Йбергьльу апсуа этнолог, Апсны ауагIа р-Абашта айсра аветеран, Адуней апсуа-абаза конгресс ЙхIаракIу асовет йалу Барцыц Марина сквшы 55 лхъыцIитI.

Барганджиа Саид

АААК ЙхIаракIу асовет йалу, йбергьльу апсуа этнолог, апхьахьа, ажвлара уысхагIв йгьи ОВНА аветеран Барцыц Марина сквшы 55 лхъыцIитI. Сквшы 55 рахIа йгьнадзум – ауаса ауи гIвычIвгIвыскI йынцIра апны гIамта ауыра ду гIацIанакIуазшва йаъапI: айсра йгьи амамырра, анасып йгьи арыцхIагIа, айгIайраква йгьи ансимш бзазара…

Анамыс абжьарасахIат

БзагIвра шIыц уадынхалуа уаналагауа, фыр шIыц уанйабадыруа – апхъапхъа уйабамдырскIва, анахьанат аинтервьюквала, агIвыраквала, агIвычIвгIвыс аргванква раквчважвараквала, амальта йуызгIауа зымгIвала, уадыргIвана ухъатала уанйабадыруа – ауи уыс джьащахъвапI йгьи уахъгвыргIвитI. Угвыла азцIгIараква алухитI, агIвычIвгIвыс йбзазара йауата йудырыз уылаукIитI, дшгIаугвынгIвуаш уащтапI, ушйабадыруаш уыла йгIацIаужьитI, датшата йухIвушызтын, узынйуш уйабамдырскIва пха йыквуцIауата дуаргванхитI.

Абар Барцыц Марина лтелефон аномер гIаскIитI. Джьауап съадзазпшуа сальам шстиуаш сазхъвыцитI. Марина щарда йналымгуата джьауап гIалтитI, сальам абахIхитIта хIабадыритI. Телефон сзасуа амурад аласхIв амщтахь айшыста хIайчважвитI. ХIанйарныс слыхIвитI – афыр йылзалху агIвыра уанадынхалуа йгIауыдахIвра ахъазла зымгIва рацкIыс йбзийу ухъатала улынйата зджьара тынчта улачважварныс гьакIвымма щта…

АгIвыра афыр луысла! Йа ахъазгIваца – афыр луысла: зунашва гIахIрахауа дзачIвпхIвысызлакIгьи – ОВНА даветеранта йгьи дапхьахьа дута дгьаъам. Ари сбжьы аущтта йгьсхIвум, сгвыла сазхъвыцитI, ауи асахIат лара тIатIата дшахамдзауа, «уыс швабыж йшылщарду», лтгIачва уысквалагьи швхIаусыгIва шаъу гIалхIвитI. Ауи гвынгIвырапI: швабыж йбаргвыпI ауи уыста йлырхъйауа акъом ухъазы йадукIылырныс. УадыргIванагьи сгIващамищтI аредакция ргIаджвыквцIарала бзагIвра гIаквхIцIарныс шхIгвыгъу зынла йъаласхIвыз? Ауи уыжв хIзаман йкъытхаз анамыс пшдза анкъвгара йгIалылхта интервью ду алтырныс гьылтахъхарымхIва паса сазхъвыцра атахъызмищтI?

«Сара ужвыгьи нцIра ду нсцIырныс сгвыгъитI, апхъахьыла ауи апш мыш щарда аъаркIвапI, ауи акIвпIта хIахадзахпI хIанйарныс…» – дпшвырхъыччитI Марина Мкан йпхIа ауахьауи ахъатала.

Ари азын сжурналист айрышра нызжьра шатахъу сыласхIвауата багъьата йщаквсыргылитI любилей йадахIвуата абзагIвра адызгалра шатахъу. Арасагьи схъвыцитI: йрейшу, йджьгару йгьи йджьащахъву абари агIвычIвгIвыс лунашва йалкIгIата йыззыхIвуш нбжьагIв лымазара атахъыпIхIва.

Сзахвата йгIацIцIтI. Сквшщарда руацIа Барцыц Марина длынбжьагIвпI йбергьльу датшагьи апсыуа пхIвыскI – йхIаракIдзу артшхъвага «Апсны а-Фыр» зквнадыргаз Джьапуа Тальи. Ауи лакIвпI саргьи Марина луысла тшыззынасырхаз.

Зымч дуу апхIвыс шIа

Ауаса Марина длыквчважвауата Тальи йылхIваз гIасрахара апхъала ауи лбзазара турых анапаквакI швсырдырпI.

Барцыц Марина Апсны Гвыдауыта район йаланакIуа акыт Блабырхва апны асквш 1964 ноябрь а 16 атшын дйытI. Ауи лаба, Барцыц Мкан дгIазлыцIыз пха нкъвызгауа ткъвымпI, йабачва рабачва ауагIа пIатIу рыквырцIауата йгIабзазатI. Йара Мкан дадгьылрхарджьгIвын, йпхдзхIальальла дбзазун. Лан, Цкуа Венера, Звандрыпщ кыт дауан. Мкани Венери пщгIвы сабичва гIадзындыргылтI: гIвпачви гIвыпхIчви. АпщыгIвгьи йхIаракIу адырраква гIацIыргатI. Марина атгIачва зымгIва драйцIбапI. Ауи ДзидзариаКондрат йыхьыз зхъу Согъвым апхьарта-интернат апны дапхьатI. Бзита дапхьун, рыцIа дхъызхуаз агуманитар дырраква ракIвын.

Апхьарта амщтахь Марина Ростов къральыгIва университет атурыхдырра факультет дыцIалтI.

Ростов къральыгIва университет дангIалга амщтахь ауи Москва йтагылу аэтнология а-Институт аспирантура днарахвтI.

«Апхын ауи апхьара днагIдастI. Москва ацбзазарта апны даъата ауи лпсадгьыл апны айсра шгIалагаз ахабар лгIатI», – лхIвитI Джьапуа Тальи.

Апсны ауагIа р-Абашта айсра анакIвшуз агIан лынбжьагIв Барцыц Марина интервью гIалыквылхтI. Ауи агIан араса дылцIгIатI: йашвхIаусыгIваха ачIвыйа щта дэтнологхарныс зтахъыз апхIвыспа шIадза апхьара кIалрышвта айсра дппшцIалырныс?

«Ауи асхъан араса джьауап гIасылттI: «Сара суагIахъа рапхъанчIви культура ссырдыритI. СуагIахъа гIащаквымхузтын ауат архъвыхраква сара сыхъазла магIны гьрымахым. Ужвы, суагIахъа ыквырчIвакьырныс рцIыхъва йангIатагыл йсборчта йспхьадзитI сабашталагIвчва срылазара атахъыта», – аинтервью ари ашIчIвара гIалгитI Джьапуа Тальи.

Ауат амшква рагIан агIвыма шта уаъата уаквшвазтын Апсны угIаталхырныс швабыж йбаргвын. Гагра аквырджь кIыгIвчва йырнапIыцIан. Ауи йшIадзаз, йамлагаз апхIвыспачкIвын йлылшатI Россия айсыгIвчва рсамолётла Бамбора (Гвыдауыта район йаланакIуа кыт – аредакция ррытаразга) днадзарныс. Апсны дангIадза ауи заманкI Апсны йапхъахуз апрезидент Ардзынба Владислав йуысхарта апны секретарта дынхатI. Октябрь аквта Эшера дцан ауаъа ахвчва драйъазарныс дгIатахатI, медицина ахщата дынхауа далагатI.

«Абар ужвы сквшы 25 цIхьатI, ауаса йцIыхъвахауа агIвысквша рпны акIвпI йангIасгвынгIвы йсчпаз шпшдзарамыз. Сара Гвыдауыта стыцIын заджвгьи «бзила» йасымхIвуата афронт спшцIалтI. Ауи ззысхIвауа Гвыдауыта апны сцынхъвы йынхуш гIвычIвгIвыс дрызгIауашын. Афронт апны ауралагьи уагIа гьнамхъузтI. Амбразура хъзымгIварыгьи метркI зуру адгьыл тшыкI сзыхъгIвапIхIва акIвын сшхъвыцуаз. Ауаса ужвы йгIасгвынгIвитI ауи агIан съацауа расхIвта йшангIалуа апшта сджвыквылра шатахъыз», – лхIватI линтервьюкI апны Барцыц Марина.

Ауат амызква руацIа Марина афронт дшаъаз лани лаби йырчвыцIалкIуан: ауат рпхIа Гвыдауыта апны дынхауата акIвын йшхъвыцуаз. Датшагьи Марина асуратква азылкIкIуан. Айсра амщтахь Амичба Майи лари Джьапуа Батал йгалерея апны сурат гIарбарта акIвдыршатI.

Джьапуа Тальи Марина лшан гIалрахауата йшылхIвазла, лынбжьагIв анахьанат дызларапшым хIаль пшдза щарда лылапI. Ажва ахъазла, Тальи йшылпхьадзауала, анбжьагIвра апны ауи ахща цри лацкIыс азцIабыргра нкъвылгитI.

«Ауи швабыж дхътIыпI, гIвычIвгIвысагIа ду нкъвылгитI. Ларгванква руыс лара лчIвква рапхъа йлыргылитI. Араса акIвын айсра агIангьи ауи дшаъаз. Лкъару дамайгьдзауата лымч шабгула дгIакIвзыршуз зымгIва дшрайгвыгIвуаш дащтан. Ауи йаццауата зынгьи дгьымтхIаусыхузтI. Ауатква аджвырагIв йгIасархIвта гьакIвым йшыздыруа, схъатала йызбатI, сквшыкI айхIа ащарычIвари аладзкIачвари хIрылата хIанбзазуз йсыласхIватI», – лхIвитI Джьапуа Тальи.

Айсра йпшцIаз Гважьба Мирод апхын агвыквсра анджвыквырцIа Марина йхвхаз заджвы йхвырта шшIалхIвуз йбатI. УадыргIвана зны йджьайщауата Джьапуа Тальи длачважвауата йхIвахтI Марина дласыта, дайъазагIвдзазшва йшатахъу апшта луыс дазычпата йшлырхъйуз. Айсра апны йгьахъазымызтI ауи луыс араса йнардзата йъалырхъйуз.

«Айсра амщтахь, асквш 1993 ноябрь агIан, пхаста гвымхакI салашватI, – йгIалгвалашвахитI Джьапуа. – СквшыкI аъара Москва ачымазагIвтара апны сщтIан. Ауи агIангьи Марина швабыж дгIасцхърагIатI. Ансимшы сгвы лырбзиуа дсыцын. Ауи агIан йгIасыквшваз аудынква бзихахта тшъагIабыстхыз ажва аламкIва йылбзира дупI Марина. МачIыгIвпI ари апш гIвычIвгIвысагIа ззынкъвгауа».

Абараса джьауапкIра нкъвылгауата акIвпI лбзазара апны ауи йзачIв уысызлакIгьи дшазыъу. Бзи йылбауа ауысква йрыуазакIыпI асуратхъыхра.

«Марина йапхъахауата данызба йгIашIарышвта лыжвгIахъа асуратхъыхга кIныхIата щардала дызбун. УахьчIвала йгIахвта Апсны дгьтамзапI ауи йазылкIкIыз асуратква раъара зму датша аджвырагIв. ЗымгIва рацкIыс хвы рымата йызбитI айсра агIан йхъылхыз хIара хIайсыгIвчва рпортретква. Ауи хIара йхIтурыхпI. Сшгвыгъауала, ауат анхараква зны знадзара хIаракIу гIацIщтрата адуней йгIаквылуаштI, ауагIагьи йырзынадзуштI», – лхIвитI Джьапуа Тальи лгвгIанагра хIыцагIвылшауата.

Айсра йасайыз анбжьагIвра

Тальии Марини асквш 1989 агIан акIвпI йананбжьагIвха. Йшцазгьи араса акIвпI.

«Гулиа йыхьыз зхъу Апсны агуманитар рхъвыхраква ринститут апны сынхауа саналага Марина аинститут аунашвачпагIв Ардзынба Владислав Григорий йпа йпны секретарта дынхун, – йгIалгвалашвахитI Тальи. – Ауи агIан дшIадзан, лыпкъгьи хвхвадза йлыхын. Ауаса йанакIвызлакIгьи гвышхвара ду гIауылалцIауата даъан. Марина дтурыхдырыгIвын, ауаса ауысара швабыж бзи йылбун. Збарла Аджьпа ТIаиф йуысаква лдыруан, Цветаевагьи Ахматовагьи руысаква дгIарыпхьун…»

ЛыгIвза йджьалщадзауата Марина адуней уысара ашедеврква цIолата йылдыруан. Ауат ауаъа аинститут апны йабадыртI.

«ЗымгIва йрапхъата хIаргванызчIвуаз хI-Псадгьыл апхыцIа хIъацахъгвыргIвуз акIвпI, апсуа уагIа аъащата йызтагылаз швабыж хIарыгвжвайуан. Ауи аъаща апсахра йазабакIуаз тшрыдхIкIылуан. ХIара зымгIвагьи хIадызкIылуаз Апсны аинститути «Аидгылари» (АуагIа жвлара «Аидгылара» асквш 1988 агIан йгIаншатI, ауи мурад хъадата йаман Апсны ауагIа руагIахъа къральыгIвара агIащаквыргылхра азабакIра – аредакция ррытаразга) акIвын. УадыргIвана йайсуаз ачкIвынчва хIрылалтI», – йгIалгвалашвахитI Джьапуа Тальи.

Ауи агIангьи ужвы йшаъу апшта апхьахьаква хъвлагIандзакI аинститут атдзы йгьыгIвначIвамызтI. Апхьахьаква ащарда рпынква йаъата йынхун, йгIахIгвынлыргIвитI Джьапуа.

«Ауаса сара хIпны кIьыдата нхара пещ гьсымамызтI, ауи ахIатырла ансимшы нхара аинститут сгIайуан. Аинститут апхьахьаква рсекретарь КIьылдза Эммагьи (лпсата бзихатI) Барцыц Маринагьи ансимшы анхарта йаъазара атахъын. Ауи азаман акIвпI хIара зымгIвагьи хIанаргванха. ГвыргIва щарда ацхIылан щта. Ажвлара гьтынчмызтI, ауыгьи хIаднакIылуан. ХIара гвыгъара ду щарда хIыман, ауаса айсра гIахIпырастI. СынчIва сквшы 30 цIитI Марини сари хIабадыруищтара. ХIанбжьагIвра айсра йасайтI схIварыквын сгьгIващушым», – лхIватI Джьапуа Тальи.

Йхъаду – гIвычIвгIвысагIапI

ЛынбжьагIв йшгIалылкIгIауала, агIвычIвгIвысагIа акIвпI Барцыц Марина лпны йхъаду ахIаль.

«Асквш 2000-ква рагIан Барцыц Марина Апсны Республика АуагIа райззара дадепутатта далырхтI (асквшква 2002-2007 рагIан Барцыц Марина АуагIа райззара йхпахауа азддара дадепутатын – аредакция ррытаразга). Ауи адепутат нхара дшазаъаз, алхыгIвчва дшырзаъаз сара уахьчIва йъагIадзазгьи адепутат дшаъазара атахъула швапха бзидздзата йспхьадзитI. Зкъраль атурых бзидздзата йыздыруа, ауи ауачIв бзазара йазхъвыцуа, зынцIра шабгу йамайгьдзауата йрызтныс йхIазыру Барцыц Марина зыхьыз пшдзата йдзырхIваз луагIахъа дырпхIа цIабыргыпI», – араса акIвпI йшылпхьадзауа Джьапуа Тальи.

Асуратхъыхра йахъазымкIва Марина дхъызхуа уыста лыгIвза йгIалылкIгIитI ащхъаква йрызлыму абзибара. Марина лпны ауи «азгIва йапшпI», йгIацылцIахитI лынбжьагIв. «Сшхъвыцуала, сквшыкIгьи гьагIвымсстI ауи ащхъаква рпны дхъамылуата. Лаба йакIвпI дсабийыркIвата ауи абзибара гIалылазцIаз. Ауищтара йгьауылщтуам. Марина бзита йылдыритI ащхъа цIасква, ауат лырхъвыхитI. Лгвы йаситI ауат ацIасква йрыуата уыжв хIзаман щарда ъадзуа. Уыжвжвгьи дызбауазшва сыла дыцIаркIвапI айсра агIан йапшым ахIагIараква хIанырхъалуаз хIапхъа дгыла рейша дшымгIвайсуаз, лахъвгIахъасракIгьи лчIвырхъа йалылмырдзгIауата, щтахьла дгIацампшуата», – лхIвитI Апсны а-Фыр Джьапуа Тальи лынбжьагIв лшан абагъьара даквчважвауата.

ЛъахIыльчва данрылу йгьи анхарта апны

ХIайчважвауата дшахамадзауи лтгIачва руысква зквуи анылхIвуз Барцыц Марина дрейшан, дхътIын.

Тальи йшылхIвауала, йцIыхъвахауа асквшква лан дъачмазагIву йгIалцIла Марина амчбыжь ауацIа мшквакI Блабырхва кыт апны даъазлитI, анахьант амшква рагIан ауниверситет апны лекция дапхьитI, ауи агIангьи «дубарныс гьуылшушым».

«Ауаса мчбжьыкI апны зны йадамызтынгьи хIабабалитI. Сара ауи сцрикI лапшта сылзыъапI. Ауи акIвымкIвагьи ажвлара апны магIны зму уысквакI ангIаншара слайкьангьашлитI. Ауи сара магIны ду азызбитI. Ауи йгIалцIла лари сари ауралагьи хIапщылапI», – йгIацылцIахитI айсра аветеран.

Барцыц Марина уахьчIва йъагIадзазгьи аэтнология дадынхалитI, щарда цIуатагьи зажва хвы азырбауа дапсыуа апхьахьапI.

«УахьчIвала луысква рпны йхъадата йспхьадзауа Апсны акъральыгIва университет апны йъалрыпхьауа акIвпI. Сшхъвыцуала, Барцыц Марина ллекцияква чкIвынргIа ауагIахъа культура разазаъаща, руагIахъа тшдырра ащаквгылра апны къару ду рымапI», – лхIватI Тальи.

Джьапуа Тальи Барцыц Марина съалнымйаз ауысла сгвы мачIкI йлырбзиуата йылхIватI: Марина Мкан йпхIа бзи йгьылбум дангIадри амш лыртлапIарныс. ЗакIытагьи йангIаллымкIгIауа гIаншитI.

«Ауи лхIаль йалапI ари амш закIыта йылмыртлапIауата йагIвылщтырныс. Ауаса сшхъвыцуала, лыгIвзачви йлыцынхауи ари апш уыс гьагIвырщтуашым», – лхIватI Джьапуа багъьата.

Зымч дуу апсуа пхIвысква йрыуазаджву йгIалыквчважвауа ари агIахIвахра айшыс шбжанардзу гвынгIвырапI – ауи лара афыр лхъвыцра цIолаква ъалам йгIалцIла. Йалныс ауыпI ари дапхьата сшлыргвыгъаз апшта уадыргIвана зны хIанйара дадгылырныс?

Схъа хвитныгIа азгIанызжьитI ауи йаъазлуш аинтервью ауысла слынгIалырныс. УахьчIвала хIара а-Конгресс апны йацынхауа зымгIвагьи АААК ЙхIаракIу асовет йалу хIыгIвычIвгIвыс бзи любилейла хIлайхIвахIвитI.

ЙбымазтI амайчра, азгIвадара, абзира, анасып, хвду ззыгIбауа Марина Мкан йпхIа!