Астомбыль Апсуа культура квта апны апсышвала йазрыпхьауа Сандзава Дали лапхьагIвчва йырмагIну, баргвыра хъадата дзынйауа апхьага бзиква ъанамхъауа шакIву, йалрыпхьаквауа рдахIвраква анылба апсуа бызшва зымдырдзауагьи – дхвыцызтынгьи ддууызтынгьи – ахъа дгIалагата йшизырдыруаш багъьата йшазхъалцIаз хIкорреспондент йгIалалхIвтI.
Айчважвара акIвлыршатI Ардзынба Аста.
– ЦIыпх адзын йгIашIарышвта бара Астомбыль Апсуа кульутура квта апны апсуа бызшвала апхьараква акIвбыршитI. Ауат апхьара сахIатква йгIарыцIанакIуайа, уагIа щардагIв бызгIайума?
– Асабшаквала хIара ахвыцква хIрыдынхалитI, ахашаквала ахIбачва хIызгIайитIта амш ауацIа йащтагылата агвыпква апхьитI. Ауат зымгIва Астомбыль йбзазауа апсуакви абазакви йрыуапI. ХIара хIапхьагIвчва рынхара заман тшацхIчпитI. Ауи йгIалцIла ахашаквала анхара мшы аналгара хIанйитIта ацIх йаласкIьакIьандзыкIьара хIыгIвначIвапI. Апхьара гIвынгIважвагIв райхIа хIызгIайитI. Ауаса ужвыгьи йгIайырныс зтахъу гьмачIгIвым. Сара йашIамсуа йгIасцIгIалитI – хIапхъа гвып шIыц азшвкIкIуашма? – хIва. Ауаса ауи атамам саргьи йгьсыздырам.
ЗымгIва йрайцIбу сапхьагIв цысквша ахIа дгьыртам, рыцIа йахIбакву сквшы хынгIважва йахъырцахьатI. Агвыпква ныбыжьла йахъазымкIва абызшва шырдыруалагьи йшапI. АпхьагIвчва ахIбачва апсышва бзита йыздыруа, ауаса йзампхьауа-йзымгIвуа рылапI.
Апхьараква гIвба-гIвба сахIат йнайитI, ауаса ауи амщтахьгьи ауагIа амцIыцIхырныс йгьгвжважвум. Ауат араъа акIвмызтын датша зджьарагьи абызшва ддырдырныс лшара гьрымам.
– ХIара йшыгIбазла, ахвыцква ргвып кIара гIарыдахIвуа йалагахьатI. Асабиква апсышвала йшчважвауа гьгвымхам.
– Ауат цIыпх ноябр агIан хIрыдынхалуа хIалагатI. ХвымызкIла йапхьауа, йгIвуа тшырбжьатI. ЙгIазпхьаз рзатакIхитI, рхъа, ртгIачва, бзи йырбауа ауысква йызрыквчважвитI, апсуа уысагIвчва руысаква рдыритI бзигьи йырбитI. РыцIа йбаргву атамамгIвыща акIвпI, ауаса ауыгьи псайспамцара хIымч аквхъитI.
Сара швабыж сахъгвыргIвун асабиква апхьара ргвы аквшIыгъьпI-хIва. Ауаса апхьара джвыквызцIаз агIыгIвгьи ужвы йъагIадзазгьи йгIайитI, заджвгьи йгькIайымрышвтI.
– Запшапхьагайа швызлапхьауа?
– Сара йапшымкIва цхърагIагаквакI сымапI. Ауат йасрыпхьауа агвыпква рыцIа йрыквыргIапсызлуш ахачIвква гIарылсхитI. РахIа йгIасрысабапуа Ажьби Кортави аурышв апхьартаква йрызлырхыз асквш 2004 агIан йгIацIцIыз йхпахауа акласс ахъазла апсуа бызшвала апхьага акIвпI. Аурышв апхьартаква йырзалху апхьагала йаурыпхьарныс рыцIа ймайрапI. Астомбыль апны йгIацIырщтыз анахьанат апхьагаква ауи апшта йгьнардзам, ахачIвкви ажвакви абызшва ззырдыруа йалагагIвацаз рыхъаз йбаргвчвапI, арыпхьаща амальта йгIадрысабапуагьи гьбзидздзам.
Сара схъатала ахачIвква зымгIва трыкв бызшвала йатаскIитI. Абарауаса хIуыс гIбитI. Йшпаучпуш – трыкв бызшвала йчважваквауа апсышва йшазубжьушла программа анаъамзара. ХIара апхьагазаджвыкI хIымапIта – ауи сурат ахъыхIхуамцара зымгIва йрылахIшитI. Ужвы апхъала хIнаскIьара атахъхуштI, ауаса йпщбахауи йащтагIайуа акласскви рыхъазла апхьага гьгIахIмаустI. Ауи ахабар Апсны йнахIырдзан арыпхьарала аминистерства гIахIцхърагIушта хIгвыгъитI.
– МчыбжьыкI апны зны ахIа йампхьузтын йнахъума?
– ХIара хIгвыргъьачIвауа айхIатагьи йахIрыпхьарын. Ауаса ахвыцква апхьартагьи йцитI, ахIбачва нхитI. Ауи йгIалцIла асабшаквали хъвлапныли акIвпI хIынзанйауа.
Апсышвала арыпхьараква антахьгьыт адарнагьква (аквтаква) рпынгьи йадгалапI. Ажва ахъазла, АмкIваб Гунда Астомбыль акIавкIаз квта апны йалрыпхьитI, Тарба Оксана – Инейгуль къала апны, Аргвын Эллис – Адапазар апны. Ауат ахIвссаква Апсныла йгIарщтитI, сквшыкI йазалхыз апхьараква ари амыз йалгитI. Ауаса сара сапхьагIвчва хвыцква апхьараква апхынгьи – тшпсщара йъадзану, даргьи рхъа рыцIа йъадзахвиту – йакIвхIыршарныс йахIвитI. Ауи йгIалцIла августдза хIынхуштI.
– Атрыкв хIарыфква алатин хIарыфква йгIархъыхпI, апсыуа хIарыфква йрыщату кириллицапI, апхьагIвчва агIвра шIыц-шIыц тшазырбжьара атахъхитI. Ауи гьырчвыбаргвымма? Ауи йаццауата заман ауыра адиаспора рквта латин гIвыщала йлыхыз апсуа хIарыфба ныкъвун. Швара захьыла швахъуайа?
– ХIара Апсны апны йгIадрысабапуа кириллица зыщату алфавит хIаланхитI. Ахвыцквагьи адуквагьи ауи йалагIвырныс гьырчвыбаргвым.
– Дали, бара бынцIра айхIара Апсны ббзазатI. Трыквшта бъадзату асквшква руацIа араъа абзазаща бащцама?
– Сара араъа жвибыжьсквша цIуата сбзазитI. Схъапщыла адиаспора йрыуата йхIаракIу дырра зауырныс йапхъахауата Апсны йнайкваз дрыуан. Ауаъа хIабадырын унагIвара хIаналал хвысквша ауаъа хIбзазатI. УацIыхъван Астомбыль хIгIаталхтI. Спа йзацапшта апсышвалагьи, трыквлагьи, урышвлагьи йаущтта дчважвитI. Ауи Астомбыль йаъу Россия аконсул къвырльыкъвхарта апны йгIаныршу аурышв апхьарта апны дапхьатI.
АтгIачва апны апсышвала хIайчважвитI, са сыхъазла ауи уызхъыс йамуаш уыспI. Са йгIасгвынгIвитI агIвыма къраль акъала дудздза апны уыбызшва ухчарныс шбаргву, ауи йгIалцIла йсылшауа закIгьи гьгIанызыжьуам. Трыкв бызшва ууырдырырныс щарда гьатахъым – аурам уыквлызтын тшазубжьуштI. Апсуа бызшва ухчара ахIатырла уадгIапсалра атахъыпI.
– ЙырхIвауата йугIалитI Трыквшта апны апсуа чкIвыныргIа рыбызшва рчвыдзтI – хIва. АхIбачва йзампхьаргьи, йзымыгIврыгьи апсышвала йчважвитI, чкIвыныргIа ракIвызтын – «арахь угIай»-надзара гьырдырам.
– Ауи акIвдзапI йшаъу. Сара ауи йасрыпхьаквауа рпны саквшахIатхатI. Сквш гIвынгIважва зхъыцIхьу абызшва рдыритI, рыцIа йайцIбакву – момо. Ауи йашвхIаусыгIву ахIбачва апсуаква йалакIыта йъабзазауа акытква рпны йгIадзынгылын акIвпI. Ауаса сквш 30-40 рапхъала ауагIа акытква йгIартыцIуа, акъала ахьыла йахъуа йалагатI. Ауи айтыпара ужвы йъагIадзазгьи йакIвшауаркIвитI. Акъала дуква рпны уалакIыта угьызбзазум, асабиквагьи трыкв бызшва рлымхIа йтамцара йгIадзынгылитI. Даргьи ауи абызшвала йчважвауа, йхъвыцуа йалагитI. Рцри культура тшадыркIылырныс, рцри бызшва ддырдырырныс ахъазла лшарата йрыму закIзаджвыкIпI – Апсуа кульутура квта йгIайлара.
– БапхьагIвчва Апсны кIаразын йаъазма?
– Йрыстуа ахачIвква аштахьызква ангIарылашвара асабиква – «Гагра абаъу? Гагри СогIвыми рыцIа йпшдзайа?» – хIва йазцIгIалитI. Ауи гIазлыцIуа ащардагIв зынгьи Апсны йгьаъамызтIта акIвпI. Сара ауат Апсны ахъазла щарда расхIвлитI, хIуагIа ртурых, рцIасква, апсуара амагIны срыквчважвалитI.
СынчIва ахвыцква ргвып апны йагъьу апхьагIв апхын Апсны дхIщтийырныс хIхIватI. Ауаса ауи ахабар СогIвым апны йанырдыр репатриацияла аминистерства агIгIвы рыхьызква рзыхIщтийырныс йгIарцхIатI. Йшаъула, сынчIва асабиква йапхъахауата Апсны йцарныс ауаштI.
– Апсуа литература кIара алырдыргIума? Гулиа ДырмытI дзачIву рдырума?
– Гулиа дырдыритI. Апсуа бызшва ууырдыруата ауи угьызйыгIвсуашым. Ауса апсуа литература йалырдыргIауа гьаъам. Трыкв бызшвала ауи гьатаркIуам. АтакIраквакI аъазтынгьи – йгIаууачвапI.
– Багъьата йщаквгылта йаъапI ари апш хъвыцща: апсуа бызшва ауи аъара йбаргвыпIта – закIытагьи йгьузырдыруашым.
– Ауи мцыпI. ЙгьцIаскIрым, саргьи зныкIдза ауаса схъвыцуан, ауаса абзазара сшгIващуз гIаснарбатI. Апсышва сквшквакIла йузырдыруашта йаъапI. Сара сапхьагIвчва ауи ддырдыруата бзидздза йнаскIьахьатI. Ажваква бзита йгвныркIылитI, рыцIа йгIашIазхъуа атамамгIвыща акIвпI.
МчыбжьыкI апны гIвсахIаткI ахIа хIампхьазтIхIва ауахьауи азаман ауацIагьи хIгьабачвыдзуам. Амессенджер апны гвып гIанхIыршан рпынхачIвква анырчпауа йгIаншауа разцIгIараква ауыла йгIарщтийитI. Саргьи амаль шсауа апш ласыта ауат джьауап рыстхлитI, йрымдыруа гIаргвынсыргIвитI.
швталра йа тшаншвцIара атахъыпI.