АААК уахьчIва Апсны апны цри бызшва тшазубжьа йъауаш гIаннардырыныс, амальта йаъакву рылкIгIараква архъвыхырныс, акъаруква зымгIва адкIылра атахъи йатахъыми алнаргарныс уыста йакIытI.
Барганджиа Саид
УыжвгIанчIви апсыуа жвлара – «ХIыбызшва хIчвыдзитI» – хIва йгвжвайитI. РыцIа-рыцIа ймачIхитI йшхвыцыркIву апсыуа бызшва здыруа йа мурадта йызкIыта ауи ззырдыруа ауагIа. ЦIабыргыта, ауыс баргвыпI, ауаса тамамта уадгылырквын йуызгIацарпахуашта йаъапI, рхIвитI аъачIвагIагIвчва. Йгьи абызшва зымдырдзуз ауагIа уыста йырчпата ауи шддырдырыз, йалачважвауагьи йшалагаз ашвапхаква гIаргитI. Щта, уахьчIва апсышва тшазубжьа йабауаш йгьи йшпауаш? ДзачIвызлакIгьи йхъата, йтгIачва рпны дгIалагата абызшва ахчара дацхърагIарныс шпайылшуш? Арат азцIгIараква джьауап хIызрытуазтын хIапшыпI.
Индивидуальный подход
Абызшва ардыррала уахьчIвала рыцIа узынйауа амальта йаъу хъатачIв арыпхьагIв дгIалхта ауи тширыбжьара акIвпI. Ари амаль рыцIа йызлагъьу щардапI. АрыпхьагIви апхьагIви дара рыцIа йанырзаквыршвауа асахIатква апхьараква йырзалырх йауитI, йхъадахугьи – апхьагIв кIьыда йыхъаз рыцIа йкъвльейу амаль рызгIалхитI. АйхIарала арыпхьагIв хIазырта йаъу бзитагьи тшгIазырбахьата йпхьадзауа амаль гIалихитI йа йапшым амальква йгIархъихитIта йара дызланхуш апхьара ргIапсщакI лихитI. УахьчIвала арыпхьагIв сахIаткI дуыдынхалра ахъазла сом 300-500 азутйитI. АйхIарала арыпхьагIви апхьагIви ранйаракI сахIаткI йайхIата йагитI.
Апсыуа бызшвала арыпхьагIв Апсны акъалаква зымгIва рпны дуауаштI. Ажва ахъазла, Согъвым йауу ажурналист йгьи афилолог Тхвазба Нона 12 сквша цIитIта апсышва йалрыпхьитI. Ауи азаман ауацIа ауи уагIата швкIгIвы райхIа абызшва йазылбжьатI. Йалрыпхьакваз дугьи хвыцгьи рылапI, ащардагIв Трыквшта, Иордания, Сирия йгIартыцIта йгIайхыз ауагIа ракIвпI. Ауаса йара Апсны йауаквугьи алымрыпхьауата дгьгIанымхатI.
«Сара апсышва йасрыпхьауа саналага арыпхьаща амаль лыхьхата йгьаъамызтI. Схъатала материал азскIкIуамца саланхун. Йасрыпхьаквуз райхIарагIв абызшва гьрымдырдзузтI. Ауаса йхъзымрыпауата мчыбжьыкI апны хын йсызгIайквуз апхьарагьи агIврагьи тшазырбжьун, йчважвауагьи йалагун – азджьакI рыцIа йагъьта, азджьакI йырчвыбаргвта. БыжьгIвыкI бзидздзата йчважвауа йцатI», – лхIвитI арыпхьагIв.
Ауи йгIалылкIгIитI апхьагIвчва рыуа азджьакI ауырата – хысквша – йшлызгIайуаз. Ауаса ауи йапшкву гьщардагIвым. АйхIарагIв сквшыкI аъара йа рыцIагьи ймачIта йлызцатI.
«Ауыс дахIврала йахъвдаквыцIра ахъазла йара апхьагIв йазгIашыкъра щарда апщылапI. Апсыуа бызшва, кьангьаш аламкIва, йузырдыруаштI, ауи йаквшахIатхауа ашвапхаква аъапI», – дацIачIвагъвитI Тхвазба Нона.
Ужвыгьи арыпхьагIвкI – Апсны ателебара апны агIатраква акIвзыршауа Абшилава Лана – апсыуа бызшвала йалрыпхьауа далагищтара щарда гьцIуам. Ауыгьи йгIалылкIгIитI апхьагIв йгвы азыщтIамызтын арыпхьагIв йгIапсара кIара шгIанамцIгIуш.
«Йасрыпхьуш санйабадыруа зынла ауи абызшва шидыруа сапшитI, ауи амщтахь акIвпI сшйыдынхалуаш анлысхуа. Ауи акIвымкIвагьи, йсызгIайуа азджьакI йапшым анхартаква рпны йынхитI, саргьи ауат рыцIа йгIартахъхуш йшазызбжьуш сащтапI. АзджьакI апсышва ахъаз раргванква йаларачважварныс акIвпI йыззыртахъу. Сара апхьара сахIатква апхьагIв
абызшва дшаланахIвуш апш йансыргIалитI, ауахьауаъа йара йшитахъу акIвпI йшйылайкIуаш», – лажва цIхъва алтитI Абшилава.
АкъральыгIва программаква
Апсны ауагIа р-Абашта айсра шалгабыргуаз апсыуа бызшва атшауацIыхрала Фонд гIандыршатI. Асквш 2016 январь йгIашIарышвта ауи Абызшва йазынарху аполитикала къральыгIва комитетхатI. Акомитет аунашвачпагIв йтарагылыгIв Аршба Тамила йшылхIвауала, акомитет йапшым арыпхьараква щардата йаднагалтI, ауаса ауат сабап дукI гьгIарымгуазтI. Ауи апшта, цIыпх Согъвым апны апсыуа бызшва тшазыбжьарала хвыдъа апхьараква гIандыршатI. Ауи ахабар Апсны ажвлара хабарргагаква зымгIва йдыргатI, йгIахIгвалалыршвахитI Аршба, ауаса зцри бызшва ззырдырыныс зтахъхаз швабыжта ймачIыгIвдзан. Ажва гьалам, апхьараква акIвшатI, ауаса ауат йшыртахъыз апшта щардагIвы гьрызгIаланамыркIтI, сабапта йзызпшуазгьи гьгIарнамттI.
«УахьчIва ауат рапш апхьара гьаъахым. Акомитет абюджет асабиква апсыуа бызшва йызладрыпхьуш ахча аларцIатI. ХIара йхIгвыгъан асабиква апхьарта йазхIрыхIазырырныс. Ауаса акъральыгIва ахча гьнамхъатI, хIаргьи ауи апроект ахъахIрысра атахъхатI», – лхIвитI Аршба.
Ауи йшылхIвауала, сынчIва апсыуа бызшва акъральыгIва уысхартаква рынхагIвчва зымгIва йшддырдыруаш проект лырхтI.
Ауыс йшалакIу даквчважвауата, Аршба Тамила йгIалылкIгIитI уахьчIва, хъатакIла йгIауахвырквын, дара ауагIа апсыуа бызшва ддырдырырныс йгьащтам, анахьани ахъаталагьи – йаквнагауа къральыгIва ргIапсща гьаъам. Абызшва йазынарху аполитикала акъральыгIва комитет абюджет гьдууым, уыста йхара атахъу зымгIва рыхъаз ахча гьнахъум – ауыс зкву гIахIгвынлыргIвитI ауи.
«Проект щарда ашвъабгъьы йшану йгIанхитI», – лгвы йасуата йылхIвитI Аршба.
ЙалкIгIу гватра азалнахитI апсыуа бызшва арыпхьара Репатриацияла ареспублика аминистерства: ауи йара Апсны апынгьи арепатриантква рыхъазла агIвыма къральква рпынгьи абашталагIвчва рыхъазла – йгIахIахвырквын, Трыквшта апны – абызшва арыпхьара аднагалитI.
Апхьарта ауыс зкву
АААК акорреспондент дзачважваз аъачIвагIагIвчва щардагIв апхьартакви асабигIзартакви рпны цри бызшвала апхьараква радгалща ахъазла йгъьитI. Ужвы йшцауала, асаби асабигIзарта йа апхьарта дцитI-хIва ауи ауаъа апсышвала дчважвушта багъьата йгьузыхIвушым. Ауи йайчвахугьи – абызшвала йчважвауата ауаъа йцаз йныйыжьхырныс закIы гьазхIвам. Ауаса гвы ауымтуашта йгьаъам апхьартипхьадза йара алкIгIараква шаму, ауат ацри бызшва арыпхьара апынгьи йшгIанахIвауа.
Гагра район йаланакIуа Алахьадзыхь йапхъахауа апхьарта адиректор Бейя Саид унашва зхъицIауа апхьарта апны апсыуа бызшва бзита йадрыпхьауата йпхьадзитI. Ауи йшихIвауала, арыпхьагIвчва апхьагIвчва ахъаз апрограмма рзынадырдзара йахъазымкIва асабиква абызшва йшалачважвуш йащтапI.
«Апхьарта урышв апхьартапI, апсыуа бызшвала арыпхьащагьи абызшва зымдыруа асабиква ракIвпI йыззалху. Архъвыхраква йшгIаркIылсуа уапшрыквын [хIапхьарта апны] ауысква рыцIа-рыцIа йшагъьхауа гвы аутитI», – йхIвитI Бейя.
Апсыуа бызшвала арыпхьара апны баргвырата йзынйауа ауысла азцIгIара джьауап гIайтуата ауи йгвы йгIанагуаз хIыцагIвишатI: абаргвыраква гIазлыцIуа ауагIа абызшва ддырдырырныс ъартахъым акIвпI, ауаса йанаъазара ауат ргIариква абызшва дуырдырыныс рахIагьи йбаргвхитI.
«Ан-абачва ашшлитI апхьагаква рпны йгIаргвнымгIвуа шщарду, ауипхьадза арыпхьагIв йа абызшва бзита йыздыруа рыгвлачва тшырзынадырхара шатахъхауа. Ауи цIабыргыпI. Са сшапшуала, асабиквагьи дара абзазагIвчва йалакIыта йгIауахвыргьи рансимш бзазара апны, анхарта апны абызшва йазыбжата йгьырбум», – йхIвитI апхьарта адиректор.
Бейя йгIаликIгIитI апсыуа бызшвала апхьарта апрограмма мурад хъадата йаздыргылуа тамамта йгIаугвынгIвра шатахъу: «апхьагIв архъвыхраква дахIврала дшзыркIылсуаш апшта дурыхIазырра акIвма, момкIва дапхьауа, дгIвуа, дчважвауа дубжьара акIвма»?
«УахьчIвала апхьартаква ахачIвыкI акIвпI рымч рыцIа йызквхъауа – архъвыхраква. Йаргьи цIабыргыта асабиква архъвыхраква бзита йыркIитI. АпхьартагIвацаква абызшва ауыс гьырзырхъйушым», – ари апш хъвыцра дазгIайитI ауи.
АтгIачва апны айчважвара
Ажва аламкIва абызшва ауысла апхьарта хъадата йаъу атгIачва акIвпI. Швапхата дгIахв йауаштI ргIариква цри бызшва йазырбжьара шатахъу тшазыздыруа атгIачва йгIарылцIыз, аунагIва апны йанакIвызлакIгьи абызшвала йчважвауа сабикI. Хвысквша йырту Ачба Соломон йани йаби дрыцта Гудаута къала апны дбзазитI, йапхъахуз йажваквагьи апсышвала йхIватI. Абарауаса ауи йыбызшва йцридзата йзалтI. Урышв бызшвала ауи дчважвауа далагищтара дукI гьцIуам.
Соломон йан Вардания Инга йгьцIалкIуам асаби апсыуа бызшвагIвацала дйачважварныс апхъапхъа йшылчвыбаргвыз.
«Сара схъаталагьи апсышва ауи апш цкьата сгьзалачважвум, схъапщылагьи ауи бзидздзата йгьидырам. Ауаса хIара хIхъа йтахIкIытI хIсабиква рцри бызшва шырдыруаш. Йаргьи йара ауаса йалтI. Апхъапхъа быргвын – «йгьсылшум» – шхIхIвузымцара ауи хIазцун. Асаби дъадзахвыцыз ажвата йыгIдыруаз хIызхъун, ауи ддухандзыкIьа хIаргьи хIдырраква йрылахIырхIатI», – лхIвитI Вардания Инга.
Ауи йгIалгвалашвахитI ргьагьара зымгIва – рыгIвзачва, рзаъачва, рыгвлачва – рпа апсышваламкIва ймачважварныс йшрыхIвуз. АпхIвыс йшылхIвауала, ауи гьмайрамызтI, ауаса абзазара йшгIанарбазла, йузахъвдаквымщтуаштагьи йгьаъамызтI.
ЗныкI ан лпа асабигIзарта данджвыквылра йуысква шцуш дахъгвыргIвауа даъан.
«ХIара асабигIзарталагьи агIзагIвылагьи йхIызшан: асабиква ауаъа апсышвала йчважвитI. Сара спа йыбызшвала дъачважвауа схъа ду йснарбахитI. Ауи апсыуа бызшвапI дызлахъвыцуа, урышвла закI анихIвуш апхъапхъа апсышвала дхъвыцта уацIыхъван йхIвуш урышвла йшатайкIхуа йылубгIитI», – лгвартраква хIыцагIвылшитI Вардания.
Апсыуа бызшва агIащаквыжьра дзачIвапсыуазлакIгьи йуыспI. Цри бызшва зымгIва йрапхъата йъаудыруаш аунагIва акIвпI – ауаъа апсыуа бызшва гIагIвынггIара атахъыпI. УацIыхъван атгIачва йрыцыркIуата ауи ауыс ацдырцара рборчпI асабигIзартагьи, апхьартагьи, ауниверситетгьи, йатахъызтын – ахъатачIв арыпхьагIвчвагьи йазалху апхьараквагьи. УахьчIвала арыпхьаща амальквагьи апсыуа бызшвала арыпхьара йазалху ахчагьи мачIызтIхIва – ауи гьхъадам. Йхъаду дасузлакIгьи йапхъанчIвиква йзыгIархчаз, датша закIгьи йапшым йцри бызшва йдырра йтахъыта йхъатала йапхъахауа ачIвырхъа атипта айрышта ауи дазцарныс акIвпI.
Апсны утамкIва апсыуа бызшва шууырдыруаш йгIаквчвжвитI йащтагIайуа хIгIвыра.
швталра йа тшаншвцIара атахъыпI.