Абаза-апсуа уагIахъа ртшауацIыхра ацхърагIара знархару адуней адкIылара «Алашара» апрезидент, Адуней апсуа-абаза конгресс ЙхIаракIу асовет аунашвачпагIв Эгьзакь Мусса «Алашара» цысквша анахъыцIуашыз апхъала АААК ахабарргарта портал ахъазла адкIылара анхари йапыру ахачIвкви дгIарыквчважватI.

– СынчIва уара йгIануыршаз йгьи уызпрезиденту «Алашара» адкIылара цысквша ахъыцIтI. ЗымгIва злагIалага ачIвыйа? Ауи апш адкIылара гIансыршапI-хIва ухъа йшпагIаташва?

– «Алашара» гIаншата асквш 2013 агIан акIвпI ашвъа йананырцIа. Абаза уагIахъа ртшауацIыхра йазынархаз ауысква ауи апхъалагьи йакIвхIыршун. Асквш 2011 гIаталуата гвынгIвырахатI ауысква агвынзыргIвуаш йазакIу квтакI хIымамкIва абазаква ъабзазауа ашта апны йхIчпарныс йхIгвыгъаз ахачIвква шабгу хIырхъйарныс шбаргвхуш. Абарауи агIан Абазашта йбзазауа апсуа-абаза уагIахъа ртшауацIыхра апрограмма лызхта архъйара ацIыхъва йтагылуаш хъахIара йащтам адкIылара «Алашара» гIаныршара атахъхатI.

– УахьчIвала «Алашара» йахъцачвазшва йубауа ахачвква зпахь йзыргылуа, ауаса ауат дахIврала йзырхъйауа адкIыларата йаъапI. Ауи ангIаншвыршуз асахIат уыс апхъата апахь йшвыргылуазйа, йапхъахуз агIамта баргвырата швзынйузйа? Ауат швшпархъысуаз?

– ХачIв хъадата ауи агIангьи уыжвгьи хIпахь йгылу абаза уагIахъа апхъахьыла тшауацIырхра ахъазла абзазара анархараква зымгIвала хIынхарныс акIвпI. Ауи ахъаз йчпара атахъу зджьарагьи йгьуызгIанымхуашызтI йа датша жвлара адкIылараквакI йдырхIаз ашвапха йгьуызгIахъымхуашызтI. Абарауи акIвын йбаргвыз – «Алашара» анхагIвчва йапхъахауата мгIва лыркъьун. Ауаса йхIтахъу ъагIахIгвынгIвуаз гIахIцхърагIун, хIуагIа бзи йъагIбауа къару гIахIнатитIта йамгIанбаргвыразлакIгьи хIрайгIайитI. Йаргьи уахьчIва багъьата йхIхIва йауаштI хIара хIшвапхала ауагIахъа ртшауацIыхра апны бзита тшгIазырбаз аджыпха шгIанхIыршаз.

– Арат ацысквша руацIа «Алашара» нхарата йакIвнаршаз хвыта йаквуцIауайа? ЙангIаджвыквуцIуз йшлухыз апшта йынхума? Ушгвыгъуз апшта йцама момкIва айхIагьи швчпарныс швылшама?

– Бзидздзата йынхитI – гьсхIварым – «Алашара» агвып тшдмыртынчра ахъазла, ауаса йшабгу йгIауахвырквын сразыпI. «Алашара» йашIамсуата апхъала йнаскIьитI, чIвырхъа-чIвырхъамцара абзира хIазцитI, ауипхьадза йгIагылуа ахачIв шIыцква тшрыквхIыргIапсуата ахъвшараква зымгIва рынхаща псахраквакI алахIцIалитI. СынчIва, ажва ахъазла, хъвшара шIыц гIанхIыршатI – апрезидент йаппарат. Ауи борчта йаквпI ансисквша йлыхIхуа ахачIвква тамамта йщаквыргылра йгьи гIалцIыртата йхIыму зымгIва – уагIазтынгьи млыквызтынгьи – ауат рырхъйара рыцIа бзита йшазынхуш апшта агвып шабгу рынхара аныргIалра. СквшигIадза йнахIахвуа тшауацIыхрала апрограмма хIашIамсуа рыцIа йбаргву, магIны зму ауыскви апроекткви алахIцIитI.

ЙагIвсыз ацысквша сгIарпшыхуата багъьата йсзыхIвуштI сыззпшуаз шгIахIыдахIвуа, хIаргьи йлыхIхыз амгIвала абаза уагIа йанакIвызлакIгьи рахIа хвы зму млыквта йырпхьадзуз хIыбызшва, хIгвбайара, хIцIасква рхчара хIшазцауа.

– Ацысквша руацIа «Алашара» амурадкви ахачIвкви шпатшырпсах? Йгьи сквшы 20 анахъыцIрагьи тшзымпсахуаш мурад хъадата швпахь йшвыргылуайа?

– Мурад хъадата йхIыму апсуа-абаза уагIахъа йрыуу дзачIвызлакIгьи йуыс гIайдахIвуата дбзазарныс акIвпI. ЙхIыуу дзачIвызлакIгьи дырра бзи йымазларныс йгьи йгвыла дбайазларныс дащтазара атахъыпI; дасузлакIгьи хIапхъанчIвиква йхIызгIаныржьыз агвбайара, абызшва, акультура, ацIасква, аъадаб-намыс гIахчара йахъазымкIва апсыуакви абазакви ъабзазалакIгьи жвла бзи шкIарпсуш йащту ауагIахъа дшрыуа заджву тшазидыруата швапхата даъазара атахъыпI. ХIуагIахъа зымгIва ауи йапшу агIвычIвгIвысквала йалазлузтын хIдуней агалагьи рыцIа йагъьта йхIзычпуштI.

Цысквша агIвсызтIхIва хIхачIвква тшгьрымпсахтI, сквшы 20, 50, 100 цIрыгьи – кьангьаш гьазгIазгуам – ауат йшаъу йгIанхуштI. Апсуа-абаза уагIахъа – тгIачвакIпI, хIара зымгIва ауи шхIрыбагъьуш йгьи штшауацIнахIрыхуаш хIазынхарныс йхIборчпI.

– «Алашара», зымгIва йрапхъата, уара ухъвыцщи умурадкви уыцагIвызшауа, йуыцызкIуа уагIапI. Ауат ауагIа уара йуыцта йгIамырдаз гьмачIым. Уара йшпаубауа, ажвлара адкIылара адахIвраква ауи апны йынхауа ауагIа йшпарпщылу? АнхагIвчва шIыц ангIауахвуа рхIальква рыуа рыцIа йгIалукIгIауайа?

– АдахIвра зпщылу агвып йацыта йазакIу рмурад йшазынхауа акIвпI. АуагIахъа шабгу йацасуа, йацзакIу гвыпкIта йаъазара атахъыпI. ХIара хIгвып уагIа ангIахIахвуа рыцIа хIызпшуа ауат ргIапсщакI йтагылата гвыпла йынхарныс йшазыхIазыру, рнагра, рщаквкIыра, дасузлакIгьи йынхара анадзари ауагIахъа шабгу рдахIвракви шапщылу штшазырдыруа акIвпI.

ХIынхагIвчва зымгIва ауыс рыцIа-рыцIа йазычпахауа йахъазымкIва ргвбайарагьи йазхIитI. Ансимшы ауагIа рыхъазла уыскI анухауа йагъьу агIвычIвгIвыс хIальква рыцIа-рыцIа унарахвитI.

– «Алашара» дуней адкIылара йагIатгара хъадата йупхьадзауайа?

– Уаларпата, уацзакIыта убзазарныс ацкIыс бзира адуней йшыквым тшазыдырра. АуагIа йъабабалауа, йъайчважвауа, йацыта ауагIахъа руысква ъарчпауа йайгвыргъьауа, ауи насыпра дута йырбауа йцатI. ХIара зымгIвагьи хIштгIачва дукIу, дасузлакIгьи ауи атгIачва йалу рыхъазла сабапкI шихауа тшазыгIдырхуа хIалагатI. ХIара йгIахIгвынгIвитI хIыгвла бзиракI анизыхIхауа ауи хIхъагьи йшазыхIхахуа. Щымта хIыгвла дыгIбарыквын хIгвы йгIатыцIуата ауи «Щымта бзи!» – йахIхIвта цхърагIара кIара дазыбжазтын хIйызцIгIара хIтахъыпI.

АуагIа йъацгIвацу ахъазла йтхаджьуа йызчпауа къару шIыцкI гIарызбжьалтI. ХIара азаджв азаджв ажва бзикI йахIхIвра ахъазла швхIаусыгIва гIахIауитI. Ауаса хIшаъумцара хIара хIашIамсуата хIызту аргIапсра хIтымцIуата кытипхьадза апны хIынхитI, йагъьу агIвычIвагIвыс хIальква тшгIахъдхIыртIуамцара ауагIа рбзазара шагъьхIчIвуаш хIазынхитI.

– АдкIылара рыцIа щарда гIазцIазкIуа уыста йакIвнаршауа угIарыквчважварма?

– Ансимшы гвыпла уацынхауамцара чIвырхъа-чIвырхъа апхъала унаскIьарныс, мчыбжьипхьадза, мзигIадза, сквшигIадза уыста йухаз гIауырбахта ауи ахъазла джьауап укIырныс – ауыгьи щарда гIацIанакIитI. Ауи апшта тшыззурыгIапсауа нхарадъа уыскIгьи гьузыхушым. Уыла рыцIа йхъызхуа, арса йхIхIвапIта, «хIхIальыуа зрыпшдзауа хъылпата йаквхIырчIвауа» уыста йалитI Абаза хъвмарракви Абаза уагIа ркультура амши. Ансисквша ауат июль ацIыхъва агIан йакIвшалитI, апсуа-абаза уагIахъа йрыуу йапшым акъральква рпны йбзазауа щардагIвы, швкIыгIвпхьадзарала абаза кытква рбзазагIвчва, Къарча-Черкес апны йбзазауа анахьанат ауагIахъаква йрыуу асасчва гIазыркIкIлитI.

Абаза уагIахъа рхъвмарраква – аспорт тшадкIылри абзазаща згIвади урыквгIазшIызтуа, ауагIа рхъвмарщаква гIащаквыргылхра йазынхауа спорт гвыргъьахъв дупI.

Акультура амш, цIаста йшщаквгылыз апшта, Черкесск аквта парк апны йакIвшалитI. АуагIахъа макъымкви агIахIвракви, арызкъкви агIарбартакви, атеатркви анапIылачпаракви, афашаква датшагьи щарда убуштI ауаъа амш ауацIа. Ауи Къарча-Черкес акъала хъада абзазагIвчва зымгIва, асасчва рыхъазла гвыргъьахъв дута йалитI. Ауи июль а 23 йаквшвауата ахъазгIваца йгьакIвшум. Ауи атшын Согъвым апны Апсны Республика акъральыгIва абаракъ амш дыртлапIитI. Ауыла хIара апсуа-абаза уагIахъа рацзакIыра адуней шабгу йдхIырбитI, йацыхIчIву анып хIхъа шаладухауа гIалхIкIгIитI.

– Йаргвану ахвысквша руацIа рыцIа швыздынхалуаш йырмгIанпроектйа?

– ЗымгIва рапхъа йхIыргылуа уыста йгIанхитI хIуагIа рыбызшва, ргвбайара, рцIасква гIащаквыжьра йгьи тшауацIдрыхра. Ауи ахIатырла хIара абаза бызшва ззырдырра зтахъкву рыхъазла йадыгIгалуа апхьараква ужвыгьи йакIвхIыршалуштI, абаза бызшвали литературали арыпхьагIвчва, апхьахьа шIаква йырцхърагIуш апечать, аудио- йгьи видеогIацIщтраква хIрыхIазырлуштI, датшагьи ауи ахачIвы йазынхауа уыс щарда хIчпуштI.

Гватра ду азалхIхитI ажвлара рыцынхара. Араъа мгIан ду зму уыста йхIпхьадзитI Абаза уагIахъа фонд тшауацIнарыхра. Афонд ацхърагIарала абаза кытква рбзазагIвчва ахча азыркIкIитIта ауи ахча йаларчпушгьи дара-дара йщаквдыргылитI.

Аспорт тшауацIнарыхри абзазаща згIвада уагIа щардагIв гIаланаркIри «Алашара» ахара анархара хъадаква йрыуата йгIанхитI, ауи рыхъвдаквпI спортли медицинали ахъвшараква. ХIара Къарча-Черкес апны спорт, культура-згIвадарахчара нархара зму ауыхвараква акIвхIыршитI, абаза йгьи апсыуа спортсменква хIырцхърагIитI, айъазартаква рпны ауагIа йшырхьпшуа, апхьартакви асабигIзартакви рпны асабиква ачымазагIвра йшачвырхчауа шагъьхуш хIацхъарагIитI.

Онкологияла Европа афедерации хIари хIацыта цIыпх Къарапагва апны онкология згIваква пасата йгIардырра ахIатырла архъвыхраква адыгIгалтI, ужвы ауи анахьанат акытквагьи гIаланахIыркIуаштI.

«АтгIачви асабикви» хъвшари абаза кытква рпны йгIаныршу апхIвысква рсоветкви атгIачва апны йщаквгылаз ацIасква рынкъвгара, саби щардагIв зму атгIачваква чIахI рымата йчпара йырзынарху йапшым апроектква йрыдынхалуаштI.

ЧкIвыныргIа ртшауацIыхра ахъвшара «ХIапхъанчIвиква рыщтала» зхьзу агIамдараква, абаза бызшва, культура, ацIасква йырзынарху дыррала анкъвакъвраква акIвнаршуштI; акъраль, ашта рпны йынхауа чкIвыныргIа ртшауацIыхрала апрограммаква йрылалуаштI; ашIаква йгIарыхъвуш дырра раура, ауысква тшырзырбжьара ахъазла йапшым апхьаракви атшыбжьаракви аднагалуаштI.

«Алашара» адкIылара ахабарргара йгьи аюрист хъвшараква абаза уагIа хабар шырзынадзауа агъьырчIвуаштI, рхвитнагIаква рхчарала йырцхърагIуштI.

ХIыздынхалуа апроектква йрыуапI «Абаза уагIахъа рашвакви ргIахIвракви рфестиваль», «Асквш абаза ашва» проектква, АлбыргIан апны аэтнография музей зыгIвназлуш тдзы уыхвара датшагьи щарда.

Уыста хIпахь йхIыргылуа рыцIа йауацIыхта йхIрыбагъьаз асквш 2019 апрограмма йаныпI.

– «Алашара» унашва ахъцIарала угIанымхауата уара Адуней апсуа-абаза конгресс ЙхIаракIу асовет уаунашвачпагIвтагьи уалырхтI. Заман айшысла агIвадкIыларакI йалата уысквакI ацадыргалырныс йахадзатI. Ауатгьи тIакIв угIарыквчважвара хIтахъын.

– АААК а-Устав йшгIанахIвауа апшта «Алашара» аконгресс аргвандзата йызцынхауа адкIыларапI. Араса йгIауахвырквын «Алашара» агвып АААК агвып йаланакIитI. Йара ауи апшта АААК агвыпгьи «Алашара» агвып йрылапI. ЙхIырхъйауа ауысква зымгIва хIацыта йхIчпитI – ухIва ауаштI: азаджв йдыруа азаджв йайхIвхитI, швапха амыгIдитI, хIхъвыцраква ацагIвхIшитI. АААК апынгьи «Алашара» апынгьи «аппарат» – хIва хIызпхьауа агIвадкIыларакIгьи рынхара агвынзыргIвуа ахъвшара шIыцква гIанхIыршатI.

– Апсны апны йгьмачIым ажвлара ртахъыраква йгIарыквхта йапшым анархараквала дахIврала йынхауа адкIылараква. Ауаса «Алашара» апшта медицинагьи, литературагьи, спортгьи, псабарахчарагьи, абызшва агIащаквыжьрагьи, акытква рбзазагIвчва рхъа зларкIуаш уыс рызгIаурагьи – нархарата йаъу зымгIва ззадкIылуа закI аъахапI-хIва гьхIзымхIвушзапI. ЙхIва йауашма Адуней апсуа-абаза конгресс адуней шабгу гIацIанакIуата аштаква рпны анхара адгалазара шатахъу ахъазла «Алашара» швапхата йалуата?

– Йгьи йауаштI йгьи йатахъыпI йухIвара «Алашара» арат асквшква руацIа йархIаз ашвапха апсуа-абаза уагIахъа йырхъазымкIва адуней шабгу апны запшуагIахъазлакIгьи йрызгIарысабапуаш, зсабап хIаквшахIату джыпхата йшалуа. Аконгресс анхара «Алашара» аджыпха йтахIыргылитI, ужвы ауи Апсны апны йгIахIыдахIвуа хIалагатI. Апхъахьыла ауи анхара апсуа-абаза уагIахъа ъабзазауа аштаква зымгIва рпны тшауацIнахIрыхуаштI.