Чанба Самсон йыхьыз зхъу Апсны акъральыгIва театр апны апсуа политика уыснкъвгагIв ду ЛакIоба Нестор йхъапщыла йгIалыквчважвауа аспектакль «Сариа» пычIвта йгIадырбатI. Арежиссер Аргвын Мадина лыргылчIв шIыц ахабарргагаква рыхъаз йъагIадырбуз даъан АААК ркорреспондент.

Амичба Амра

Февраль а 24-и а 25-и амшква йрыквдырпшыз «Сариа» спектакль апычIвгIарбара апхъала Чанба Самсон йыхьыз зхъу Апсны акъральыгIва театр апны ауи ажвлара хабарргагаква рыхъазла йгIадырбатI. Аспектакль Апсны апны зыхьыз ауагIа йрылу апхIвыс – совет заман агIан йкъральыгIва уысхагIв дууыз ЛакIоба Нестор йхъапщыла – йгIалыквчважвитI.

ЛакIоба Сариа зымгIвагьи рыцIа дызлардыруа «ауагIа драгъата» зхьырцIаз лхъацIа йычвгьа лхIварныс дъазадырцалуаз НКВД (АуацIа уысквала АуагIа ркомиссариат – СССР акъральыгIва хъахчара зыхъвдаквыз аквта къральыгIва уысхарта – аредакция ррытаразга) атутанакътара апны багъьарата йгIалырбаз акIвпI. ЛакIоба Нестор данырщы амщтахь йзаъачва ркIуа йалагатI, ЛакIоба Сариа асквш 1937 август а 17 атшын дыркIытI. Йызбаз йшырхIвахуазла, Сариа хъацIара лылата гIвысквша руацIа йылхътырхуаз лчхIан сквш 35 дыртата Грузия атутанакътара ачымазагIвтара апны дпсытI. ДъацIарцIаз заджвгьи йгьидырам.

Аспектакль Къабард-Балкъар Республика йгIацIцIуа агазет «Горянка» («Ащхъа пхIвыс») аредактор хъада, ауысагIв, агIвгIвы, адраматург Къаныкъва Зарина (асквш 2018 йгIашIарышвта Къаныкъва Зарина ансисквша Апсны апны «Рица апны арифмаква» ахьызта апсуа-адыгьа литература фестиваль адылгалитI – аредакция ррытаразга) йылгIвыз апьеса ащатала йдыргылтI. Режиссерта йзыргылыз Аргвын Мадина лакIвпI. Аспектакль суратгIвгIвта дадынхалтI Цвижба Нодар.

АгIарбара йалагитIта асцена зымгIва рапхъа дгIаквлитI актриса Мыквба Хьыбла. Ауи хачIвыта йлыквпI Сариа ауи аъара лчхIата дшымхъваз ллырхIвахырныс. Хьыбла лфыр лтурасы ЛакIоба Сариа лхабар згIара зтахъыта атеатр йгIайыз дзачIвызлакIгьи дгIацIанакIитI.

Араса уапшрыквын, аспектакль апны агIаншараква гьащтацум, ацIыхъвала йгIалагитI, афлешбекквагьи гIалашвитI (ангьльыз ажваква flash – «акъыль гIазрылашарауа мачвысра» йгьи back – «щтахьла» йгIархъыхпI, агIаншараква ращтацаща апыркъьата датша гIамтакI агIан йыншауа гIадырбауа агвацчпа гIвыраква рпны йгIадрысабапуа амальпI – аредакция ррытаразга). Аспектакль йахьырцIуш ъадзадымрыбагъьасыз йахьзын «ЛакIоба Сариа лакъыль ахъвмарраква», мурад хъадата йгылан афыр лгIагвалашвахраква, лхъвыцраква, ллахIвараква уыла йабауата йчпара. Араса уапшрыквын аспектакль психика гIарбарата йалтI.

Сариа лтурасыла аспектакль апны дгIахъвмаритI Россия акъральыгIва кинематография университет арежиссер хъвшара йгIалгаз Начкебиа Амра (Учитель Алексей йбжьарта апны дапхьун – аредакция ррытаразга). Ари ауи асцена дызлагIаквлыз йапхъахауа турасыпI.

АргылчIв апны лынхара дгIаквчважвауата актриса шIа йгIалылкIгIитI ахъа угIалагата арежиссер тынчта дшлыцынхуз, амакIыракIгьи шгIарбжьамшвуз.

«Сара ауи йлызхъасцIатI, стурасы лыла йшгIацIалуаз садгылтI. Аргвын Мадина агIвычIвгIвыс йызйангIалуа дрежиссерпI, угвы йалымрыхьуа, дымгвжважвауата псайспадза йылтахъу алахIвараква гIауылылцитI. Актер чпащата йуылу гIахъулыртIитI. СквшыкI йнайгвгъауата хIадынхалын, йцIыхъвахуз амызква сара сакIвымшва атурасы йалалуа – лара афыр са дгIасылалызшва йызбауа сцатI. Атшыбжьараква, атшарыщцараква рымщтахь ауи аъарала спсы снадзунта – счIвыуара гIайуан. Швабыж ймачIпI Сариа дангвыргъьауа, данчкIвыну асценаква, рыцIа хъгалра зкIуа атутанакътара апны ллахIвараква ракIвпI. АпшыгIвчвагьи сызларыхIвуш ари акIвпI: атурых жвдыргIвацарныс ахъаз швампшуата агIвычIвгIвыс йгвы азцIабырграти цкьарати йтазлауа швылашвхIвауата швапшы», – лхIватI Начкебиа Амра.

Арежиссер Аргвын Мадина аспектакль ъадзадрыхIазыруаз ажурналистква интервью гьрылымтуазтI, апресса анхагIвчва рыхъазла ауи ангIадырбузгьи лчпаща гьлымпсахтI. Ауыгьи режиссер адгылщапI – дасузлакIгьи аргылчIв йалу ахъвыцраква йара-йара дырзынадзарквын рыцIа йагъьпI. 

Ауи йапшу ахъвыцраква апьеса щардата йалапI. Арежиссер аспектакль йгIанахIвауа Апсны апны йахъазымкIва анахьанат ашIыпIаква рпынгьи йшгIаргынгIвуаш швабыж дадынхалтI. Йшабгу йгIауахвырквын аргылчIв ацIолараква зымгIва рыцIгIва унадзара ахIатырла Апсны атурых, ЛакIобаргIа ртгIачва ртурых удырра, адуней литератури азъазари бзита йузалыргауата уаъазара атахъыпI.

«Сара йсгвапхатI арежиссер йызнымкIва атурых тшъазыналырхауа. Ажва ахъазла, асцена апны апслачва анубара ауи ЛакIоба Нестор ауау ъайдрыфуа шакIву гIаугвынгIвитI. ЙаъапI арежиссер апшыгIвчва данрыцхъвмаруа – дара-дара бзита йхъвыцта йыншауа шгIаргвынгIвуаш апшта. Уаргьи ауи тшгьуызгIалжвум – ухъаквынцI йашIамсуа йынхитI. Зъарайа Мадина лгвы йтылщтыз ауатква зымгIва аргылчIв йалалцIара ахъазла! Швабыж йстахъын апшыгIвчва ауи абгата йгIаргвынгIвырныс», – лгватраква хIыцагIвылшатI аспектакль ангIадырбуз йаъаз АААК апхIвыс советква рунашвачпагIв Ардзынба Гета.

ЦIабыргыта, аспектакль апны закIгьи «ахъазгIваца» йгьгIаншум. АчгIвычаква сатыр ауырата йызкIныхIата ахъахьыла йгIабгъалуа аштанкет (апрапсаква, адекорация ахъвквакI зцрархIвауа айха лаба – аредакция ррытаразга), асцена апны йхъылапсу ащапIхъацIаква… Атурых йахагIвазакву йгIаргвалашвуштI ауагIа хIаквым рыквырцIата йанырщуаз къьатIамазта йшдыртIлуз, уацIыхъван ауат рхъвадиква амашаква йшыртарпсахуаз. Асцена ащтахьла амза алашара гьнадзумта йшуымбауагьи уыла йгIацIалитI йырщкваз зымгIва йырзалху анышвынтара йшташвауа. Асцена апны псы гIахъалитI зымгIвагьи йырдыруа, Сариа астраква лымата йылхъырхыз асурат, ауаса атурасы хъадала йгIахъвмаруа йылнапIыцIу ахIврапшдзаква ашвъабгъьы йгIалхпI.

ГIвыра щарда йрыпхьахьаз апшгIвы аспектакль данапшуа Пушкин, Брюсов Валерий, Шекспирнадзара (йара йызлайгIвыз абызшвала) ргIвыраква йгIарылху ашIчIвараква йгIуштI, хIзаман йбзазаз Солженицын Александр йсатырквагьи гIайдырхуаштI. ЙалапI аргылчIв апхъанчIви гIамта уазызгауа Сократ атутанакътара дантачIваз Креонти йари райчважвара, Ватикан йтагылу Сикстин капелла кьльиса абльын йану Микеланджело йгIвыз асурат «АхIаквымхара чвгьа». Ауаса йанаъугьи аргылчIв арежиссер йгьылгIахъвыцрам – йлыбызшвапI, ауи абызшвала Аргвын Мадина йаъадзаз агIаншараква гIалырбитI.

Аспектакль апны асквш 1937 агIан ЛакIоба Нестор йыцынхаквуз хIаквым шрыквырхузгьи гIащаквдыргылхтI. Ауи агIан, октябрь а 30 йгIашIарышвта ноябрь а 3-дза Апсны адрамтеатр атдзы ауацIа «ЛакIоба йыцызкIуаз ажвахыгIв» хIаквым рыквырхун, апещ зырчвыз ауагIа – «Щра!» – хIва йцIыруан. Апрокурор дангIачважва амщтахь жвахыгIв атеатр ашухъа йыкIвырдашан йхъырщгIатI. Ауи агIаншара асцена йгIаквыргатI, апрокурор йтурасыла йгIахъвмаруа актер Лазба Саид дгIачважвитIта уацIыхъван йырщыз дасузлакIгьи йыхьыз гIархIвитI. Ауыгьи аспектакль рахIа йхIатладзу ашIчIвараква йрыуапI. ЙызнымкIва йгитI Сариа лпа йхьымсра ахъазла лхъацIа йымчпаз йчпата лхIварныс дазадызцалуата акъамчы йнапIыцIа йылхъадзгылаз НКВД анхагIвы йажваква: «Мачвы ацIацIа!» Ауаса апхIвыс дгькIьантIум. 

«Сариа дъабагъьаз йахъазымкIва йгьи дгвыбзыгъан. Ауи лтгIачва атурых йшгIалахуш штшылчпауа йшапщылазлуш дазхъвыцуан. Сариа йгIалгвынгIвуан лхъацIа йыхъаз мцы лхIварыгьи лъахIыльчва рыуа заджвгьи йшимайгьдзушыз. Ларгьи лхъагьи лбзибарагьи дрызцIабыргта дгIанхитI. Ари ачвгьахараква йыршIашваз пхIвыс кIьыдакI йгьылхабаргIвацам. Аспектакль асовет тутанакътараква йырташваз, зхъачваква ачвгьахараква йрыладзыз апхIвысква зымгIва – йырщызгьи бзата йгIанхазгьи – йыргимнпI», – йылпхьадзитI атеатр цIбацIбагIв Корсая Светлана.

Ауи Начкебиа Амра лгIахъвмарра «апшыгIвчва гIахътIрата йырзалуашта» лхIватI.

«ВГИК апны дыззырбжьаз асцена апны йгIалырбатI. ЗымгIва йшаъаз апшта йлылалхIватI, ауи йджьащахъваз, йымчыз, ауатква йрыцхта йыгьгьигврыцхIаз, йтIахсаз апхIвыс лынцIра нылцIыхтI. Абзибарагьи, апшкарагьи, агвыжвкIрагьи, агвы амчгьи – зымгIва лылан ауи. Абзазара дазгIашыкъын, абзибара дачIвын», – лхIватI Корсая Светлана.

Ашва хъадата аспектакль апны йгитI Апсни России руагIа рартистка Герзмава Хьыбла йылхIвауа Клорис лария. Аспектакль йацIу антахьгьыт амакъымква Агрба Тимури Нарманиа Тимури йаларцIатI. АкомпозициякI Агрба Тимур йазалхта ари аспектакль ахъаз йгIвытI. ЙугIитI аргылчIв апны АААК апроект «Амазара» йалу «Анцэа рашэа» («Анчваква рашва» – аредакция ррытаразга).

Аспектакль аналгара афыр хъада апрапса дгIацIцIитIта Ахматова Анна лпоэма «Реквием» ацIхъважва дгIапхьитI. Арызна сквшышв ауысагIв лажваква Начкебиа Амра йанылхIвауа – лара Сариа йылхIвауазшва – хъацIара злаз ауи апхIвыс ужвы йъагIадзаз чвахъабагакI лзызмыргылс зымгIвагьи тшпынхIвата йырзалитI. АпшыгIвчва алахIвара мчква йрылата атеатр йгIаджвылцIхитI.

«Апсны атеатр йдыргылыз аспектакль шIыц – ЛакIоба Сариа лыхьыз атурых анцIрала йгIалажьра ауыс апны йапхъахауа чIвырхъапI. Апсуаква рыхъаз магIын ду амапI ауи йапшу апхIвыс – зпсадгьыл бзи йызбуз, зхъацIа йызцIабыргыз, ан хъагIата, пхIа пшдзата йаъаз – лыхьыз чва ахъарбарныс», – йылпхьадзитI агIарбара йалаз ажурналистка Кочубериа Анжела.

«Сариа» спектакль апремьера Апсны адрамтеатр апны февраль а 24-и а 25-и рагIан йакIвшуштI. АААК апычIв гIарбараква хабарргарала йырцхърагIитI.