Апсны апсабара – йхъаду пшдзарапI йгьи байарапI. Йапшым ачвапшыраква, абыжьква, афыгIв пшдзаквала йырчву ауи анубара локIкI уалазшва йубитI, гвалымста угьзыгIанхум. Ареспублика апсабара апшдзара араъа йбзазауагьи сасра йгIайуагьи рыла аргвыргъьитI.

География

Апсны КIавкIаз ухъыста йаныргIалпI, алагъь-мараташвартала ауи Псоуи Ингури дзыгIвква йырбжьапI, агIвадахь-мараташвартала Амшын КвайчIва йатшпныпI. Адзатшпы аура километр 210 йайхIапI. Алагъьли алагъь-марагIайыртали Апсны Республика гвлата Россия амапI, агIвадахь-марагIайыртали агIвадахьли Квырджьшта (Грузия) адзхъапI.

КIавкIаз ащхъа хъада йгIалцIуа ахваква Апсны ашта айхIара (процент 75 раъара) ркIитI. Ауат Апсны Алагъьла мажата йазалитI йгьи Гагра, Бзыб, Апсуа йгьи Кодор хваква-хIва йрыпхьитI. Лагъь КIавкIаз утыцIта метр 2781 зхIагIару Клухор йгьи метр 2739 зхIагIару Марыхв щхъахъысыртаквала Апсны уца йауитI.

АгIвадахь-марагIайыртала Апсны рыцIа-рыцIа йцIагIвхауамцара йгIалалитI Колхида уахырта. Ауи Кодор дзыгIв алагъь-мараташвартала йгIалагитIта амшын атшпыла тшарауитI. Ащхъакви ауахыртакви рбжьара акIадзаква йыркIитI.

Апсны адзыгIвква айшыспI, ауат зымгIва Амшын КвайчIва йалалитI. РыцIа йдукву Кодор, Бзыб, Кьаласур, Гвымста ракIвпI. РахIа йайшысу Репруа Гагра район апны йаъапI. Ауи 18 метркI акIвпI йауру, адуней апны ацкIыс дзыгIв айшыс гьаъам.

Климат

Апсны аклимат амшыни ащхъа хIагIакви йщаквдыргылитI. Адзатшпы апны аклимат йчвгIару субтропикпI. АхIауа апхара асквш ауацIа квтанайта 15 градускI йнадзитI.

АгIайыраква

Апсны афлора гIайыра квпшырата 3500 райхIа гIанапхьадзитI. Ауат йрыуата 180 кыбпI йа цIлапI, анахьанат хIврапI. 400 раъара КIавкIаз акIвымкIва датша зджьарагьи йгьгIайуам, 100 йацта Апсны апынгIваца акIвпI уъарынйуш. Ареспублика ашта аъарагIвшара айхIа бнала йхърыспI. Пицунда аргванква рпны йпасарайу пицунда мзагIв бнакI гIащаквхатI.

Апсны ашта айхIара ашхъаква йыркIитI, ауи йгIалцIла атуристквагьи рахIа йъацауа ащхъаква ракIвпI. Ауаъа йаныргIалпI Апсны агIарбага хъадаква – Рица йгьи Амткел гвалква. Кино щарда ъахъырхыз Гег дзтажжырта швабыж йшIыпIа пшдзапI, ауаъа амгIва ага йбаргвызтынгьи турист щардагIв царныс бзи йырбитI. Гагра йачвыхъарамкIва йаъапI адуней апны рахIа йцIолу акарст хIатшпы – Крубера-Воронья. Ауи ацIолара метр 2080 йнадзитI. Гагра утыцIта 6 километркI унаскIьарыквын абыхъв пшдза Мамзыщхъа уазцуштI.

АпсауышвхIаква

Абнаква рпны мшвы, хIвамакъ, пшвщыр, шварах, бнаджьма, рыцIа йхIагIару ашIыпIаква рпны – серна, кIакIваз тетерев, ауахыртаква рпны – багадза урынйитI. АдзыгIвкви агвалкви аргъай, лосось, сазан, судак датшагьи апслачваква ртапI.

Азаповедникква

Апсны апны йырхчауа псабара заповедникта хпа аъапI, ауат ареспублика ашта йауата 10 проценткI гIарыцIаркIитI. Абар ауат: асквш 1885 агIан        йгIандыршаз, гектар 3761 гIазцIазкIуа адзатшпы апны закIзаджвыкIта йаъу Пицунда-Мюссер заповедник; асквш 1930 угIалагата йаъаз Рица заповедник ащатала асквш 1996 агIан йгIандыршаз, КIавкIаз ащхъа хъада агIвадахь гьаба йашIачIву, гектар зыкь 39 йнадзауа Рица апхъанчIви парк; Апсны аквтала йаныргIалу, гектар зыкь 40,018 гIазцIазкIуа ПсхIвы-Гвымста заповедник (асквш 1946 агIан Гвымста йадзхъу ашта заповедникхатI, уацIыхъван – Скурча йгьи ПсхIвы рыбнаква). Ауат рпны узынйауа агIайыракви апсауышвхIакви райхIара а-Книга Къапщы йаныпI.

Апшдзаракви аджьащахъваракви

Афон ШIыц апны адуней апны рахIа йдуу йрыуазакIу ахIатшпы аъапI. Ауи Ивера бхъвы йацIапI. АхIатшпы ауацIа асталактиткви асталагмиткви, ауат ракIвымкIвагьи квадрат метр 100 гIазцIазкIуа ачIвылацIахь гвал убуштI.

Приморск йгьи Кандыг кытква рпны ачIвыла йкшауа йгIацIцIуа, минерал щарда злу адзыхь пхаква аъапI.

Апсны акъала хъада апны йаъапI асквш 1838 агIан йларцIаз, датша зджьарагьи йуымбуш агIайыраква ъагIайуа йбергьльу аботаника цIлауатра. Йара СогIвым апны Патологии хирургии рырхъвыхра институт апны амимунрхIарта аъапI.

Апсны рыцIа йпшдзадзу ашIыпIаква йрыуапI Рица гвал, РицачкIвын, Мзы, Амткел, Адуэда, Агвал ЧIыхв, «АпхIвыспа лыладзква» дзтажжырта, Гег йгьи Шакуран дзтажжыртаква, Юпшар йгьи Хашпсы каньонква (Чрыгба Вячеслав йадигалыз ашIыпIахьызква разкIкIра йшгIанахIвауа апгта), Афон ШIыц ахIатшпы, Абраскьыл йхIатшпы.