СынчIва ауагIа бзи йырбауа ашва щарда алазцIаз амакъымршIыйагIв, Апсны а-Фыр Багателиа Валерий сквшы 60 йхъыцIуашын.

КапIба Арифа

Йбергьльу амакъымршIыйагIв Багателиа Валерий асквш 1959 ноябрь а 28 Багателиа Ясони Гадлиа Зои ртгIачва апны дйытI, ауат рпщгIвысабичва дрыуазаджвын. Йани йаби Пицунда йаргвану Лдзаа кыт йауан, ауаса йара Валера Согъвым апны дйытI, йара ауаъа йгIвбахуз апхьарта дгIалган Севастополь къала апны атенгьыз флот дрылата къвырльыкъв йхатI.

АмакъымршIыйагIвчва рыгIамта

Амакъым йазйымаз абзибара ауи апхьарта даныцIаркIваз йгIашIыхатI. Валерий йазалхта амакъымршIыйара дгьампхьатI, ауаса йара-йара тшибжьан фортепиано, барабан, гитара дасуан, ашва йхIвун, макъым алайцIун. Ауи ахъаз дхънахуата гьакIвмызтI йшаъаз, амакъымршIыйара зъачIвагIу йыгIвзачва йшдрыбагъьауала, Валерий ауыс швабыж дазъазан.

Апсны апны гIатгара зму артист, зхабар дута йгаз «Апсны-67» вокал-ъамапсыма ансамбль йрылаз Сагариа Нодар Валерий бзита дидыруан, йагIвсыз асквшышв асквш 70-ква рагIан йгIашIарышвта ауат агIвзачван. Ауи агIан ауат репетиция ъарчпуз ужвы Айсра ртшхъвара амузей ъагIвну акIвын.

Валерий амузыка дъахънахуаз «агIамта йахцIаран», йпхьадзитI Сагариа. Ауи азаман, 60-хуз, 70-хуз асквшква рагIан, йапшым ВИА (вокал-ъамапсыма ансамбль – аредакция ррытаразга) датшагьи амакъымршIыйагIвчва ргвыпква аква амщтахь ахъварпква шгIакIылсуа апшта йгIаншун, амакъым мачIкI йалызцуз дзачIвызлакIгьи йара йгвып гIанйыршун. ЙадикIылтI йгвып Багателиагьи, «АбраскIьыл»-хIвагьи ахьицIатI. «Валерий репетиция анхIчпуз щардала дхIызнашыллун, швабыжта хIаргванын, – йгIайгвалашвахитI Сагариа Нодар, – сара ауи йуарадква аранжировка рзысчпун». АнбжьагIв йшихIвахуала, Багателиа ага йара-йара тшибжьата даъазтынгьи амакъым швабыж бзита йгIайгвынгIвуан, ауи азаманла йгIауахвырквын йгIанйыршуз йыршIыйараквагьи йнардзан, «къвабызла йахъысрагIвацаква зхвызйа».

Сагариа Нодар аранжировка йчпаз Багателиа йашваква йрыуазакIыпI «Хара харуаа реихабы». Ауи зымгIвагьи асквшква 1992-1993 рагIан йакIвшаз Апсны ауагIа р-Абашта айсра йапырщылитI. АщардагIв ауи апсуа ры аунашвачпагIв хъада Ардзынба Владислав Григорий йпа йзынархатагьи йдрыбагъьитI. Ауи джьаущушта йгьаъам, йауа ухIварыквын ашва апсуа айсчва йрыцта йара йызгIвыз Багателиа Валерий, ауи йыгIвза амакъымршIыйагIв Чачхалиа Резо йырхIвауата айсра агIан йхъырхыз акадрква гIанхатI. Ауаса Сагариа Нодар йшихIвауала «Хара харуаа реихабы» Багателиа Валерий айсра апхъала, асквш 80-ква рагIан йалайцIатI. УацIыхъван, йшырхIвауа апшта, «агIамта йаквшван» йалкIгIу магIны айаухтI.

Багателиа Валерий айсра апхъала йбзазари Абашта айсра ангIалага йыншази адуней рахIа йачвыхъару агIвхъатакI, дзыгIвкI агIвтшпыкI, шкIвокIви квайчIви, алашари алащцари, ачвгьи абзийи шазаъу йашIуырпшы йауаштI. Ауи аъарала йгьапшымта «апхъала» йшаъази «амщтахь» йшцахызи.

«Айсра апхъала» абзазара

Йпшдзаз, йгврыхваз, амакъымршIыйара йачIвыз Багателиа Валерий спортгьи швабыж йазычпаз дчкIвынын. ДцIайта адзы дтапун, 15 сквша ахIа дыртамкIва аспорт дамастерхатI, асабиквагьи йбжьун, уацIыхъван Ешера аспорт база апны дынхун. Спорт апны йгIатгараква кинематограф апынгьи йгIайыхъвахтI: фильмквакI анхъырхуаз ауи дкаскадерта афыр хъадаква ртурасквала йгIахъвмаруаз артистква ртарала адзы дтапун.

Арра амщтахь Валерий Апсны къральыгIва университет афизкультура хъвшара дыцIалтI, ауаъа апхьара йахъазымкIва астудент бзазарагьи джьгарта далан, аконцерткви ахъвлапынкви радгалра дацхърагIун. Зны астудентква рымш дыртлапIарныс тшаздрыхIазыруата ауи йпхIвысхушыз – апедагогика хъвшара йгIвбахуз акурс йапхьуз Тужба Инна длабадыртI. Инна пхIвыспа пшдзакI лакIвын, ауниверситет апны Тарба Къандид йгIанйыршаз агIахIвчва гвыпгьи дрылан.

«Ауаъа арепетицияква рпны акIвпI йаргьи хIъабадырыз, дасу йара йфакультет рыхъаз дгIахъвмаруан. Валерий йансамбль йыцын, хIара уарадкI ацыхIхIватI, уадыргIвана ауаса йаквшван хIабагатI, асквш 1982 агIан тгIачва гIанхIыршатI», – йгIалгвалашвахитI Тужба Инна.

Амакъым йаднакIылыз

Амакъым йаднакIылтI – хIва ззухIва йауаш арат агIвыджь гIвыпхIчва раутI – Ради Ренати. АгIвыхIвссачвагьи амара щымта ахъышв йшгIакIылпшуа апшта рбзазара амакъым гIалалтI.

Зны ателебарала дангIачважвуз Тужба Инна ауи агIамта шаъаз лхIвахуата лхъацIи лари щардала апианино закIы йасуа, закI аларцIауа йшадзхъачIвазлуз, мшкIы Рада ауат ауаса йчIвата йанылба – «ЗакIыта анасып швхъадзгылата шваъапIта!» – шылхIваз гIалгвалашвахтI.

Тужба Инна йызнымкIва лхъацIа ашва йыцалалцIун: ауи ймакъымква рыхъаз ажва шлызгIахъвыцуаш хъалйырцIан даквйыргвышхватI. «Ашваква «Бабаду», «Хара харуаа реихабы» йари сари хIнапIква йгIарыцIцIыз ршIыйарапI. Ауи амакъым алайцIатI, сара ажваква згIвытI. Зны – «ЙбзычпуштI»-хIва дгIасыдгылтI. Са сгьуысагIвым, сгIазылгазгьи урышв апхьартапI, ауаса ауи ажваква са йызгIвырныс йтахъхан садйыргылтI, йаргьи ауи амш ауат агIвуарадкI гIгIвытI», – лхIвитI Инна.

РыпхIчваква апхьарта йцун, музыка тшазырбжьун, аршIыйара уыс апхъата йызбуз рани раби зымгIвалагьи йрангIалуата йбзазун. АунагIва рахIмат гIвнан. ЗымгIва рпынгьи йшыншалауа апш закI гIарызбжьашварыгьи Валерий зымгIва тынчта, чIыдала закIгьи гIалйымщтуата йалйыргун.

УацIыхъван айсран

АжвгIванд шцкьазымца ац гIахысызшва асквш 1993 август а 14 гIаталын айсра гIалагатI.

РпхIа Рада ауи агIан МарагIайырта Апсны йаъу Кындыг кыт Инна лани лаби рпны даъан, атгIачва арахьарат зымгIва Согъвым йтан. «Йыншауа гIассырдырпI» – йхIван Валерий дджвылцIын Согъвым уъарылцIуа атшрыбагъьарта апны йгылаз ачкIвынчва дрылалтI. ЙтгIачва дырхъпшылныс йаща йыхъвда йхъайцIатI, ауыгьи ауат Пицунда йгатI.

Ауи амщтахь Валерий йпхIвыс Инни йпхIа Ренати щарда йгьйымбатI, катер йаквчIвата амшынла Майкъвап йанцуз йнайдасныс йылшагIвацатI акIвмызтын. Абар ауи алахъвгIахъасра Инна йшгIалгвалашвахуа: «Ауи дшабгу даларйы, айсыгIв фашакI йышвата сахIатбжакIла тшгIаудирыщтын хIибарныс дхIызгIайтI».

Валери «Чачхали»

Айсра шабгаз Багателиа Валерий йыгIвза аргваны, зымгIвагьи «Чачхал»-хIва йызпхьуз Чачхалиа Резо дйыцта йгатI. Ауати йрыцта йайсуаз ачкIвынчви ргвып Валера йалайцIаз ашва ахьыз «Бабаду» ахьырцIатI, йара Валерагьи друнашвачпагIвта далырхтI.

Сагариа Нодар йгIайгвалашвахитI Апсны ателебара ажурналистква СакIаниа Славики Акаба Ахри дрыцта Хъахь Ешера йанца Багателиа Валерийгьи Чачхалиа Резогьи атшрыбагъьартаква рпны йшырбаз.

Гагра ангIадырхвитх амщтахь Сагариа Нодар йыгIвзачва-макъымршIыйагIвчва Псоу дзыгIв апны дрынйатI. «Ауи, сара, Конджариа Рустам, Чачхалиа Резо ауи агIан Псоу дзыгIв апны хIанйатI, абарауаъа «Абыхъв ашва» ацыхIхIватI, ауи шхIхIвуз аоператор Садзба Астик камерала йахъихтI, ауи акассета акъральыгIва телебара архив апны йщтIапI», – йхIвитI Сагариа.

ЙцIыхъвахауата Сагариа Нодар Валери «Чачхали» асквш 1993 мартI апхъаланаскIьара йджвыквылныс мчыбжьыкI атахъыхта Гвдауыта апны йбатI. Ауи ахIата йшабамбахуашыз йпсы йадырызшва Сагариа ауат архив ахъазла ашваквакI анырцIарныс дрыхIватI – йара акIвпIта, ателебара акъаруква зымгIва ауат ъаныз йаъан. «Са йрасхIвтI: айсрагьи айсрапI, ауаса арыгьи уыспI, швгIай, ахъахьы хIхъалпIта уарадквакI анхIцIапI. ЙгIасгвынгIвитI швуысква шшвызпшуа, ауат магIын ду шрыму, ауаса сахIаткIла тшгIашIашвкIыта мачIкI хIчIвапIта хIынхапI. Ауаса йгьсзадмыргылтI», – йгIайгвалашвахитI Сагариа.

Рада лща йхахра атахъын

Валера ауи агIан дгIашIазкIуашыз къарукIгьи гьаъамызтI. Ауи йдырхьан Кындыг кыт апны аквырджь гвардейцква йпхIвыс лангьи лабагьи йпхIа Радагьи жьыхьдъа йшырщыз. Йыздыруада ауи ахабар ткIьи анигIа амщтахь аба йгвы йтыхъуаз? Ауи гIахIазхIвуашта йаъу Багателиа Валера йырщыз йпхIа йылзалайцIаз ашва «Рада» акIвпI, ауаъа ауи йпхIа мальаъикьта длыпхьитI, йагъачва зыргIвара рызйымамкIва лща шихахуашгьи йхIвитI.

Ауи анынша амщтахь Багателиа Валерий йаща Дзидзариа Джон дйыцта йпхIвыс Инни йпхIайцIба Ренати ъаныз Майкъвап дцатI.

«Ауи йакIвымкIва заджвгьи гвы гьизымчпатI дсызгIайта йыншаз гIасайхIвныс, – йгIалгвалашвахитI Инна. – Ауи йгвы йтыхъуаз ахьыгIа гIацIимырпшуа тшикIуан, саба дшаъахмыз акIвпI йгIасайхIвыз, уацIыхъван дгIахънажван дчIвыуа далагатI… Швачадза хIиган зтгIачва йрыцта ауаъа йтаз сахща слызгIаныйыжьтI. Сара Рада дсызгIайгта дсымбакIва Апсны сшымцуш йасхIвтI. Швыла йшвызгIацIажьума ауи йхътыцIуаз? Ауи агъбала Очамчыра йадгылта йшгIаркIуаш, ауи агIан Рада дизыгIатгарныс шауаш гIасайхIвуан. ЙшичпалакIгьи айчважварала датша зджьарала йацайырпун, рыцIа йзызхъасцIуш закI гIайхъвыцуан».

«Анчваква зымгIва рпачваква аурымщтырквын»

ЗаманкI анагIвс Инни Ренати Апсны йгIайхтI. Рада йлызныйыз Инна йгIалазхIвыз Валера гьйакIвым – ауи атшрыбагъьарта зны дгIаныцIта дангIайхрыз апещ тшыгIвнайкIуамца йалайцIаз ашва акIвпI. Зны ауарад ажваква бзи-бзи данрыздзыргIвы ауи зымгIва гIалгвынгIвытI.

Инна йылхIвахитI ауи амщтахь лхъацIа айсра дпшцIамылхныс дшйыхIвуз, датша уыслагьи сабап уха йшауаш гIайгвынлыргIвырныс дшащтаз, ауаса Валерий джьауапта йгIалитхтI: «Анчваква зымгIва рпачваква аурымщтырквын, апхIвысчва зымгIва рхъачваква аурымщтырквын, ахща лаща дгIашIалкIрыквын Апсны ыквырхуаштI».

МартI апхъаланаскIьара Багателиа Валерийгьи ауи йыгIвза Чачхалиа Резогьи рыхъаз йцIыхъвахауа айбащрата йалтI. АгIвыджьгьи щтадъа йыдзыз йрылапхьадзан – айсра алгахьата Согъвым ужвы ареспублика чымазагIвтара ъану апны йыцIата йгIарауындзыкIьа. Багателиа Валерий йавтомат апны ххIарыфкI тпкъгIан: «Рад…» ЙпхIа лыхьыз злалгуз йцIыхъвахуз ахIарыф тпикъырныс дгьахамдзатI, ашва щарда алайцIарныс, айсра йапнакъьаз уыс щарда найырдзарныс дшахамдзаз апшта.

Багателиа Валерий йашваква лаба данпсы амщтахь йпхIа гврыхва Багателиа Рената йылхIвун, ауат атгIачва йрыгIвзу амакъымршIыйагIв Лакрба Артур йаницIата йгIацIищтыз альбом йаншвалтI. Валерий йыршIыйараква йара йгIанйыршаз «АбраскIьыл» ансамбль ррепертуаргьи йалан. Апсуа эстрада апны йгауа ауарадква йрыуата рахIа угвы йнадзауата йгьи йпшдзата йаъу Багателиа йашваква Апсны апны щардагIвы йырхIвун йгьи йырхIвитI. Ауат йрылапI «Бзиа избо сылбадзом» йа «Асквш шIыцла!» йрапшта йпшдзу, йпшку, йрылапI «Рада» йапшта угвы уызрыхьуагьи. Ауат амакъымршIыйараква Апсны а-Фыр Багателиа Валера йагъьу йхъмаштылгата йгIанхатI.