Адуней апсуа-абаза конгресс анхара анархараква унашва рхъызцIауа хIызту асквш  йапхъахуз асквшбжа ауацIа уыста йакIвдыршаз гIархIватI.

Амичба Амра

Пандемия амщтахь зынхара джьгарта йджвыквызцIахыз ВААК агвып асквш 2022 йапхъахуз асквшбжа ауацIа анхара агIарбараква йрылапштI.

Ажвлара адкIылара апны йшгIалыркIгIауала, COVID-19 йапщылаз ашIакIраква аннырхх амщтахь ауагIа рыцIа урынйа йауа, хачIвы лухта йузырхъйауа йцатI.

АшIыпIа хъвшараква рыцынхара

Уацыта сабап злу уыс ацыхара – ари Адуней апсуа-абаза конгресс анхара злащаквгылу аъаща хъадаква йрыуазакIыпI. Апсны акыт 43 рпны АААК ашIыпIа хъвшараква гIахъыртIытI, ауат йрылу акытква йджьгару рбзазагIвчва ракIвпI. Ахъвшараква рпахь хачIв хъадата йгылу акъраль абзазагIвчва дара йрылшауала рбзазаща шагъьырчIвуаш йазгIащтIыхра акIвпI. Ауыла йгIауахвырквын, АААК Апсны апны йджьгару къральгIв жвлара аташауацIхра йацхърагIитI.

Асквшбжа ауацIа ашIыпIа хъвшара шIыцква гIахъыртIытI СогIвым район йаланакIуа Дзыгвта кыти Гвдауыта район йаланакIуа Бармыш кыти рпны. Йара ауи агIамта ауацIа Апсны апны йынхауа ашIыпIа хъвшараква зымгIва рунашвахъцIагIвчва райззара йапхъахауата йакIвшатI. АшIыпIа хъвшаракви чкIвыныргIа рджьгарри агвынзыргIвуа Жьыба Дмитрий йшихIвауала, СогIвым йаъу АААК ауысхарта апны йакIвшаз ауи анйара апны гIвпроект шIыцкI дрыбагъьатI, ауат рырхъйара уыжвласыла йджвыквырцIуштI.

Акытква йцалара йахъазымкIва АААК ауысхарта анхагIвчви ашIыпIа хъвшараква рунашвахъцIагIвчви йанатахъхалакIгьи телефонла йабайауитI, ргвгIанаграква абархIвитI, цхърагIарата йатахъу йаквчважвитI, йхIвитI анархара акоординатор.

«АшIыпIа хъвшаракви хIари хIацынхара шщаквгылу араса акIвпI: ауыс йагIаджвыквцIагIву йанакIвызлакIгьи акытква рбзазагIвчва, ачкIвынчва джьгарква ракIвпI. Ажва гьалам, уыста йгIащтIырхуа зымгIва зынла урымцIаста йгьузырхъйум, ауаса айхIарала ауагIа зхIвауала хIшырцхърагIуш хIащтапI», – йгIаликIгIатI Жьыба Дмитрий.

Асквш 2022 йапхъахуз асквшбжа ауацIа а-Конгресс Гвдауыта район йаланакIуа Блабырхва кыт акультура тдзы агъвтшыхцIа апсахра йацхърагIатI, Гвдауыта район йаланакIуа Мгвадзархва кыт апны агIахIвырта пещ ахъазла уыхвага пкъыгIва рхвгIатI, Очамчыра район йаланакIуа ЧIлоу кыт апны абакIрала асекция ъамапсымала йанадыргалуаз къару аларцIатI. Гвдауыта район йаланакIуа Лыхны кыт апны ашIыпIа хъвшара агIаджвыквцIарала йхътIу уыжвгIанчIви спорт тшыбжьарта – воркаут (ангьльыз бызшвала workout – «тшыбжьара» – аредакция ррытаразга) дыргылтI. Ауи агIаджвыквцIара акыт абзазагIвчвагьи йацыркIтI: атшыбжьарта ахъазла аъамапсымаквакI АААК ахчала йырхвгIатI, азджьакI – дара Лыхны абзазагIвчва йаларпсаз ахчала.

КIара узырдыруа апроектква

АААК культура, дырра, гвчIагIвчпара, спорт нархара зму йапшым ауысква радгалра йацхърагIитI. Ауи апшта а-Конгресс Очамчыра район йаланакIуа КвтIол кыт апны атшрыгIвраква радгалра йалан, Очамчыра район йаланакIуа Баслахв кыт абзазагIвчва амакъымгIаныршагIв йгьи ашвахIвагIв МикIайа Эрик йыршIыйара хъвлапны рзадыргалтI.

Апсуакви абазакви ргвбайара тынха йазынарху «Амазара» проект апкъ йтата щарда мцIуата апсуа ашва йгIаквчважвауа фильм хъырхтI. Ауи пшдзата йчпапI, щарда унардыруатагьи йаъапI. Афильм сценарий азылыгIвтI режиссертагьи дадынхалтI Апсны апны гIатгара зму артистка, Чанба Самсон йыхьыз зхъу Апсуа драмтеатр арежиссер Аргвын Мадина. Афильм ауагIа йддырбата мызкIы анцIы Очамчыри Пицунди къалаква рпны «Апсуа ашваква рфырква» рыхьызта асуратква ргIарбартаква адыргалтI. Асуратква згIвыз асабиква ауат афильм йгIахъырхтI. Ауи амщтахь Очамчыра апхьарта-интернати Пицунда йаъу «Art.Vabaga» студии рпны тшызбжьауа асабиква йыргIвыз сурат 60 злаз йалакIыз гIарбарта Апсны акъала хъада апны йадыргалтI. АгIарбара июнь а 1, асабиква рхчара адуней мшы агIан Апсуа драмтеатр апахь йакIвшатI.

СквшыкIла йанапышвт амщтахь асабиква дырра рауата ртшпсщара адгалра нархарата йызму «Ащтра» (апсуа бызшвала – «жвла, ахъа ъагIаджвыквылуа» – аредакция ррытаразга) проектла анхара джвыквылхтI. Ауи апкъ йтата ареспублика йапшым акытква йрыуу асабиква турых зпщылу Апсны ашIыпIаква гIамырдитI. 

«Араса уапшрыквын – Апсны къраль хвыцкI акIвызшва йаъапI, ауаса йрыгвлу арайоннадзара йымцас щардагIвыпI. АжвапIта, Гвдауыта район йауу ацIайква Очамчыра район зынгьи йгьымцастI, арахьаратгьи – йара ауаса. ХIара йхIтахъыпI асабиква ркъраль рыцIа бзита йырдырырныс, арайонква гIамырдата хIпсабара апшдзара рылархIварныс, ареспублика акыткви арайонкви йырту рыквлагIвчва йрабадырныс», – апроект мурадта йаму зымгIва йгIаргвалайыршвахтI ашIыпIа хъвшараква рынхари чкIвыныргIа рджьгарри агвынзыргIвуа Берзениа Валерий.

Ауи йхIватI асабиква рабабара заман ауыра апандемия шапырасуаз, ауаса ужвы «Ащтра» проект атаджвыквылхтI. АААКи «АМЧ» жвлара адкIылари ЧIлоу аквтанай апхьарта апхьагIвчва рыхъазла амдара адыргалхьатI: ауат ран-рабачвагьи рыцта Афон ШIыц ахIатшпы, асльанква рпарк «Прайд» йыргатI, «Апсны» этнопарк апны лекция йаздрыдзыргIвтI.

Ахабарргарта портал анхара йгIалалыз ашIыцраква

Арыпхьара нархарала АААК анхара а-Конгресс ахабарргарта порталгьи алапI. АААК асайти асоциал сетьква рпны анапакви апсуа йгьи абаза бызшваквала аудио апхьарасахIатква гIарталитI.

«А-Конгресс апортал апны бызшвардыррала апроект «Апсышвала хIчважвитI / Абазала хIчважвитI» акIвшауаркIвитI. Ауи аонлайн-проект абаза уагIахъа йгIарыцIанакIуа зымгIва – адуней апны йъабзазалакIгьи – рцри бызшва ддырдыруа йалагарныс лшара рнатитI. Асквш 2022 йапхъахуз асквшбжа ауацIа апхьарасахIат 80 гIатахIцIатI», – лхIватI ахабарргарта портал аредактор хъада Лазба Амина.

Хабарргарала АААК ахъвшара анхара шIыцрагьи гIалалтI. А-Конгресс йджьгару анхара гIанарбауа йахъазымкIва ахабарргарта портал йазалху проектквакIгьи архъйатI. Афильмква «Апсуа ашваква» йгьи «Сыс» апортал зланхауа абызшваква зымгIвала йатаркIтI, титргьи рыцырцIатI. АгIвфильмкIгьи апортал йтапI. Йапхъахауата ангьльыз бызшвала йатаркIтI амультфильм «АбраскIьыл йфыруысква». Ауи атазкIыз ахабарргарта портал аредактор хъада Лазба Амина лакIвпI, лара ауи лунашва йацIата абыжьквагьи анырцIан йацIарцIатI. Амина йшылхIвазла, амультфильм абытра ужвы йалгитI, йаргьи уыжвласыла апшыгIвчва йддырбуштI.

«ЗымгIвагьи йырдыруа, ангьльыз бызшвала йчважвауа аперсонажква апсышвала «йчважвауа» йалагахьатI – Бэтмен, АгIвычIвгIвыс-багь датшагьи. Ужвы апсуа фыр АбраскIьыл ангьльыз бызшвала дчважватI. Ауи апсуа персонаж ареспублика утыцIтагьи ауагIа дднардыруаштI. АгIвыма къральква рпны йбзазауа хIабашталагIвчва рыуа щардагIвы ангьльыз бызшва рдыритI, даргьи амультфильм йапшырныс рымагIальаматхуштI», – кьангьаш гьазгIалгуам Лазба.

«Агвы апхара»

ЙцIыхъвахуз асквшбжа ауацIа къвльейсызта йбзазауа ауагIа чгIвычи щапIхъацIи рзышарала «Агвы апхара» зхьзу йызкьазуу агвчIагIв акция акIвшатI. Ауи Адуней апсуа-абаза конгресс, Трыквшта йбзазауа апсуа диаспора йгьи Трыквшта апны Апсны ахIвачIвыгIвчва руысхарта йадыргалтI. Трыквшта йауу хIабашталагIвчва АААК ЙхIаракIу асовет йалу ХIапIатI АхIмад йгIаджвыквцIарала пышвтдъа агуманитар цхърагIараква адыргалитIта Апсны йгIарщтилитI. ЙцIыхъвахуз акция кыт, уысхарта щарда гIацIанакIтI: Гвдауыта аковид госпитальи СогIвым йаъу ашIашIкIгIара згIваква йъарайъазауа ачымазагIвтари, апхьарта-интернатква, ареспублика асабигIзартаква. Йазалхта ахIапчыпква радзатI Гвада, Арасадзыхь, Гвып, Атара, Кындыг кытква, Ткъварчал район рбзазагIвчва, Апсны амсылманква р-ДухIа унашвахъцIарта йалакву.

Йапшым ауысква джьгарта рылазара 

АААК йара йаднагалуа ауысква йырхъазымкIва ауагIахъа рыхъазла магIны зму агIаншараквагьи йрылазлитI. СогIвым йаъу АААК ауысхарта унашва ахъызцIауа Реквава Темур йшихIвазла, апхъала асквшква йрапшта сынчIвагьи май а 21, КIавкIаз айсра йаладзкваз рхъмаштылра мшы агIан а-Конгресс «Ащамакъа» акция акIвнаршатI – ачвахъабага чвамза Ащамакъа аркIра аднагалтI.

«Адуней апсуа-абаза конгресс йгьсквшыкIым йазалхта ауи ачвамза аначпауа. Араъа асуратчпагIв Дзидзариа Тимур дгIахIцхърагIитI, йбжьауа чкIвыныргIагьи гIаланайыркIитI – ачвамза шырчпауа шырдыруаш апш», – йгIаликIгIатI Реквава.

Асквш 2022 йапхъахуз асквшбжа ауацIа рахIа магIны змаз проектта Реквава Темур йгIайхIватI аистория дырраква ркандидат Инджгиа Джьамбул СогIвым йаъу АААК ауысхарта апны йакIвйыршаз алекцияква: «Апсуа бызшва – ауагIахъа ртурых ардырра апны рахIа йпасарыйу агIалцIырта», «Апсуаква рцIасква рпны алабаща амагIны», «Апсуаква ршвага-зага-пхьадзагаква». Алекцияква уагIа щардагIв рыздзыргIвытI.
СогIвым йаъу АААК ауысарта аунашвахъцIагIв Санкт-Петребург йаъу а-Конгресс ауысхарта анхагIвчва рынхарагьи гIаликIгIатI. Ауат рбзирала ауыс джьащахъваква, анйараква адгалан, акнигаква гIацIцIтI, апрезентацияква акIвшатI – ауатква зымгIва ахабарргарта портал апны йауацIыхта йгIарыквчважватI. 

«Санкт-Петербург йаъу «Гранд-Каньон» тшауацIыхра шта апны «АхIагIара апсыпнкъвгара» гIарбарта аъан. Ауаъа «Щхъа Апсны» фонд гIанзыршаз Тарба Тенгьыз йынхараква гIарбан. Адуней апсуа-абаза конгресс рансамбль «Абаза» Санкт-Петербург, Исаакий гьагьара апны ансисквша йакIвшалауа ауагIахъаква ргIахIвра хъвлапны йалан. Санкт-Петербург йаъу Петр Ду йыхьыз зхъу антропологии этнографии рмузей (Кунсткамера) апны абызшвадырыгIв, аэтнограф, ашIалахIваразкIкIыгIв, атурыхдырыгIв дудздза. КIавкIаз ауагIахъаква рыбызшваквали ркультураквали аъачIвагIагIвчва апхъагылагIвчва йрыуазаджвыз Генко Анатолий йысквш 125 йазынархата хъмаштылра айззара акIвшатI», – йгIашIипхьадзатI Реквава.

Ауи йрытамамхтI йцIыхъвахауата зунашва йхIваз ауыс щарда мцIуата йгIацIцIыз Генко Анатолий йынхараква «Абазаква йырзынарху агIвыраква» йгьи «КIавкIаз аэтнография ардыррала аджвыквцIага» рпрезентациягьи шалаз. Ауат ргIацIщтрагьи збзиру Эгьзакь Мусса йгьи Апсны анаукаква ракадемии «Алашара» жвлара адкIылари йацлырхта ауи йрыбагъьаз «Абазакви апсуакви: абызшвакви атурых-гвбайара тынхи гIащаквыжьра йгьи тшауацIдрыхра» программа ракIвпI.

СогIвым йаъу АААК ауысхарта аунашвахъцIагIв йгIацицIахтI асквш 2022 а-Конгресс ахъазла йалкIгIу магIны шаму. СынчIва адуней шабгу апны йбзазауа апсуакви абазакви адызкIылныс мурадта йызму ажвлара адкIылара сквш 30 ахъыцIитI.

«Адуней апсуа-абаза конгресс айззара ду азыгIддарныс хIгвыгъапI, ауи адуней шабгу – Россия, Трыквшта, Иордания, Европа, апсуа-абаза диаспора ъану анахьанат акъральква зымгIва – йгIартыцIта аделегатква алазлуштI. АдкIылара йахъыцIуа асквш 30 – хвы ззубуш гIаншарапI. АААК ЙхIаракIу асовет аунашвачпагIв Эгьзакь Мусса йунашва йацIата Адуней апсуа-абаза конгресс хвысквша руацIа уыста йахаз йъалапшуаш, йащтагIайуа ахвысквша руацIа йырхъйачIву ахачIвква ъалырхуаш ауи айззара адгалра джьауапкIра ду азхIымата хIадгылитI», – йхIватI Реквава Темур. 

АгIвыма къральква рпны АААК анхара

А-Конгресс агIвыма къральква йырту, зпхьадзара щарду апсуа-абаза диаспора рабадырра арыбагъьауата нхара акIвнаршитI. АААК архъйагIв секретарь Гьыцба Инар йшихIвауала, а-Конгресс адуней шабгула йхъылапсу абаза уагIа абазырдыруа, агIвыма къральква рпны йбзазауа адиаспора ртшадкIылрагьи йацхърагIауа платформапI.

«Ауи йапшу анхара аэтнокультура байараква рамдара, абызшва, ацIасква рхчара, атурых ацIабырг щаквыргылра ауысква рпны алацIара дута йалитI. УахьчIва зынгьи йапшымкIва адиаспора адкIылараква рацынхара рыбагъьара хIазыбжапI», – йпхьадзитI Гьыцба.
Ауи йрыбагъьауата йхIватI агIвыма къральква рпны анхара «Адгьыл агъыцIараква зымгIва рпны йбзазауа хIабашталагIвчви ауат рыжвла ъану р-Псадгьыли ращтаныкъвара тшауацIнарыхра йшахъвуш».

«ХIара зымгIва хIуагIахъа йырпхыцIахуш ахъаз хIгвква ъахIыхьуа хIаднакIылитI. ХIара зымгIва йхIтахъыпI апсуа-абазата адуней йыкву зымгIва тшадыркIылырныс, хIыгIвычIвгIвысква йъабзазауа аштаква рпны рыхв щтIыцIырныс», – йажва цIхъва айттI ауи.

АААК архъйагIв секретарь зымгIвагьи йгIаргвалайыршвахтI апандемия гIамцIсыскIва а-Конгресс ашIыпIа хъвшараква Трыквшта аштаква Астомбыль, Измит, Сакарийа, Бурса, Эскинщехир рпны йшгIахъыртIыз. Асквш 2022 июль агIан Трыквшта апны ашIыпIа хъвшараква йгIарылахIатI, Ёзгат шта йаланакIуа Османие кыт апынгьи йгIахъыртIытI, Токат шта апны ужвыгьи хъвшаракI гIахъыртIныс ашвъаква ррыхIазырра йалгитI. Ауи акIвпIта, йшалакIу Трыквшта апны ашIыпIа хъвшараква рпхьадзара 10 йнадзатI.