Апсны Республика апны йапхъахауата Ахчаква рмузей гIахъыртIытI.

Барганджиа Саид

АуагIахъа банк йаланакIуата ахчаква рмузей гIахъыртIытI СогIвым апны ахваша, май а 14 атшын. ЗымгIва йрапхъата ауаъа йнашылыз ажурналистква рыхъаз экскурсия акIвдыршатI абанк аунашвачпагIв Барателиа Беслани амузей адиректор Таниа Тимури.

Амузей згIахъыртIыз даквчважвауата Барателиа Беслан йцIыхъвахауа асквшква руацIа АуагIахъа банк джьгарта анумизмат уыс уагIа щардагIв шгIаланакIуаш апшта нхара шакIвнаршуз йхIватI. Абанк адуней гIарбартакви аконференциякви йрылалуа йанца ауи аунашвачпагIвчва Апсны апынгьи абанк йгIацIнащтыз ахча жвгъьайква зымгIва уырпшы йъауаш уатыквкI адыргалырныс рхъа йгIанагтI. УацIыхъван ауи ауатыкв тшауацIнадрыхта Апсны ужвы йгIацIнащтуа Апсараква йырхъазымкIва апхъанчIви заман йгIашIарышвта араъа йныкъвуз ахчаквагьи гIадырбарныс йаквыркIтI.

«ХIкъраль ахъазла ари гIаншара дупI, йауа ухIварыквын, ауыгьи хIара зхъа йахвиту хIшкъральыгIву йагIарбагакIпI», – йгIаликIгIатI абанк аунашвачпагIв. Ауи амузей «Апсны турых байа шаму, араъа йапшым агIамтаква рагIан экономика азазаъащата йщаквгылаз йаквшахIату» акъраль «йамлыкв чвахъабагата» йхIватI.

Барателиа амузей апны анаука уысква шадгалазлуш, йапшым архъвыхраквагьи шакIвшалуш йхIватI.

ЙгIахъыртIшIыцыз амузей даунашвачпагIвхатI йбергьльу апсуа политика йгьи жвлара уысхагIв, атурыхдырыгIв йгьи анумизмат Таниа Астамур. Ауи йашIамсуа йызлахIауа амузей афонд уахьчIвала Апсны йгIацIанакIуа ашта апны хIэра апхъала V асквшышв йгIашIарышвта хIызту агIамтадза ахча шамырдуз атурых абгата уыла йшгIацIанажьуа йхIватI. Таниа йшихIвазла, амузей фондта йаму ахча жвгъьайкви абонкви (ашвъабыгъь ахчаква йа ахчацынхъвыта йгIадрысабапуа ашвъабыгъьква – акцияква, авексельква агьиква – аредакция ррытаразга) ракIвпI, рахIа абгата йадгалу ахъвшара Апсны абанк йгIацIнащтуа ауыжвгIанчIви хъмаштылга жвгъьайква ъазкIкIу акIвпI.

Амузей аунашвачпагIв йгIайхIватI асквш 1917 октябрь агIан Россия апны амахъарыхъвара змаз тшырпсахта аимперия аналпIла ауи йацта афинанс ргIапсрагьи шалпIлаз, ахча ласыта йпудхауа йшцаз, акъральыгIва йатахъыз аъара ахча гIацIнащтырныс йшахамдзуз. Ахвква хъалуан, ахча хъваша гьнамхъузтI. Ауи апш аъаща Россия империя йгIацIанакIуаз ашта шабгу апны, Апсынгьи аланакIуата, йщаквгылан.

«Ауысква ауаса йанца хъатачIв нхарта, кооператив, кинотеатр, ауагIахъа [йгьи антахьгьыт] жвлара щарда, ажва ахъазла – СогIвым акьльиса, дара рахчапсаква гIацIырщтуа йалагатI. Ауат ахчаква йара йъагIацIырщтуаз акIвын йъаныкъвуз. АжвапIта, ткванкI йара абонква гIацIнащтуанта ауатла ауаъа кIара ухвгIа йауан. Абонква рыцIа йъащардаз, йшгвынгIвыру апшта, СогIвым апны акIвын. Йаъан ауат Гагра апынгьи. РыцIа ймачIыз, ужвы йъагIадзазгьи йхIмаус Очамчыра абонква ракIвпI», – йхIватI Таниа Астамур, Очамчыра абонква рхабар ашвъаква рпны ушрынйауа, ауаса ауат заджвгьи йшгIаймаус гIацицIауата.

ДаквчважватI Таниа Ахчаква рмузей логотипта йазгIалырхызгьи.

«ХIара хIлоготип асурат хIэра апхъала V асквшышв ацIыхъва – IV асквшышв ахъа агIан Колхида апны йныкъвуз гемидрахма (апхъанчIви Греция апны ахчата йныкъвуз драхма азъарагIвшара – аредакция ррытаразга) апхьадзара ахьъану ахъата йашIырпшыпI. Ауи ажвгъьай хIмузей йамагIну рыцIа бзита йгIаунахIвит, йауа ухIварыквын, ауат ажвгъьайква ракIвпI Апсны йгIацIанакIуа ашта апны ахчаныкъвара джьгарта йызладжвыквлыз», – йгIаликIгIатI ауи.

Архитектор КацIиа КIама амузей аквпшыра апроект дадынхалуан. Ауи йшылхIвазла, ужвы амузей ахъышвква ъану ауи апхъала сурат зкIыдыз бльынын. Ауи абльыни абанки рбжьара «мцырарта лащцаракI аманта атдзы ауацIа амара гьыгIвнампхузтI, ауи йгIалцIла ауаъа йамаз айззарта пещ багIдзара ачпунта угьзынымхузтI».

«ХIара ауи шIыц-шIыц йхIчпахта, атдзы кIара гIашIахIчпата алыгIвра апны чIвыца хъышв лахIцIарныс щаквхIыргылтI – ауи абзирала ауаъа лашарахатI, йуызгIарысабапуатагьи йцатI», – ауыхвара амадзараквакI хIзыгIахъылтIтI архитектор.

КацIиа йылхIватI атдзы ашIахъа конструктивизм ацIасква (йара абанк архитектура йащату – аредакция ррытаразга) йрыквыргIапста йгIанырыжьтI. Атдзы атурых-культура тынхаква йрыуапI, ауи йгIалцIла йангIадыршIыцхуазгьи кIара анашIарчпузгьи швабыж йазсакъуан. УадыргIванагьи анашылырта уыжвгIанчIви заман рыцIа йаквыргIапста йырчпатI, аныкъвадыкъваква шзынашылуаш апш ауат йырзалху хъалыртагьи арттI.

«Сара спахь хачIвы гIадыргылтI аквпшыра уыжвгIанчIвита, уыла хънахуата, чва ахъата йагвынсыргIвырныс. Саргьи йахърыкъьата ауыжвгIанчIвира тшасымтуата йара абанк шчпу апш конструктивизм ацIасквала йлысхтI. Ауаса апкъыгIвасквагьи амзаквагьи уыжвгIанчIвипIта аинтерьергьи хIызту азаман йаквыргIапста уыла йгIацIалитI», – лхIватI апроект лызхыз.

Архитектор апроект хымызкI дадынхалтI, аэкспозиции афонди радгалра сквшыкI аъара агатI.

«Ауаъа джьащахъвара щарда амапI: дзкIатштшарта зму абльын, оникс йгIалху апанельква, джьази гIви йгIарылху адгалчIвква – ауатква зымгIва ухъвыцра ахча ахьыла йнадырхауата йаъапI: хьапщ руда, дзырта йгIатыгIвгIвуа ахча ауасамцара. ШIышвата йту амраморнадзара хьапщчва алата йгIалхIхтI. АмшIы ачвагьи цIыргIважьгIадза йаъапI. Апроект садынхалра апхъала сызпшуаз ашвапхаква дукI йгьгIасымхъватI, йауа ухIварыквын йапшым амузейква рхачIвквагьи гьапшым, ауаса йанаъазара рырхъйащагьи апшызара гьатахъым», – лхIватI КацIиа КIама.

Ажвлара уыснкъвгагIв йгьи ажурналист Венедиктова Надежда Апсны апны Ахчаква рмузей агIахътIра магIын ду азылбитI, ари агIаншара «хIызту агIамта хIуачIвымш ахьыла йанарыхъуатагьи» йылпхьадзитI.

«Ари апш музей гIаныршара йгьи йгIахътIра хIуахьчIвамш хIакъвызгауа уыспI. Ауи апхъала хъара йзыпшуа ауагIа ракIвымкIва датша заджвы йгьйызгIамхъвыцуашызтI», – лгвгIанаграква хIыцагIвылшатI ауи.

Амузей ашвахьа акIвымкIва ансимшы асахIат а 11 йгIашIарышвта а 18-дза йынхалуштI. Ауаъа йухъазытагьи гвыптагьи унашыл йауаштI. Аэкскурсияква апсуа, урышв, ангьльыз бызшваквала йадгалазлуштI. Аэкспонатква уара-уара уырпшуашызтын сом 150 азыутйитI, экскурсия ацызтын – сом 250. Аэкскурсияква аналагалауа уыжвласыла амузей уъанашылуа йгIакIыдырцIуштI.