Адуней апсуа-абаза конгресси «Алашара» жвлара адкIылари апсуа йгьи абаза бызшваква гIащаквыжьри тшауацIдрыхри йырзынарху программа лырхын йдрыбагъьатI.

Барганджиа Саид

Адуней апсуа-абаза конгресси «Алашара» жвлара адкIылари апсуа-абаза бызшва гIащаквыжьри тшауацIнарыхри йырзынарху апрограмма шIыцра аларцIан йдрыбагъьатI. Апрограмма февраль а 21 йдыртлапIалауа Адуней ацри бызшваква рымш йадахIвуата йнарахвтI.

АААК ЙхIаракIу асовет аунашвачпагIв, «Алашара» адкIылара апрезидент Эгьзакь Мусса цри бызшва гIащаквыжьри тшауацIнарыхри йырзынарху ахачIвква ануырхъйауа къарута йуыму ауыс йадгалра шатахъу гIаликIгIатI.

«ДзачIвызлакIгьи хIыхъаз цри бызшва – закIгьи йузашIмырпшуаш атурых йазкIкIыртапI, агвы амч йагIалцIыртапI, хIуачIвымш шлашаразлуш йащатапI. Цри бызшва хчара, йдырра, хвы азыбара – арат ракIвпI ауагIахъара гIащаквызжьра, чкIвыныргIа ауагIахъаква ртурыхи ргвбайари хвы рзырбауа, бзигьи йырбауа йызбжьара зтахъу йыхъаз мгIвата йаъу», – йхIватI Эгьзакь Мусса.

Ауи багъьата йхъайцIитI абаза уагIахъа ркъаруква адыркIылырквын рцри бызшва тынха дута йрыщтагIайуа абанпараква йрызгIаныржьырныс шрылшуш.

Абаза уагIахъа рыбызшва гIащаквыжьри тшауацIнарыхри йырзынарху йгIадыршIыцхыз апрограмма даквчважватI ауи унашва ахъызцIауа апрофессор ПIаз Сергей.

Апрограмма ацчIвырхъакI

АбызшвадырыгIв йширытамамызла, апрограмма гIаджвыквызцIаз Эгьзакь Мусса йакIвпI, ауи асквш 2019 агIан йлырхтI.

Абызшва гIащаквыжьри тшауацIнарыхри йырзынарху йгIадыршIыцхыз ахачIвква цхъвыкIта йшапI. Йапхъахауа ахъвы ззынарху арыпхьагIвчва рыхIазырри рдырраква йрылархIари акIвпI.

«Араъа хачIвыта йхIыргылуа апхьарта йгIалгауа чкIвыныргIа ъачIвагIата йгIалырхуашла рылабжьара, цри бызшва, Россия ауагIахъаква ртурыхи ргвбайари ззырдырра зтахъыта йхIаракIу апхьартаква йрыцIалуаш цхърагIара рзыгIаныршара ракIвпI», – йгIахIгвынйыргIвытI апрофессор.

ЙгIвбахауа ачIвырхъа – анаука йгьи анаука-педагогика нхагIвчва рыхIазырра акIвпI. Ари анхара ззынархазлуш йхIаракIу апхьартаква бзита йгIарылгауа аъачIвагIагIвчва шIаква Россия анаука йгьи анаука-педагогика квтаква рпны йщтийта йарыпхьара, здырраква хIаракIдзу ъачIвагIагIвта йбжьара акIвпI.

Апрограмма йхпахауа ахъвы апхьагаква лыхра йгьи йгIацIщтра йырзынархапI.

«Ауат йрыланакIитI апхьагакви арыпхьара-методика цхърагIагакви, ахрестоматияква, асабигIзартаква, аквтанай йгьи йхIаракIу апхьартаква рынхагIвчва йгIадрысабапуаш йапшым аматериалква. АхачIвы шлыху апшта йдрыхIазыруаш алитература аэкспертква аналапшра амщтахь «Алашара» ахчала йгIацIырщтуаштI», – йхIватI апхьахьа.

ЙащтагIайуата апрограмма йгIащтIнахуа уыспI апсуа йгьи абаза бызшваква рырхъвыхрала анхараква адгалра. Ауи йгIацIанакIитI абызшваква рцIолара гIардырра, аквтанай йгьи йхIаракIу апхьартаква рпны абызшвала арыпхьаща амальква лыхра, абаза уагIахъа ртурыхи рэтнографии рхъвыхра, аквтанай йгьи йхIаракIу апхьартаква рпны арыпхьара йащатахуш архъвыхраква акIвыршара, йазалху асоциология рхъвыхраква адгалта ауат ргIарбараква гIапхьадзахауата анхара аныргIалра.

Апрограмма йхвбахауа «йачIвырхъапI» абаза бызшвали литературали адырраква ауагIа йрылагара.

«Ари ахъвы хIырхъйауата России Апсни ръачIвагIагIвчва рылата, адиаспора йрыуата ауыс зымагIальаматквугьи гIалрыланахIыркIуата йапшым анаука-теория йгьи анаука-практика конференцияква, асеминарква, ауатыкв айчважвараква акIвхIыршуштI. ХачIвыта йхIыргылтI абаза йгьи апсуа бызшваквала анкъвакъвракви аолимпиадакви рпны бзита

тшгIазырбаз апхьагIвчва рыхъазла ансисквша апхынла апхьара-наука йгьи азгIвадара рыбагъьара нархара зму апхьартаква адыгIгалларныс», – йрытамамтI ПIаз Сергей.

Апрограмма апны йцIыхъвахауа хъвыта йгIалкIгIапI кириллица ащатала йазакIу апсуа-абаза алфавит лыхра йгьи йырхъвыхра.

Апрофессор ПIаз Сергей йшихIвауала, ауи апш алфавит алыхра щарда цIуата ауатыкв йтапI, йапшымкIва алфавитквагьи лырххьатI, ауаса уахьчIвала ауат – «абари гIахвта штшгIанарбуш уапшы йауаштI» – ззухIвуш закI гьуызгIарылхуам.

«Алфавит шIыц лыхIхитI-хIва ауи зынла хIажвылта абзазара йгьалагIыжьуашым. Ауи акIвпI ауи экспериментта йызхIчпауа – апхъапхъа йазалху штакI апны йырхъвыхра, уацIыхъван Къарча-Черкес, Апсны, Трыквшта, датшагьи абазакви апсуакви йалакIыта йъабзазауа акъральква рпны йгIарысабап йшауаш уалачважвара атахъыпI», – ауыс зкву гIахIгвынйыргIвытI апрофессор.

Апрограмма нхитI

Апрограмма аунашвахъцIагIв йшихIвазла, ауи архъйара асквш 2020 агIан йджвыквырцIатI, ауаса йапхъахуз асквш коронавирус ангIацIсы азаман йаквшватI. Йщаквгылаз ашIакIраква ауи асквш ауацIа йчпара атахъыз ауысква абгата йгьддымрычпатI, азджьакI йащтагIайуа асквшква йырзыргахтI.

Ауи апшта йахъыргатI «Кълыч апхьараква» (алингвист йгьи акIавкIаздырыгIв ду Кълыч Рауф йыхьызла йакIвдыршалауа анаука-практика конференция – аредакция ррытаразга), «Тобыль апхьараква» (абаза литература ащатащтIацIагIв Тобыль Тольыстан йыхьызла йакIвдыршалауа анаука-практика конференция – аредакция ррытаразга), «Абаза бызшви литератури рфестиваль» (асквш 2014 йгIашIарышвта ансисквша йадыргаллауа афестиваль – аредакция ррытаразга). Арат йгIашIыхIпхьадзаз ауысква шIыцта йгIарылалтI «Егьдза апхьараква» (апрофессор, апедагогика наукаква рдоктор Егьдза Назир йыхьызла йакIвдыршалауа анаука-практика конференция – аредакция ррытаразга), Абаза бызшви литератури рфестиваль йаланакIуата йакIвдыршаларныс йырмураду «Абаза гIвыра амш».

Апхьага, ацхърагIага йгьи ажвар щарда ргIацIщтра йахъазымкIва ауыс апхъаква йрылапхьадзапI адырраква электрон амальла йазкIкIра, зымгIва йрапхъадзата – апсуа йгьи абаза бызшваква рэлектрон корпус гIаныршара.

«Араъа хIызквчважвауа апсуа йгьи абаза бызшвала йгIацIцIхьата йаъу атекстква ракIвпI. Ауат электрон амальла йазкIкIра заманта йагуш йгьсквшыкIым. Ауи йгIалцIла апрограмма апкъ йтата адырраква разкIкIра щаквхIыргылуаштI, акомпьютер программа лыхIхуаштI, атекстква рыбызшва хIалапшуаштI, ауасамцара. ЗымгIва йрапхъата ашIалахIваракви агвацчпа литератури хIрыдынхалуаштI», – ауыс шадгалазлуш хIзалйыргатI апрофессор.

Апрограмма йадынхалуаш

Апрограмма аунашвахъцIагIв йшихIвауала ауи архъйара йгIаланадыркIитI, апхъахьылагьи йгIаланадыркIуаштI абазакви апсуакви рыбызшва, рлитература, ртурых йрыдынхалуа йагъьу апхьахьакви аъачIвагIагIвчви.

«Асквш 2019 агIан апрограмма хъада андрыбагъьуз ауи йадынхалуашта йгIадырбаз 25-гIв ракIвын. ХIнаскIьапхьадзагьи ахачIв шIыцква гIагылитI, ауи йгIалцIла йадынхалквушгьи тшырпсахитI, ауи анхара аъачIвагIагIвчва шIыцква, архъвыхыгIвчва шIаква гIаланахIыркIлуштI», – йгIацицIахтI ПIаз Сергей.

Ауи йгIаликIгIатI апрограмма йаланакIуа уыс щарда «Алашара» адкIылара ацхърагIарала йшакIвшалуз йгьи йшакIвшауа.

«Швапшы асабигIзартакви аквтанай апхьартакви рыхъазла йцIыхъвахауа азаман ауацIа арыпхьага-методика цхърагIагата йгIаншахьаз. Архъвыхра нхараква акIвшитI, ауат йхIзыгIахъыртIуа адырра шIыцква аргамхитI. Уыста йакIвшахьу щта! ШIалахIвара текстта, гвацчпа, цхърагIага литературата зъара гIацIцIхьайа, шIыц-шIыц йгIацIырщтхьайа! Ауи абзирала ауат ауагIахъа ртурыхи ркультури рыхъазла йгIащаквхатI.

Щарда гIашIупхьадза йауаштI. Ауи «Алашара» йапшым апрограммаква рырхъйара йагIарбагапI», – йхIватI ПIаз Сергей.

Абызшва ардырра ахъазла аргвышхвагакви абызшва агIащаквыргылхри

Апрограмма аунашвахъцIагIв дшхъвыцуала, абызшва гIащаквгылхра ахъазла ауагIа ауи рдырырныс йгьи йддырдырырныс йшуыргвышхвушгьи уазынхара атахъыпI.

«Абызшва тшауацIнахра ахъазла ауи ахъаз айчважвара апны йахъазымкIва абзазара ахъатаква зымгIва рпны йгIаутахъхалауата йаъазара атахъыпI. Ари анархарала хIара йгIахIыдахIвуа рыцIа ймачIпI. ЙгIахIыршIыцхыз апрограмма апны ауагIа рцри бызшва азыгIальаматра шазрымазлуш йазынарху ауысква рыцIа йхIрыщардатI – ауагIахъа ркультура уахьчIвала йалу абайара гIахчара йазынарху аконференция, апхьара, анкъвакъвра шIыцква. ХIгватра рзынахIырхитI зпхьадзарала ймачIу ауагIахъаква рыбызшва гIащаквыргылхрала ашвапхаквагьи. Ауи апш швапха аъапI, щта», – йажва цIыхъва айттI апрофессор.

Асквш 2020 ауацIа апрограммала нхарата йакIвшаз йазынархазлуш апрограмма агIаджвыквцIагIвчви ауи архъйара йалазлуш аъачIвагIагIвчви ранйара уыжвласыла йакIвшуштI.