Москва апны йакIвшатI Москва апсуа диаспора йхынгIважвахуз рюбилей анйара.

Москва апсуа диаспора (МАД) йхынгIважвахуз рюбилей анйара Москва апны мартI а 25 атшын йакIвшатI. АхаквлагIвчва радкIылара йапхъахауата Москва апны ХIХ асквшышв ацIыхъва йгIаншатI, ауаса тшдырра щата амата адиаспора йагIаншара тлаханта йырпхьадзауа асквш 1958 акIвпI.

«Апсуа хъвлапынква» ракIвыршара знархарата йджвыквлыз ацIас дахIврала йщаквгылтI. ГвщтIыхрали гвлахIарали йырчвыз арат анйараква ахаквлагIвчва адыркIылуан, йабадырбун, йабадырдыруан, рбзазара шIыцра аларцIун. Аюбилей атшын йакIвшаз анйарагьи ауи ацIас йтагылан. Агвыргъьахъв айззара хъвдаквцIара йымата йгIахъитIытI адиаспора ртурых анцIрала зыхьыз гIалахаз агIвычIвгIвыс ду, Москва апсуа хаквлагIвчва радкIылара йапхъахауата йахъадаз Шамба Тарас Мирон йпа.

«Апсны ауагIа президент» – араса акIвпI Шамба Тарас йпсадгьыл апны йшйыпхьауа. Ауи йнапIква гьымцырамызтI.

«Сара уахьчIва анйара бзита тшазсрыхIазыртI», – йхIватI Тарас Мирон йпа йгьи «апшдзари акърари нкъвигауа дшбзазушла» пхата дйайхIвахIвын йара йыхьызла амедаль «Йагъьдзу ахъада» йнапIыцIайцIатI ужвы МАД йаунашвачпагIву Агрба Беслан.

Шамба Тарас йгIайгвалашвахтI ахаквлагIвчва радкIылара йапхъахауа асквшква шакIвшуз, ауи азаман адкIылара йалакваз руагIахъа рыхъазла ргвы цхIауата «закIгьи щтадъа йшымдзуаш» йащтата йшынхуз.

«Сара санстудентыз йгIасархIвхуан Лакоба Нестор ХХ асквшышв й-20-хауа асквшква рагIан Москва апны йхаквлагIвчва шазикIкIлуз. Ауи амщтахь сазхъвыцтI хIаргьи ауи апш жвлара гIанхIырша йзамуайахIва. Абараса ауыс ахъа джвыквылтI», – йгIацицIахтI Шамба.

АцIас шаъула, адиаспора рхаквлагIвчва, къраль щарда йрыуата Апсны бзи йызбауа рыгIвзачва, Россия йгьи агIвымакъраль политика, культура уысхагIвчва мартI мыз анйараква рпны йгIадрайгвитI. СынчIва агвыргъьарамш апшвыма, МАД ахъада Агрба Беслан дгIайрайгватI Адуней апсуа-абаза конгресс (АААК) ЙхIаракIу асовет аунашвачпагIв Эгьзакь Мусса.

Шамба Тарас йгIаликIгIатI АААК ахъвдаквцIараква шхIаракIу, адунейла къраль 54 йыртабзазауа апсуа-абаза диаспора рыцынхара амагIны шдуу.

«Абазакви апсуакви уагIахъакI хIрыгIвдамакIпI, ауи ахIатырла хIадкIылазара атахъыпI. Мурадта йхIымаз – ауагIахъа радкIылра йгьи хIкъраль ахъа йахвитхара – уахьчIвала йхъйатI. ХIара хIлаба Эгьзакь Мусса ХIабальа йпа йыхIттI, – йхIватI Шамба йгьи Эгьзакь Мусса йнапIыцIайцIатI амедаль «ЙтлапIадзу агIвычIвгIвыс».

Эгьзакь Мусса йара йхъатала йгIайззаз зымгIва дшырзыразу йхIватI йгьи МАД апхъахьылагьи йкъагIарныс рзитахъта тшырзынайырхатI. Ауи кьангьаш гьазгIайгуам Москва адиаспора «адахIвра дудздзаква шырзыгIатгуш».

Эгьзакь Мусса дйыцта анйара далан Трыквшта апсуа культура квтаква рфедерация аунашвачпагIв Акусба Атанур.

Апсуа жвлараква ргIащтийыгIвчва тшазынархара ацнарахвтI. Атшазынархара апны ауат Апсны атшауацIнарыхри акъагIари йанархарата ркъару адыркIылырныс йшхIазыру гIадырбатI йгьи апсуа диаспораква аквгIазшIырттI аэкономика, акультура, аспорт, аполитика рпны апхъахьылагьи айгIайраква гIатыргарныс ахъазла тшаладырпарныс.

АцIас шщаквгылызла, МАД анйараква рпны йгIахъвмаритI адиаспора йрылу аршIыйагIвчва. СынчIва анйара йалакваз йрылшатI йбергьльу аопера ашвахIвагIв, адуней йачIва Герзмава Хибла йлыздзыргIвныс. Ари ашвахIвагIв ауралагьи йылгвапата адиаспора райззараква дгIарылалитI.

РгIахъвмаррала агвыргъьахъв дрыпшдзатI датшагьи Аджинджал Одиссей, Агрба Саида, Воронова Тамара йгьи адиаспора ркъарула йгIаныршахаз «Амцабыз» ансамбль агIахIвчва шIаква.

Апсны йгIатыцIта МАД аюбилей йгIадгылыз асасчва тлапIаква дрылан Апсны республика авице-президент Габния Виталий. Агвыргъьахъв йалаз асасчва зымгIвагьи тшырзынайырхауата ауи Апсны апрезидент Хаджимба Рауль йыхьызла адиаспора драйхIвахIвтI.

Гвыла-псыла йадгылыз

УахьчIвала МАД анхагIвчва гвып ауыс йазгIашыкъу уагIапI. Ауат дахIврала йрылшитI ажвлара рпны апсуа диаспорагьи Апсны республикагьи рыхьыз пшдзата йддырхIварныс. Адиаспора проект щарда абзазара йаларжьитI. Ауат апроектква рырхъйара йадкIылапI МАД йалакву йырхъазымкIва Апсны йту абашталагIвчвагьи.

Ажва ахъазла, акъыльпшгIара хъвмарра «ЙачIвыйа? ЙабакIву? ЙанбакIву?» МАД агIвынаква йгьгIартамхатI, ужвы ауи йалата йгIахъвмаритI МАД рцхърагIарала Апсны йгIатыцIта Москва йгIайуа агвыпквагьи.

Ансисквша Москва адиаспора асквшква 1992-1993 рагIан йакIвшаз Апсны Абашта айсра апны АйгIайра Амш йадахIвуа агвыргъьахъв айззараква адыргалитI.

ЦIаста йщаквгылапI Апсны йгIатыцIта Москва йхIаракIу апхьартаква рпны йапхъахауа акурс йапхьауа астудентква рынйараква. Арат анйараква мурадта йрымапI чкIвынргIа йгIаргвындыргIвырныс амегаполис апны ауат йшырхъазым йгьи адиаспора рцхърагIара йауацIыхта йайгвгъа йшауаш.

Ансисквша адиаспора алата йакIвшитI «Йымпсуа аполк» мгIвайсра: йадкIылу гвыпта апсуаква рхъа аладухауа йынкъвыргитI Апсны йауата асквшква 1941-1945 рагIан йакIвшаз Абашта Айсра ду йалаз афырква рсуратква. МАД асайт апны йгIаныршапI «Ахъмаштылра книга». Ауи анапаква йырнылтI 1941-1945 рагIан йакIвшаз Абашта Айсра ду йгьи асквшква 1992-1993 рагIан йакIвшаз Апсны Абашта айсра йрылаз афырква рыхьызква.

Адиаспора йашIамсуата цхърагIара ддрайдзитI Апсны агвчIагIвчпара фондква «Ашана», «Киараз», датшагьи.

МагIны ду зму проект шIыцта йалтI аэкономика программа «Асквш 2025 агIандза Апсны атшауацIнарыхра знархару чIвырхъа 25» ахчала йацкIра. Апрограмма алыхра йадынхалтI акьангьашра нхарта Strategy Partners Group йгьи Апсны апны асквш 2018 июнь мыз агIан ауи апрезентация акIвшатI.

МАД аунашвачпагIвчва аъачIвагIагIвчва йрыцта апрограмма джьгарта йадынхалтI. Ауи анхара адиаспора йыркъарута йаларцIатI Апсны аэкономика атшауацIнарыхра знархару ахачIвква абзазара йалажьрала амурад гIамта айшысдзала йазцарныс ахъазла акъральыгIва стратегия алыхра ауыс.

Адиаспора ртурых анапаква

Жвасквшапхьадзарала утхъахырквын, йара уахьчIвагьи ари аъаща тшгьапсахуам, Апсны йтыцIуа рпхьадзарала адиаспора рыцIа йъадуу акъалаква Москви Санкт-Петербурги ракIвпI. ЙалкIгIата йагIвсыз асквшышв й-20-30-хауа асквшква рагIан Совет Союз акъала хъада Москва йталхуаз ащардагIв Апсны йтыцIуаз ракIвын.

Йшбергьльула, Апсны АССР Аквта Комитет йапхъахауа асекретарь, зыхьыз атурых йгIалахаз апсуа уагIахъа апхъагылагIв Лакоба Нестор Аполлон йпа Москва щарда дцалун, ауипхьадза йхаквлагIвчва дрынйун, руыс зквыз дазцIгIун, йылшуз ацхърагIара рзыгIанйыршун. Анйараква уысла йаналазгьи ахъаз йантшпсщаразгьи гIаншун. «Апсуа хъвлапынква» – хIва йызпхьуз анйараква рпны Нестор Москва йту йыгIвзачваквагьи гIайрайгвун. ЩардагIвы ргвы пхата йгIатахатI ауи апш хъвлапныкI даъата Орлова Любовь асасчва ашва шырзылхIвуз. Ауии Лакоба Нестори айгвара гвапа рбжьата йащтаныкъвун. 

Нестор Апполон йпа йщаквйыргылын ауи агIан Апсны йауаз ашIаква ауниверситетква рпны квота рыман. ЧкIвынргIа 150-гIв райхIа Москва йхIаракIу апхьартаква рпны йыцIата йапхьун. Ауи азаман Москва апны йапхъахауата йгIаншатI апсуа хаквлагIвчва радкIылара. Апсуа диаспора йхьантаз азамангьи йгIацIстI – Лакоба йщрагьи ауи амщтахь щардата йызшIашваз арепрессияквагьи. Апсуаква йъанызлакIгьи ргви рпси зыздзышуаз агвала – автономия рымата йбзазарныс – ауи асхъан йатаркIвах йгьгIардамыхIвтI.

ЙгIважвахауа асквшышв й-50-хауа асквшка рагIан Апсны йауакваз рыхъазла ауниверситетква рпны аквотаква гIащаквдыргылхуа йалагатI, ауи йащтагIайуата апсуа студентква радкIыларагьи шIыц-шIыц йгIаншахтI. АдкIылара ангIащаквгылхуаз ауи азаман ауыс далан Россия апынгьи Апсны апынгьи йбергьльу ажвлара-политика уысхагIв, Адуней апсуа-абаза уагIахъа ассоциация (ужвы АААК-хIва йзпхьауа) йапхъахауата йапрезидентхаз Шамба Тарас Мирон йпа. Ауи агIан йымпсаххауа цIаста йщаквдыргылтI апсуа хаквлагIвчва радкIылара мартI а 4 атшын йанйаларныс.

Шамба Тарас йшгIайгвалашвахуала, ауи азаман йыцыркIтI йхаквлагIвчва апсуаква Ашхаруа ФатIима, Шамба Светлана, Конджария Гарри, Хишба Владимир.

Астудентква рыцIа-рыцIа йрылахIун, адкIылара анхарагьи ймачIымкIва чIащыгIвара гIалалуан. Ауи апшта, Шамба Тарас йшихIвахуала, Гогуа Алексейи Анкваб Владимири й-50-хауа асквшква рцIыхъва аршIыйара джвыквырцIагIвацата Москва алитература институт йаныцIал, ахаквлагIвчва мызигIадзапхьадза йъанйуз Литинститут ацбзазарта апны акIвын. ЙащтагIайуата ауат ангIалга амщтахь Литинститут йастудентхатI ужвы йбергьльу агIвгIвчва Ласуриа Мушни йгьи Ахуба Джума.

Йшырпхьадзауала, асквш 1958 агIан Москва апны ащата щтIацIахатI апсуа хаквлагIвчва радкIылара. Ауаъа йнанаркIыта ауи анхара гьапымшвтхтI ахьыз тшапсахуа йгIамгIвайсызтынгьи.

Ауи апшта, асквш 1989 декабрь мыз агIан йгIаншатI Москва апны апсуа культура знархараз ажвлара «Нартаа», ауи агIан ажвлара даунашвачпагIвын уахьчIвала Россия апны йазалху хъвдаквцIара нкъвызгауа Апсны агIащтийыгIв Ахба Игорь, ауи дитарагылагIвын Анчабадзе Юрий. Ажвлара йагIаныршагIвкваз йрылан Шамба Тарас, арежиссёр Эшба Нэлли, агIвгIвы Искандер Фазиль йгьи Апсны абзибагIвчва Ахмадуллина Бэлла, Битов Андрей, Казакова Римма, Мессерер Борис.

Ажвлара нархарта щардала йынхун, ахабарргага журнал «Алашара» агIацIщтра йгIашIарышвта Москва апны апсуа бызшва арыпхьарала асабиква рыхъазла апхьарта адгалра апныдза. Апхьарта даунашвачпагIвхатI йгьи дарыпхьагIвхатI Басария Ирина.

Тшзымпсахуа уыста ауатыкв йтаз закIын: апсуаква, йалкIгIата, Москва йтаз ахаквлагIвчва рыжвлара йалакваз, тынчымгIва гьырнамтуазтI автономия агIаныршара знархараз агвала. «Нартаа» рпахь хачIв хъадата йдыргылтI Апсны йагIвыму аштаква рпны ауагIа ари рхъвыцща рыларгарныс, йгIаргвындыргIвырныс. Ари анхара ауи азаман йапхъахуз апрезидент Ардзынба Владислав апхъа дгылата Апсны йакIвнагашуз абакIра ду йахъвхатI.

Асквшква 1992-1993 рагIан Абашта айсра анакIвшуз Москва апны джьгарта йацынхуз апсуа диаспора цхърагIара ду азыгIандыршун агъа йпшIагылаз Апсны. Аштабква рынхара уахъгьи тшынгьи йгьашIамсуазтI: адиаспора ахча азыркIкIуан, рпсадгьыл йазырщтиуан фачIвгьи абджьаргьи, артыгIвчва йырпыралуан, ахвчва ачымазагIвтараква рпны йандыргIалуан, ахабарргага амальквалагьи агъа йпшIагылан. Йбергьльу ажвлара уысхагIв йгьи агIвгIвы Гулиа Георгий йунагIва апны Ардзынба Владислав Россия аунашвачпагIвчва мадзата дрынйун, айчважвараква акIвйыршун.

Айсра анакIвшуз ауи йгIащтIнахуата ахаквлагIвчва рдиаспора тшаладырпан зынгьи йапшымкIва рпсадгьыл йаргвандзахатI.

Асквш 2011 агIан хабза щата амата йынхауа йалагатI ашIыпIа жвлара организация «Москва апсуа диаспора» (МАД). Ауи дахъадахатI ахIаракьатчпагIв йгьи абзихагIв Агрба Беслан Родион йпа.

Абараса йджвыквылтI адиаспора рбзазара агIамта шIыц. Адиаспора йрылу ахIбачва гвыбзыгъаква рхъпшылыгIвта тшауацIызхуа ауыжвгIанчIви технологияква рбзирала чкIвынргIа адиаспора рбзазара чIащыгIвара шIыц щарда аларцIатI, даргьи рылшараква йрылахIатI йапшым анархартаквала рабашталагIвчва рыцIа джьгарта йрыцынхарныс ахъазла.