АААК ахабарргарта портал йгIаквырцIитI турых зхъырхIвгIаз агIахIвра ансамбль «КIавкIаз» йгIарыквчважвауа агIвыра. Ансамбль атурыхи ауи гIанзыршаз Тарба Кандид йбзазари йузалымхуашта йаларпапI. Асквш 2019 юбилей сквшыпI абзазара йалцIхьу Кандид йыхъазлагьи «КIавкIаз» рыхъазлагьи.

Барганджиа Саид

Май а 13 сквшы 75 йхъыцIуашын ауагIа гIахIвра ансамбль «КIавкIаз» агIаныршагIвы, СССР ауагIа рартист Тарба Кандид. ЙгIалкIгIара атахъыпI сынчIва зыхьыз кIкIауа, атурых пшдзата йалалыз йара ансамбльгьи сквшы 25 шырхъыцIуа.

Баргвын гвы ауымтырныс ауи апш талант

Асквш 2014 агIан йгIацIцIтI йбергьльу апсуа журналист Цвижба Заира лкнига «АгIахIвра абзазара йанагIвызу». Ауи анапаква йащтацауата йгIахъыртIитI збзазара йара йгIанйыршаз агвып рбзазара йаларпу, шIырпшыра змамыз агIахIвгIвы ду йылахь шцаз. Ауи гIазквчважвауа Тарба Кандиди ауагIа гIахIвра акъральыгIва ансамбль «КIавкIази» ракIвпI. Акнига Тарба йюбилейи ансамбль рюбилейи гIаталуата йгIацIцIтI: ауи асхъан Кандид сквшы 70 йхъыцIуан, «КIавкIаз» – сквшы 20.

Тарба Кандид асквш 1944 агIан Апсны Очамчыра район Мыкв кыт апны дйытI.

Цвижба Заира лкнига апны йшлыгIвуала, апычIв классква рпны дапхьаркIвауата ауи Ткъварчал аршIыйагIвчва ргвып дрыларцIатI, ауаъа йахща Мери лпны дбзазун, апхьартагьи ауаъа дцун. Ткъварчал апны ауи гвы йыйттI ауи атлахан гIахIврали ашвахIварали акъала апны йгIаныршаз ансамбль унашва ахъызцIуз ауагIа рартист Шакая Георгий. Ауи асквш 1961 агIан йгIаншатI – сквшыкI ахIа мцIыскIва Кандид Апсны ауагIа гIахIври ашвахIвари ркъральыгIва ансамбль далалырныс йхъатала дирайгватI Гвымба Ражден (Грузия ССР азъазара апны гIатгара зму анхагIвы, Апсны ауагIа рартист, Гулиа Дмитрий йыхьыз зхьзу акъральыгIва согIат алауреат. Ауи йыхьыз ахьызпI Апсны акъральыгIва филармония – аредакция ррытаразга).

СквшквакI анахъыцI КIавкIаз агIахIвраква швабыж дрызъазата тшъагIайырбаз ахъазла 19 сквша ахIа зхъымцIсыз Тарба Кандид ачIахIныгIва хьзы «Апсны апны гIатгара зму артист» йквнадыргатI. Сквшщарда агIвсхьата зны интервью ангIайыквырхуаз агIахIвгIвы йшихIвахызла, йгвы адзакIьагьи йгьтамызтI ауи аъара дшIата артшхъвага хIагIала йыхьыз рхIвушта.

Апсны ауагIа рартист Маан Виолетта данчкIвыныз йгIашIарышвта дылдыруан Кандид, дъабгахым лгвы йыцIалуата, пхата дгIалгвалашвахитI.

«УыжвгIандзарагьи спсы йгьхъанацIум ауи дхIылахымкIва», – лхIвитI ауи. Маан йшылхIвауала, Тарба агIахIвра швабыж дъазъазаз йахъазымкIва йгьи дынбжьагIв бзидздзан, уадыргIвана абзазара апны йшцазла йгьи дылъахIыльхатI.

«Ауи тагвжвата дгIайгтI схъапщыла йаща йпхIа Куруа Нонна, ауищтара хIатгIачвакIта хIгIабзазатI», – лхIвитI артист.

Кандиди Виолетти анбжьагIвхатI асквш 1967 агIан Прибалтика ачIвылаква рпны йацыта гастроль концертква анарт амщтахь. Ауи агIан Маан Тарба дызлаз ашвахIвари агIахIври ркъральыгIва ансамбль рконцерт программаква акIвлыршарныс ддрайгватI.

«Сара апхъалагьи йунашва здыруан, ауаса хIанагIвзаха агастрольква рымщтахь акIвпI. Ауи атшыбжьараква рымщтахь азал апны тшйыркъвун йхъатачIв номер датадынхалхырныс ахъазла. Кандид йгвгьи йпсгьи алайцIун агIахIвра», – лхIвитI Маан Виолетта.

Ауи йгIалгвалашвахитI Кандид йталант гвы ауымтырныс йшбаргвыз. Ауи апшта, асквш 1968 агIан Тарба Грузия ауагIа гIахIвра акъральыгIва академия ансамбль дрыларцIатI, ауи унашва ахъырцIун СССР ауагIа рартистква Рамишвили Нино йгьи Сухашвили Илико. «Совет Союз утыцIта хъарата йбергьльыз ари агвып йрылата йгIахIвырныс зымгIвагьи йыргвалан. ХIара хI-Кандид йквнагадзауата ансамбль дахъвхатI, ауи далата адуней аъарагIвшара гIамидатI», – лхIвитI Маан.

Йталант йахъазымкIва ауи йгIайцхърагIун йайрышри йамайчри. Йъазара йащтацауата тшщтIнахуан, йчпуз чIвырхъипхьадза, гIахIвра пIатIаурипхьадза Кандид «КIавкIаз» даздырцун – йыршIыйара ахъыкв йгьи йбзазара шабгу ауыс йахъадахаз.

«ХIайда, алыгажв!»

Къандид йаща цри, ужвы «КIавкIаз» агвацчпа унашвачпагIв Тарба Арвелод йшгIайгвалашвахуала, йащахIба ансамбль агIаныршара щарда цIуата йгвы йтан. Асквшква 1992-1993 рагIан Апсны уагIа р-Абашта айсра анакIвшуз ауи цIолата дазхъвыцтI КIавкIаз йауата йагъьу агIахIвчва адызкIылуаш агвып ргIаныршара ауыс.

Айсра амщтахь мызкIы ахIа мцIыскIва Кандид йгвтара КIавкIаз ауагIахъаква р-Конфедерация ахъада Шанибов Мусса йайхIвтI, ауыгьи дазгIашыкъта йацикIтI. Ажва хъада зчIвыз Ардзынба Владислав йакIвын – ауи асхъан Апсны Ар йырхъадаз йгьи ЙхIаракIу а-Совет йаунашвачпагIвыз, йащтагIайуата – а-Республика йа-Президентхаз. Тарба щарда дымхъвыцуата ауи тшизынайырхатI.

«Ауи дсыздзыгIвытI, сйыргвышхвауа дгIасшIагвыргъьан йхIватI: «ХIайда, алыгажв!» – йгIайгвалашвахуан Тарба.

Ажва гьалам, «КIавкIаз» гIанйыршара апхъала Кандид адгалра нхара ду акIвйыршатI, анйараква, айчважвараква, рахIа йхъадугьи, агIахIвчва ргIаура. Ауи ауысла, Тарба Арвелод, йшихIвауала, ансамбль агIаныршагIвы Ардзынба Владислав йанйыцикI амщтахь Лагъь КIавкIаз дцатI.

«Ари агIахъвыцра («КIавкIаз» агIаныршара – аредакция ррытаразга) йбзазара йахъв хъадахатI, абгата днанауахвтI. Уахьгьи тшынгьи ансамбль акIвын дыззхъвыцуаз», – йхIвитI Арвелод йаща ауи атлахан зыхьыз дута йгьахьаз ГIвадахь КIавкIаз йауаз асатин гIахIвгIвы Плиев Нодар ансамбль дгIалалырныс зынла дшгIайрайгваз гIайгвалашвахуата.

«Агвып уагIа 25-гIв йнадзун, ауат йрыуата Апсны йауаз сара йсхъазын», – дпшвырхъыччитI Тарба Арвелод.

Ансамбль йалалтI зыхьыз бергьльу агIахIвыгIвчвагьи ашIаквагьи. Ауат йрыуан Адыгейшта йауаз Абдокъва Руслани ХIацIыкIв Марини. Балетмейстер-бжьагIвыта дынхарныс дадгылтI ХIажьы Мурадин, ауыгьи Адыгейшта дауан, йыхьызгьи КIавкIаз аштаква рпны йбергьльын. Араъа йхIвара атахъыпI Мурадин Адыгейшта ауагIа гIахIвра акъральыгIва академия ансамбль «Нальмас» агвацчпа унашвачпагIв ХIажьы Аслан дшйабу. Ауыгьи йанизаманыз «КIавкIаз» апны дгIахIвуан.

Йбергьльымыз ансамбль атриумф

Абараса агвып адыркIылтI, уадыргIвана амайчра нхара, сахIатпхьадзара щарда йакIвшуз атшыбжьараква джвыквылтI: зымгIвагьи рыцIа аргваныта йабадырра, мгIвата йызтагылуаш рылархIвара атахъын. Ауасамцара ансамбль абзазара апны йхъадаз амш гIаталтI – апшыгIвчва рпахь агIахъвмарра. ГвынгIвырапI уадыргIвана «КIавкIаз» агIахъвмарра дуква, напIасра дула йакIвшуз аконцерт дудздзаква шдыргылуаз Апсны апынгьи анахьанат акъральква рпынгьи, ауаса йапхъахуз рконцерт «акIавкIаз гIахIвчва» анцIрала ргвы йгIатахатI.

Ауи анакIвшуз асквш 1994 агIан акIвын. Апсны айсра ахвыртаква гьымйысызтI, йаладзыз рпчваква рджьабаркIвун, ауагIа швабыж йазыбжан гвырбзига, йаргьи «КIавкIаз» аконцерт ауи апш бзигвыгъата йырзалтI.

«Апсны уагIа р-Абашта айсра апны АйгIайра асквш цIытI – асквш 1994 сентябрь а 30. ХIара йапхъахауата асцена хIгIаквлитI. Швабыж хIахъгвыргIвун, тшгьхIзыщаквымкIуазтI, ауагIа шгIахIпылуаш гьхIымдыруазтI. Ауи асхъан ансамбль ахьыз заджвгьи йгьйымдыруазтI, ауи рахIагьи хIарыхIальабальыкъуан. Аконцерт ареспублика стадион апны йакIвшун, хIара КIавкIаз ауагIахъа гIахIвраква рпопурри гIахIырбатI. Швабыж йгIахIыдахIвтI», – йгIайгвалашвахитI Тарба Арвелод йхъагьи аладухауата.

Трыквшта йгIаргыз асхъа метр 3000

ГвынгIвырапI «КIавкIаз» гIахъвмаруа йаналагагIваца йыршвырцIуш афашаквала швабыж йшгIапсуз. Ансамбль аунашвачпагIвчва амальта йрауаз зымгIва гIадрысабапуамцара йадыркIылуан. Тарба Арвелод йшихIвазла, Ардзынба Владислав дгIайцхърагIан Кандид Трыквшта дцатI афашаква рыхъазла асхъа гIайгырныс ахъазла.

«Трыквшта йтабзазауа апсуа диаспора швабыж йгIахIцхърагIатI, йалкIгIата, Аргвын Ирфан, Ардзынба Джемалаттин, Папба Махинур. Кандид ауи асхъан хъвахIла метр хынзыкь йнадзуз асхъаква гIайгтI, рыхв доллар зыкь 25 йайхIан. ЙздырхитI ауат ахъвахI йангIаныхIхуаз гвыргъьарата йтахIцIуз», – йхIвитI Тарба.

Ауи йшихIвазла, йаща Трыквшта дъадзаныз ауи азаман Апсны Республика апремьер-министр йъанатIа нкъвызгуз Гагулиа Геннадий агвып къральыгIва ансамбльта йчпатI. СквшыкI ахIа ахъымцIскIва!

Россия, Трыквшта, Германия…

«КIавкIаз» ансамбль йапхъахуз агIвымакъраль гастрольква Трыквшта апны йакIвдыршатI асквш 1995 октябрь агIан. Агвып апсуа-абаза диаспорагьи злаз апшыгIвчва зымгIвалагьи ргвы йнадзарныс ргвыгъата абгата тшдрыхIазырхьан. «ХIара ахъвахI «Рица» («Согъвым – Трабзон» маршрутла йныкъвуз апассажир хъвахI – аредакция ррытаразга) хIаквчIвата октябрь а 22 асахIат а 10 хIджвыквылра атахъын, ауаса хIуыс акыртква апырасуа йалагатI», – йхIвитI Тарба Арвелод.

«КIавкIаз» ансамбль йапхъахуз агIвымакъраль гастрольква Трыквшта апны йакIвдыршатI асквш 1995 октябрь агIан

Тарба Арвелод йшихIвазла, Ардзынба Владислав ауи ауысла Москва апны айчважвараква акIвйыршан йалйыргатI.

«Ауи дзачважваз дзачIву гьсыздырам, ауаса Трабзон хIнадзарныс хIылшатI, ауаъа Трыквшта апсуа-абаза йгьи ачеркес диаспора ргIащтийыгIвчва гвып гIахIпыралтI. Йшцазла, арат агIаншараква рымщтахь ахъвахI «Рица» анхара ашIастI», – йгIацицIахтI ауи.

Трыквшта апны агастрольква 16 провинциякI рпны асквш 1995 ноябрь а 18 атшындза йакIвшатI. Ауат рымщтахь «КIавкIаз» пщысквша руацIа зджьарагьи йгьымцузтI, ауаса Апсны апны атшыбжьара ауыракви аконцерткви гьашIадымрысуазтI.

Асквш 1999 агIан Москва апны швабыж йбергьльу азал рыздрыхIазыртI – Чайковский йыхьыз зхьзу аконцерт зал ду. Араъа ауат адахIвра ду рызпшуан. «КIавкIаз» аконцерт йапшырныс ауаъа йгIадгылтI Россия Федерация акультура аминистерства ауысхагIвчва, Москва апсуа диаспора Шамба Тарас (асквшква 1992-2017 рагIан Адуней апсуа-абаза уагIахъа рассоциация (МАААН, Адуней апсуа-абаза конгресс апхъала араса йахьзын – аредакция ррытаразга) рапхъа дгылата.

Йара ауи асквш 1999 «КIавкIаз» драйгватI анамыца къала Балинген апны йакIвшуз Европа акъральква рфольклор гIахIвра адуней фестиваль.

«ХIара хIзыцапI гьхIымхIвузтI, ауаса Анкваб Александр (Апсны акъральыгIва йгьи аполитика уысхагIв, Апсны Республика йхыгIвхуз апрезидент – аредакция ррытаразга) дгIахIцхърагIатI. ХIара йаъахмыз Совет Союз апаспортква ракIвын йхIымаз, ауаса ауи йылшатI зджьакIквата хIуыс аквйыршварныс, араса афестиваль хIалалтI», – йгIайгвалашвахитI Тарба Арвелод.

Ауи йгIаликIгIитI, апхъапхъадза йакIвшаз ауат аконцертква ангIайгвалашвахуа «йгвы апхара йшарчвуа». ЙащтагIайуата, ансамбль асценаква кьазула йгIарыквылуа, агIахIвра анкъвакъвра дуква рпны агIатгараква рымата рыцIа-рыцIа йбергьыльхатI, концерт артуамцара адуней аъарагIвшара йгIакIвшатI.

«АгIахIвра – анцIрала убзазара йахъвхитI»

Тарба Кандид хысквша рапхъала абзазара далцIтI – асквш 2016 май мыз агIан. Апсны Республика ауагIа гIахIвра акъральыгIва ансамбль «КIавкIаз» агIаныршагIвы, агвацчпа унашвачпагIв, СССР ауагIа рартист, «Ахьдз-Апш» орден йгIвбахауа ахIагIара анкъвгагIвы, АуагIаква Райгвара аорден анкъвгагIвы, ауи уахьчIвала йащайцIба йауацIихуа тынха дудздза гIанижьтI.

«КIавкIаз» ансамбль ауи агIаныршагIви йапхъахауа ауи йалаз агIахIвчви рцIасква йрызсакъуа йынкъвыргитI. Ауи арепертуар йалапI гIахIвра лашара щарда, ауат нцIракI шабгу гIарыцIаркIитI. ЙалкIгIата уыжвгIандзара апшыгIвчва йыргвапхитI агвып рычкIвынчва йгIадырбауа «Акъамаква злу агIахIвра». Апрограмма ауралагьи йалата йгIамгIвайситI «Ащхъа гIахIвра», агIахIвра «КIавкIаз», датшагьи щарда.

«КIавкIаз» рконцерт акIвшапхьадза апшыгIвчва ргвы ажвала йузымхIвуш «пхаракI» гIатахитI. Зыхьыз бергьльу агIахIвчва ансамбль ргIахъвмарра йанапшра зынла гвы артуата йгIалыркIгIитI агIахIвыгIвчва ръазара, рнадзара, рартистизм. «КIавкIаз» апхъалагьи уахьчIвалагьи КIавкIаз агIахIвраквала йъазадзу ансамбль дуква йрылапхьадзата йгIамгIвайситI.

Айсра амщтахь зынла йгIаншаз ари ансамбль ауагIа шабгу гвыгъарагьи гIарыланацIатI, агIахIвра агвыргъьахъвгьи абзазара агвыргъьахъвгьи аъазара шатахъу йаквшахIатхатI. «КIавкIаз» аршIыйара апны зынгьи гIашIас гьамамызтI, атурых анапа шIыцква ахъдрышвтуа, агIахIвчва шIаква гIарыцIагылуамцара йгIамгIвайситI.

«ХIара агастроль акIвхIыршитI. ЧкIвынргIа (агIахIвчва шIаква – аредакция ррытаразга) зны хIара хIшаъаз апшта рылаква чIвец рхъагылапI. АгIахIвра зны уалалызтын анцIрала убзазара йахъвхитI», – дпшвырхъыччитI Тарба Арвелод.

Уыжв ласыла агIахIчва гвып ахъыкв шIыцква йырзычIвырхъуштI. Ауат Ростов, Краснодар, Владикавказ апны йрызпшитI, Апсны апны ауат сынчIва апхъа агIахIвраквали агIахIвра шIыцквали йалу аюбилей программа ду гIадырбуштI сентябрь агIан. Ажва гьалам, ауи апшыгIвчва ргвгьи рпсгьи йшырзынадзуш.