Апсны акъральыгIва университет апны абаза гIвыра асквшы 90 йазынархаз ахъвлапын акIвшатI.

АмичIба Амра

Апсны акъральыгIва университет (АГУ), ауысагIв, алектор, афифлология наукаква ркандидат АмкIваб Владимир йыхьыз зхъу апхьарта пещ апны абаза гIвыра асквшы 90 йазынархаз ахъвлапын акIвшатI.

Апхьарта пещ анхара унашва ахъызцIауа апсуа бызшва акафедра арыпхьагIв ахIба АмкIваб Ахра анйара ауаъа йакIвдыршарныс ахъазгIваца йшгIалрымхыз гIаликIгIатI: агIвайщчва уагIахъакI радгылра ахъазла щарда зчпаз АмкIваб Владимир йюбилей йазынархаз, асквш 2018 агIан йакIвшаз айззараква рымщтахь акIвпI ауниверситети абаза наука жвлари рацынхара шIыц-шIыц йанджвыквырцIах.

Апещ аунашвахъцIагIв йгIайхIватI Апсны ауниверситет афилология факультет «Апсуа бызшви литератури» йгьи «Апсуа бызшва йапсыуам апхьартаква рпны» ъачIвагIаквала арыпхьара апрограмма сквш 30 раъара цIуашта абаза бызшви литератури шаларцIаз.

СынчIва февраль агIан ауат аъачIвагIаквала йапхьауа астудентква йапхъахуата Къарча-Черкеси абазаква ъабзазауа Россия датшагьи ашIыпIаквакIи Трыквшти рпны йадыргалыз «ЗымгIва гIазцIазкIуаз адиктант» йалалтI.

«ЙгIвбахауи йхпахауи акурсква рпны астудентква сквшыкIи бжакIи руацIа абаза бызшви литератури йрыпхьитI. Ауи агIамта ауацIала ауат абызшва абгата йддырдыруата гьхIзыхIварым. [Ауат апредметква] астудент апхъахьыла абызшва рыцIагьи ййырдырныс, архъвыхра нхара тшадикIылырныс йымагIальаматхара ахъазла йахIрыпхьитI», – йхIватI АмкIваб Ахра.

АГУ йхпахауа акурс апхьагIв Гьыцба Милана абаза бызшва ллырдыруа сынчIва далагатI. Ауи абаза бызшви лара лцри апсуа бызшви щардала йшаквшвауа гвы алтитI.

«Абаза бызшва апсуа-абаза уагIахъа шазакIу йаквшахIатхитI. Йызлапшым гьщардам, хIара (апсуаква – аредакция ррытаразга) абаза йхIвауа хIзалыргитI. Абызшва хIшуагIахъу йацыхIчIву атурых гIанарбитI. Сара швабыж сайгвыргъьитI ауи апш бызшва джьащахъва ссырдырныс лшара ъасауыз», – лхIватI апхIвыспа.

Аконференция гIахъитIуата АГУ афилология факультет адекан Хагуш Батал Къарча-Черкес йгIатыцIыз асасчва – йбергьльу абызшвадырыгIв, апрофессор, КЧР ауагIахъаква рыбызшваква рхъвыхрала а-Квта адиректор ПIаз Сергейи «Алашара» жвлара адкIылара Черкесск апны йгIаныршу ахъвшара аунашвачпагIв Мыква Мурати – сальам пха райхтI.

«ШвгIайгва асасчва!» – хIхIвитI, ауаса швара швгьсасым, швара швхIайщчвапI. ХIара ащхъаква хIбжьапI, ауаса хIщала, хIтурыхла абазакви апсуакви хIапщылапI. ХIара хIуагIахъакIпI, йаргьи хIацынхара йалахIапхьадзагьи рыцIа-рыцIа хIаргванхуштI, хIбзазара апны хIзынйауа абаргвыраквагьи хIацыта хIзырпшIагылуаштI», – кьангьашра азгIайымгуата йхIватI адекан.

Айззара акIвзыршуз астудентква Агрба Сабиди ХIаджьымба Альбини абаза гIвыра ащаквгылра шакIвшуз гIадырбауата йгIачважватI, абаза йгьи апсуа апхьахьаква – амгIва лызкъьазгьи уахьчIва архъвыхраква йрылугьи – рыхьызква гIархIватI. Абаза бызшва ззырдыруа астудентква абазала уыса йгIапхьатI, ашва рхIватI.

Апрофессор, Къарча-Черкес ауагIахъаква рыбызшваква рхъвыхрала а-Квта адиректор ПIаз Сергей абаза гIвыра шгIаншаз, йшщаквгылыз атурых йауацIыхта дгIаквчважватI, хъвыцщата йаъугьи наука щата амата йдрыбагъьахьаз ацIабыргыраквагьи гIайхIватI. УахьчIва йаъу алфавит асквш 1938 йгIашIарышвта йгIадрысабапитI, ауи кириллица ащатала йлыхпI, хIарыф 71 алапI, ауаса асквш 1932 агIан йлырхыз йапхъахуз алфавит йащатаз латин хIарыфын. Апхьахьа йгIаликIгIатI ауагIахъаква рыхъазла гIвыра рымазара амагIны шдуу, ауи абзирала ауат ргвбайарала, рцIасквала, рыбызшвала адырраква шырзыгIащаквыжьуа. 

«УахьчIва йхIымдыруа ащарда – хIтурых акIвызтынгьи, хIкультура акIвызтынгьи, йара абызшва акIвызтынгьи – сквш 200-500 рапхъала гIвыра хIымазарквын йхIзыдыруашын. АгIвыра акIвпI ауат адырраква гIащаквызжьуа. Ауи абызшвагьи гIанахчитI. Йалныс ауыпI, [гIвыра аъазарквын] уахьчIва абаза йгьи апсуа бызшваква рыцIа йаргваныта йхIымазларныс. Уызлачважвауа абызшва ласы тшапсахитI, йалкIгIата лексики фонетики. Ажва ахъазла, йаъапI щхъарауа чважваща – ауи апсуа бызшви уыжвгIанчIви абаза литература бызшви йырбжьата йаъапI. Абаза бызшва абыжьква ргIаншаща ануырхъвыхуагьи апхъала йацапшыта йхIымаз хбжьыкI ртарала уахьчIва йапшым абызшвакви ачважващаквали 12 быжь шIыцкI хIымата йгIацIцIитI. Ауылагьи абызшваква ласыта штшырпсахуа, щардалагьи йшачвыхъарахауа убитI», – йджьащахъву агIахътIраква дрыквгIашIастI ПIаз Сергей.

Ахъвлапын алдыргауата ауи йалакваз Тобыль Тольыстан абаза локIква йыршIырпшыта йалайцIаз «АхгIвайщчва ахI дшгIаржьаз» локI ащатала арежиссер Апса Аслан йхъихыз, абаза бызшвала йчважвауа йапхъахауа акино «АхгIвайщчва» ддырбатI.

Агвацчпа фильм даквчважвауата «Алашара» жвлара адкIылара Черкесск апны йгIаныршу ахъвшара аунашвачпагIв Мыква Мурат ауи «Адуней апсуа-абаза конгресс ЙхIаракIу асовет аунашвачпагIв, абзихагIв Эгьзакь Мусса йгIаджвыквцIарала йгьи йбзирала» йшгIаншаз гIаликIгIатI.

«Эгьзакь Мусса – «Анчва дузыразхатI» – хIва йасхIвра стахъыпI ари акино абаза бызшвала йъахIызхъыхыз. ХIара абаза бызшва ауагIа йрылагIгара ахъазла йапшым анархараквала хIынхитI – арыпхьара, гIвыра гIацIщтра, аквыргвышхвара, ауаса ужвы азаман тшгIахьуыршвагьи йгьауашым. УахьчIва йшцауала, ага йгвасразтынгьи, акнигаква рацкIыс Интернети авидеокви рыцIа хъгалра рымапI. Афильм хIыбызшва, хIгвбайара, хIтурых датша къральквакI рпны йбзазауа хIабашталагIвчвагьи анахьанат ауагIахъаквагьи йырзынанардзуштI», – йхIватI Мыква Мурат.

Ауи дацIачIвагъватI акино йадынхалыз зымгIва нхашадъа руыс шырхаз.

«Адгалра уысква ахчаквакI рыквхIрыдзтI акIвмызтын, йгIахIцхърагIаз ауагIа закIгьи гьхIыкврымхтI. Йара акIвпIта, ауаъа щардагIвы алан – актерква, аршIыйагIвчва гвыпква, акытква рбзазагIвчва. Абазаква йгьырхъазым йгIахIцхърагIуз – ареспублика (КЧР – аредакция ррытаразга) йту анахьанат ауагIахъаквагьи – акъарчаква, агвхъауаква, аурышвква, анагIвайква – гIахIыцIагылтI. Абарауаса уагIахъа щарда ркъарула абаза бызшвала фильм ахъыхIхтI», – йхъа аладухауата йхIватI «Алашара» аунашвачпагIв.

Абаза фильм Апсны апны абаза гIвыра асквшы 90 йазынархаз агвыргъьахъв йалагIвацакваз рыхъаз йгIадырбатI. Ауи ауахь рпынгьи йауацIыхта йгьгIадмырбастI: афестивальква йыргитI. Август агIан Къарча-Черкес апны йапхъахауата уагIа щардагIв азырддата йадырпшырныс ргвыгъапI.

Абаза гIвыра асквшы 90 йазынархаз айззара апкъ йтата АмкIваб Владимир йыхьыз зхъу апхьарта пещ апны Апсны ауниверситети Абазашти асквшква 2018 – 2022 руацIа рацынхара гIазырбауа асуратква ргIарбартагьи адыргалтI, апсуа йгьи абаза бызшваква раргванра архъвыхра йазынарху агIвыраквагьи кIарышвта рзалырхтI.

Йапшым акультуракви абызшвакви аналалуа глобализация агIамта агIан ацри бызшваквала аъачIвагIагIвчва, ауагIахъа университетква, ажвлара адкIылараква ауагIахъа бызшваква ргIахчари ртшауацIыхри гватра ду рзалырхитI. Цри бызшва ахчари тшауацIнарыхри АААК анхара анархара хъадаква йрыуазакIыпI. АпхьагIвчва азырддауатагьи хъарачIвылатагьи абызшвала арыпхьараква аднагалра йахъазымкIва адиаспораква ъату акъральквагьи Россиягьи Апсынгьи рпны йцIыхъвахауа асквшква руацIа а-Конгресси «Алашари» абызшвала аъачIвагIагIвчва рыцта йапшым проект щарда дырхъйатI – уыжвгIанчIви заман йаквыргIапсу квпшыра рыматагьи. Ауаъа йаланакIитI арыпхьара аметодика шIыцква лыхра, авидео апхьарасахIатква гIаныршара, апсуа йгьи абаза бызшвала ашваква анцIара, амультфильмква атакIра, абаза сабигIзарта анхара джвыквцIара, абаза бызшвала гвацчпа фильм ахъыхра датшагьи щарда.