebeple dersi onların sorularına göre şekillendiriyoruz. Bazıları sadece “günlük” Abazaca öğrenmek istiyorlar. Benim için öncelikli prensip ders süresinde dile olabildiğince girmek gerisi öğrencinin öğrenmeyi ne kadar isteğine bağlı”, diye özetliyor.
Devlet Programları
Abhazya Kurtuluş Savaşının bitiminden hemen sonra Abhaz Dilini Geliştirme Fonu oluşturuldu. 2016 yılı Ocak ayında fon Devlet Dil Politikası Komitesi olarak değiştirildi. Komite Başakan Yardımcısı Tamila Arşba’nın sözlerine göre, faaliyet süresi boyunca Komite tarafından farklı kurslar organize edilmiş, fakat gerekli etkiyi gösterememiş. Bunlardan birisinin de geçtiğimiz yıl Suhum’da isteyen herkese açık, tamamen ücretsiz Abhazca kurslarının olduğunu belirtiyor. Kurslar Abhazya’nın her türlü basın organından duyurulmasına rağmen Arşba’nın sözlerine göre, kurslara talep üzücü derecede az olmuş. Kursları öğrenci azlığına rağmen planlandığı şekilde gerçekleştirildiğini, lakin elde edilmesi beklenen sonuçları gösteremediğini öğreniyoruz.
Arşba, “Bugün bu tarz kurslar düzenlemiyoruz. Komite bütçesinden çocuklara Abhazca dil derslerinin düzenlenmesi için finansman ayrılması planlanmıştı. Çocukları okula hazırlamayı planlıyorduk. Ancak devlet bütçesi ile ilgili sıkıntı yaşanınca bu projeyi bekletmek zorunda kaldık”, diye belirtiyor.
Arşba, bu yılın programları arasında tüm devlet çalışanlarına verilmesi planlanan Abhazca kurslarının olduğunu sözlerine ekliyor.
Tamila genel olarak probleme değinerek, bugün vatandaşlarda gerçek bir Abhazca öğrenme isteğinin olmadığına, bir diğer yandan da devlet tarafından belirlenmiş etkin bir sistemin hazırlanmadığına dikkat çekiyor. Komite Başkan yardımcısı, Dil Politikası Komitesinin sahip olduğu bütçenin bu sorunun tamamını kapsayamayacak kadar kısıtlı olduğunu vurguluyor. “Projelerin çoğu kağıt üzerinde kalıyor”, diye sözlerine ekliyor.
Bunun yanı sıra Abhazya Devlet Geri Dönüş Bakanlığı da Abhaz dilinin korunmasına büyük önem veriyor: Bakanlık gerek Abhazya’da repatrianlara gerekse yurt dışında özellikle Türkiye’de soydaşlarımızla gerçekleştirilen kursları finanse ediyor
Okullardaki mevcut durum
DAK muhabirinin konuşabildiği, ana dili öğretme konusundaki uzmanların çoğu, ilkokullarda ve anaokullarında kullanılan mevcut öğretim yöntemlerine "söylenmekteler". Diyelim ki, bir okula veya okul öncesi eğitim kurumuna kayıt yaptırıyorsunuz, kurum çocuğun Abhazca konuşmasını garanti etmediği gibi, genellikle bunun tam tersi bir durum ortaya çıkıyor: çocuk konuşuyorsa bile, unutma tehlikesiyle karşı karşıya kalıyor. Ancak, her eğitim kurumunun, anadili öğretme konusu da dahil olmak üzere kendine özgü özelliklere sahip olduğu unutulmamalıdır.
Gagra bölgesi № 1 Alahadzihi Okul Müdürü Said Beiya, okulunda Abhaz dili derslerinin iyi seviyede öğretildiğini düşünüyor. Öğretmenlerin, çocukların sadece programa göre gitmemeleri, aynı zamanda dile de hakim olmaları için ellerinden gelen tüm çabayı sarf ettiğini söylüyor.
Beiya, “Okulumuz Rus okulu ve Abhazca dersleri [branş dersi olarak] dile hakim olmayan çocuklara göre planlanmış durumda. Sınav sonuçlarına bakıldığında [bizim okulumuzda] güzel sonuçlar olduğunu, ilerlemenin görüldüğünü fark edebiliriz”, diyor.
Okulda dil öğretiminin zorlukları konusundaki sorumuzu cevaplarken kendi görüşünü şöyle dile getiriyor, problemlerin çoğu insanların dile öğrenme isteğinin olmamasından kaynaklanmakta – yani çocuklara dil öğretmek ciddi derecede zorlaşıyor.
Müdür, “Aileler sıklıkla kitapların kendileri için anlaşılır olmamasından, öğretmeni yada dile hakim komşuları sürekli rahatsız etmek zorunda kaldıklarından şikayet ediyorlar. Ve gerçektende böyle bir problem maalesef mevcut. Benim gözlemlerime göre, çocuk, hatta genel olarak halk günlük yaşamında Abhazcayı kullanma konusunda bir zaruret hissetmiyor”, diye vurguluyor.
Beiya, okulun Abhazca programının amacının ne olduğunu anlamanın çok önemli olduğunu söylüyor – “sınavlara başarılı bir şekilde hazırlamak mı – ya da okumayı, yazmayı ve konuşmayı öğretmek mi”? “okullar henüz sadece tek bir taleple baş edebiliyor – sınavlara hazırlamak. Ve çocuklar gerçekten sınavlarda çok iyi sonuçlar sergiliyorlar. Sadece okul ile bu problemin çözülmesi mümkün değil”, diyerek sözlerini noktalıyor.
Ailede konuşulması
Anadilin öğrenilmesi konusunda, tartışmasız en önemli “dil okulu” – ailedir. Örnek olarak, dilin aktif olarak konuşulduğu ve çocuklara anadili öğretmenin neden gerekli olduğunu anlayan bir ailenin çocuklarını alabiliriz. Beş yaşındaki Solomon Açba ailesi ile Gudauta şehrinde yaşıyor ve ilk kelimelerini, anadili Abhazca olarak söylediği belirtiliyor. Böylelikle “Anadili” onun için gerçekten anadil olmuş oluyor. Rusçayı ise ufaklığın çok yakın bir zaman önce konuşmaya başladığını öğreniyoruz.
Solomon’un annesi İnga Vardania, ilk başlarda bebeğiyle sadece Abhazca konuşmanın biraz zorlayıcı olduğunu itiraf ediyor.
İnga Vardania, “Kendimde çok iyi derecede Abhazca bilmiyordum, keza eşimin Abhazcası da çok iyi değildi. Ama çocuklarımızın anadillerini bilemeleri gerektiği konusunda hemfikir olduk. Dediğimiz gibi de oldu. İlk başlarda “ite-kaka” bir şekilde, çok zorlayıcı idi. Henüz bebekken kelime dağarcığımız yetiyordu, o büyüdükçe bizde kendi bilgilerimizi geliştirdik”, diye anlatıyor.
İnga, tüm arkadaşlarından, akrabalarından, komşularından oğullarıyla sadece Abhazca konuşmalarını rica ettiğini hatırlıyor. Anne, bunun da hayata geçirilmesinin düşünüldüğü kadar kolay olmadığını fakat mümkün olduğunu belirtiyor. İnga, çocuğun anaokulu döneminin yaklaşması ile birçok endişe yaşadığını da dile getiriyor.
“Hem öğretmen hem de anaokulu konusunda çok şanslıydık: anaokulundaki çocukların hepsi Abhazca konuşuyorlar. Oğlumun da Abhazca konuşuyor olması ile gurur duyuyorum. Anadilinde düşünüyor. Eğer Rusça konuşması gerekirse düşüncelerini Abhazcadan çevirdiği hemen anlaşılıyor”, diye anlatıyor.
Abhaz dilinin korunması sorunu – Abhaz ulusuna mensup her bireyin problemidir. Ne olursa olsun anadilin öğrenileceği öncelikli yer, Abhazcanın konuşulduğu, herkesin kendi evi olmalıdır. Ancak bundan sonra aile ile birlikte aynı cephede hareket edecek olan anaokulu, okul, üniversite, gerekiyorsa özel öğretmenler devreye girmelidir. Abhazcanın öğretilmesi için gerekli metotlar, öğretim şekilleri, hatta finansal destek kısıtlı olsa da esas olan – atalarının mirası, benzersiz dilini, anadilini öğrenmek için sağlam bir adım atmaya istekli olmaktır.
Abhazya dışında da nasıl Abhazca öğrenebileceğinizi yazımızda okuyabilirsiniz.
girişa yada kayıt yapmalısınız.