СынчIва йбергьльу абаза уысагIв Мыхц Кьарим сквшы 70 йхъыцIитI. АлитературадырыгIвчва ауи йуысаква адуней байара йахъвыта йырпхьадзитI. АуысагIв йюбилей йадахIвуата АААК ахабарргарта портал ауи йгIайыквчважвауа абзагIвра гIаквырцIитI.

ЧкIала Георгий

АлитературадырыгIвчвагьи Мыхц Кьарим йуысаква рбзибагIвчвагьи йацшIакIта ауи йыршIыйара шIырпшыра змам гIаншарата йырпхьадзитI, дансабийыз дзабадырдырыз ауысагIв ЧквтIу Микаэль багъьата йшихIвузла, «сквшызкь рпынгьи» абазаква йрылымшахырныс ауыпI «Мыхц Кьарим йапш уысагIв дгIадзындыргылхырныс». Кьарим йбзазара айшысын, ауаса йгIайтынхаз ауысара акъаруи апшдзари йузыджьамщауата йдупI.

«АугIа рыхъазла сгIабритI…»

Йшвъаква рпны йшанула, ауи асквш 1949 май а 6 агIан дйытI, ауаса йшаъула, мышкIыла рыцIа йпасата адуней дгIаквылтI. Араъа аквшвара джьащахъвакIгьи аъапI: совет календарь апны май а 5 АгIвырагIацIщтра йамшын.

Йабала йгIауахвырквын йыхьыз араса йаъазара атахъын – Шавахов Абдул-Кьарим Льиуан йпа. Ауаса йани йаби алыцIхтI хымызкI ахIа дыртамкIва, уадыргIвана йаба ауи йгIадзныргылра закIылагьи дгьацымхърагIахтI. ХъвыжвчкIвын апычIв апхьарта йапхъахауа акласс даныцIалуаз йан лтдзахьыз «Мыхц» гIадырбатI, йпаспортгьи ауи атдзахьызла йгIацIыргIвгIатI. Алитературагьи араса акIвпI дшалалыз – Мыхц Кьарим Льиуан йпа.

Асаби йанду Къанитат лунагIва апны дгIадзынгылуан. Ауи анамыца фашистква йырпшIагылата йайсуаз лхъацIа айсра даналадз амщтахь Кьарим йан Александрагьи лара лбжьыгIв сабичвагьи гIащтIылхтI. Ауат дрыгвлан Къанитат лаща ШенкIауа Умаргьи йара ауаса дсабитгIачвата. Йанщчва, йанхщчва рызджьакI Кьарим йыквланта ауат ахщапата гьакIвмызтI йшизаъаз, дрыквлата акIвын, ртгIачваква рпынгьи пата акIвын дшырпхьадзуз. Ауат йцриква рбзирала йыбачва гьихъымстI: йани йари кIьыдата йбзазун.

ДануысагIвха Мыхц Кьарим угвы ацIгIва йнадзауа асатырква ймачIымкIва йан йылзынайырхатI. Ауи йхъа йыркъванчун йгIалихыз апхыцIа мгIва лшвхъымса дъазгIанамгхуашыз, йгьи йхъа йырзахвауата араса йхIвун:

«Щта йсчпарыйа, щта йсчпарыйа? –
АугIа рыхъазла сгIабритI…»
АуысагIв йпсы йадыруазшва йан лапхъа адуней шихIваджьуаш ауи дрыцхIайщун:
«Ауи сгIазрийыз сан йылчIвыуаш акIвпI…
Саныъахым лгвы швамсын ауи атIакIв».

ХъвыжвчкIвын ахъахьла ажвгIванд «рыцIа йшчIыхву»

Йцри ХъвыжвчкIвын кыт Мыхц Кьарим жвыгIвсквша рахIа гьтайымгатI. Асквш 1961 агIан ауи Черкесск йтагылу аобласть уагIахъа апхьарта-интернат дыцIарцIатI. Ауи азаман йгIашIарышвта йцри кыт мачIын данцалуз. Ауаса анцIрала йгвы йгIатахатI йсабихъа гIакIвзыршуз зымгIва: йкытлагIвчва, атыдзква, акацаква, адзыгIв. ЙгIвыз уыса щарда рпны ауи й-ХъвыжвчкIвын (ауысагIв йцри диалект чважващала – ХъвыжвхвчIы – аредакция ррытаразга) пшдзата йгIайырбитI, йджьайщауа анахьанат гвы ъарымтуа «ХъвыжвчкIвын ахъахьла ажвгIванд мачIдзакIлазтынгьи рыцIа йшчIыхву, ХъвыжвчкIвын ахъахьла амара мачIдзакIлазтынгьи рыцIа йшпху!»

Данбахадза ауысагIв ауи аъара гIамта айшыс дызтабзазаз акыт гвыла-псыла бзи йбарныс?

«Ауи ангIанша саргьи ХъвыжвчкIвын ауи аъара бзи йшызбауа тшаназызымдыркIвуз агIамта акIвзарын, – араса йджьауапхитI Мыхц Кьарим. – Бзи йубауа йалкIгIата йануылаухIвауа – уаргван йа уцришта йырзынарху – ауат уанырчвыхъарахара агIан акIвпI. Скыт бзи йшызбауа, сылахь анцIрала йшгIалалыз абгата йансыласхIва ауаъа сангIатыцIх амщтахь акIвпI».

Йара ауаъа, ХъвыжвчкIвын апны, йгIаншатI уыса квпшыра змаз йапхъахауа йгIвырагьи. Зны ауи ахъышв дкIылачIвата аква шгIаквауа дапшуан, йгIаншазгьи йымдыруата… ачIвыуара гIайайбантI.

«Ауи асхъан йхпахауа акласс сцузарын, – араса йгIайгвалашвахуан Кьарим ауи йсабихъа гIаншара. – ТIакIв тшанщаквскIых акъальам гIасахвын сатырквакI згIвытI».

Ауи амщтахь гIвысквша анцIы уыса йымгIвыкIва дамуыхуата дцатI.

ДазхъвыцуазмищтI ауи агIан ауагIа рбзазара апны ауысара агыларти ажвлара рпны ауысагIв йгыларти?

«Йабаъаз! Ауысаква заласцIузнадзара гьгIасгвнымгIвуазтI. Спсып штазгауа, сшчауа апшта ауыгьи сымчпакIва сгьтынымчуазтI», – йхIвитI Кьарим Льиуан йпа.

АчкIвын уысалацIара дшхънахуа гвы анайт йанща Мусса йнапIы йкIын ЧквтIу Микаэль йпны дйырцатI. Микаэль ауи атлахан Москва Литература институт дгIалгахьан йгьи абаза литература апны йыхьыз дйырхIвахьан. Щарда йнамихуата абаза газет «Коммунизм алашара» (ужвы – «Абазашта» газет – аредакция ррытаразга) анапаква йапхъахауата йгIарыквшватI Кьарим йуысаквакI. Ауи апхьарта дангIалгушыз йуысаква рпхьадзара швкIы йнаднацалхьан.

ПщтетрадкI йнадзауата чкIвын шIа напIыла йгIвыз ауысаква ТхIайцIыхв Бемырза йнапIыцIашватI (абаза литература аклассикква йрыуазаджву – аредакция ррытаразга). Бемырза ауысаква рыхъазла араса йгIвытI: «Ауат ужвыгьи книгата йгьабаркIым, ауаса тшабадыркIыхуаштI, рызджьакI рагIа йгьнамдзастI, – йнадзуштI, рыцIа йагъькву йхъаудырцIитI апхъахьыла ауат рыцIагьи йшагъьхуш. Атетрадква йащтацауата йанахъурышвтуа автор рыцIа-рыцIа йшйылахIауа нахвата йуылаухIвитI».

Мыхц Кьарим йуысаква книгакIта тшанадыркIыл арра къвырльыкъвхара данаъаз акIвпI: асквш 1968 агIан йгIацIцIыз йапхъахауа йазкIкIра «СцIахIчкIвын» аэкземпляр почтала къвырльыкъв ъайхуз архъв йырщтитI.

«Ауи йдерту йныбыжь йаквнамгауата ласы дъауасаражвхаз акIвпI»

Кьарим къвырльыкъв ъайхуз гвыла-псыла дыззгIашыкъыз Литература институт ъатагылу Москва апны акIвын. Асквш 1970 агIан ауи йуысаква алитература анкъвакъвра апны йган йриттI. Литература институт йыцIалырныс зтахъыз швабыж йщардагIвын: тыпкI ахъазла гIвышвыгIв райхIа анкъвакъвуан! Ауаса Кьарим анкъвакъвра дкIылсын ацIалра рхъвыхраква дахIврала йкIытI.

Аинститут апны ауи йбергьльыз алитература цIбацIбагIв, хъатачIв культура ду нкъвызгуз Михайлов Александр Алексей йпа йсеминар дрылашватI. «Ауи анышвтIайы кIара шгIалырхуа апшта ужвы йсмагIну гIасылихтI», – йхIвун уадыргIвана Мыхц Кьарим.

Йара асеминар аунашвачпагIв йапхъахуз акурс амщтахь йстудент абари апш швъа йзигIвтI: «Ауысара дазгIашыкъпI. Йдерту ласы «дъауасаражвхаз» акIвпI, йныбыжь йаквнамгауата тширахIбитI, уахьчIва дшаъу апш дшIата, дбылуата йуысара апны тшгIайырбарныс дшвитI. Ауи акIвпI сара Кьарим дызквгIазшIыстуа. Арахьари шабгу йылапI. Йхъа йазхъайцIарквын, уыжвгIанчIви темаква тшырзынайырхарквын ауысара амгIва ду дзыквылуаштI».

Кьарим а-Литература институт дъадзапхьуз нархара 45-ла йгIайыквшваз адырраква ауи йдунейпшыща ауацIырхтI, абгата йщаквдыргылтI йгьи йлитература хъвыцща дрыцIолатI.

Агазет апны йынхара: апублицист, арепортёр, айсра корреспондент

Асквш 1975 агIан а-Литература институт дангIалга амщтахь Мыхц Кьарим «Коммунизм алашара» газет аредакция апны йынхара джвыквицIатI. Йбзазара йауата сквшы гIважви хвба раъара абаза журналистика йайттI.

«Сара сыхъазла аредакция уысквакI ъауырхъйауа, нхаша злагIаугуа ахъаз йгьынхартамызтI. Ауи адиннкъвгагIв йныхIварта дшазыъу апшта сазаъан. Ауаъа йынхауа зымгIвагьи Анчва йхъвы рылазшва йызбун», – йгIайгвалашвахуан Кьарим.

Мыхц Кьарим агазет апны дъадзанхуз гIвыра щарда гIаквицIатI, ауат ржанрквалагьи ртематикалагьи йгьапшымызтI, репортёр щаластагьи, литературатурадырыгIв бзитагьи, бзагIврагIвгIвы гIальаматтагьи, публицист гвымчIватагьи тшгIайырбатI. Ауи йагъьу йжурналист гIвыраква сквшкъомкI рымщтахь йыршIыйара азкIкIра абга йхпахауа атом йалашватI.

АуысагIв йгьи ажурналист адуней анихIваджь амщтахь йгIацIцIыз ауи азкIкIра апны гыларта кIьыда амапI акырт-апсыуа айсра йгIаквчважвауа агIвыра абаркIыра.

Асквш 1992 август а 14 атшын акырт айсыгIвчва Апсны йшталыз ахабар анга Кьарим зынла йгвы йтайкIытI ауаъа дцара шатахъу. Ауаса ацара зынла йгьизаквмыршватI.

Къарча-Черкес даъаркIвата август а 27 атшын агазет йгIаквицIатI айщчва республика апны йгIаншауа знархараз йгвгIанаграква: «Сылаква Апсны аджьанат чIвыла йахъагылу амца акIвымкIва закIгьи гьырбум. СлымхIаква Апсны ащхъакви апсыхIвакви йгIартггIауа ахысракви агвжваракви ракIвымкIва закIгьи гьыргIум. Сгвы Апсны арыцхIагIа йгIаннаршаз ахьыгIали агвжвейрали йырчвыпI. Сакъыль зхъахвитри згIащаквхари йырзабакIуа апсыуа уагIа руачIвбзазара агвыргIва акIвымкIва закIгьи йгьазынархам…»

Сентябрь а 8 атшын Мыхц Кьарим заманкIла Гвдауыта апны йаныргIалыз Апсны аправительства апресс-квта апны дынхауа далагатI. МызкIы ауацIа арепортёр Апсны Республика агIаншараква знархараз цгIвыракI «Абазашта» аредакция йгIайщтитI. Ауи айбащраква ъакIвшуз апны дынхун, Лагъь КIавкIаз йауата зтахъырала айсра йпшцIаз айсыгIвчва дрылан.

«Ауи дъахIыдзхъагылазгIваца ачкIвынчва рхъацIара аргвышхвауата йаланархIун», – йгIайгвалашвахитI ауи ауысла «Къарча-Черкес зтахъырала Апсны айсра йпшцIалыз радкIылара» аунашвачпагIв ДзыгIва Зауыр.

Черкесск дангIацапах Кьарим Апсны апны йыла йабаз дгIаквчважвауата агазет датшагьи жвагIвыракI гIаквицIатI.

Данпсы амщтахь Мыхц Кьарим йхъа дамайгьдзауата йакIвйырашаз ажурналист нхара гIарпхьадзауата йквнадыргатI асквш 2012 агIан Апсны Республика аорден «Ахьдз-Апша» йгьи асквш 2018 агIан – амедаль «АйгIайра ахъазла».

Пушкин йгIвыраква рмайрара йагIвызу

Ауаса Мыхц Кьарим анцIрала йща хъадата йалаз ауысара акIвын. Ауи гIвычIвгIвысагIа щайдза зауыта апсабара йгIайыланацIаз апшкара йгIахъшахъыцIуата йанакIвызлакIгьи дгIакIвзыршауа зымгIва уысала йылайхIвауазшва, уысала дазхъвыцуазшва даъан. Ауи йаццауата йара йлитература ршIыйара уагIахъа уыста йпхьадзун. Йуыса «СугIа» апны араса йгIвитI:

Йгьсмурадым са
Заджвы тшджьайсырщарныс.
ЙыздыритI бзита
Адуней сыззгIаквлыз:
Шва швкьахвра пшдза
СазхIвахIвта уыса кьахвла
ШврыцхIагIа ахъаз
Гъыбза аласцIарныс.

Дъадзабгаз Кьарим агIуыса азкIкIракI гIацIищттI. АлитературадырыгIвчва йшырпхьадзауала, йапхъахуз йазкIкIраква рпны уыса льальаквакI рылазтынгьи йащтагIайуаз азкIкIраква йгIарыквшваз ауысаква рнадзара ауи аъара йхIагIапIта адуней уысара йагъьу ауысаква йыршIуырпшуашта рнадзара хIаракIыпI.

Абар Мыхц Кьарим йуысаква дшрылачважвауа афилология наукаква рдоктор, апрофессор ТIыгв Владимир: «Мыхц Кьарим йуысакви йпоэмакви рквпшырала зынла уыла йгьгIацIашвум, ауаса ауысара чгIвыча лашараквала «йгIвычапI». Ауи акIвпI апхъапхъа ауат майразшва, цIолара рыламызшва йзубауа. Ауаса рмайрара Пушкин йгIвыща йагIвызапI, философия йгьи эстетика хъвыцщала йырчвыпI. Ауи ахъвыцща

йгIацIанакIитI абзазара алачпа злащаквгылу ахъатаква зымгIва. Йцкьу, ауаса цIгIва змам ацIолара – абар ауи йуысара рыцIа йнахву лкIгIарата йаму».

Апрофессор ЧкIала Пётр Кьарим йыхъазла араса йгIвитI: «Ауыса алацIаща, анашх, абызшва агIарысабапща ауи аъара дрызъазапIта уыла йгьуызгIацIажьуам йацкIыс бзита йыгIвуа датша аджвырагIв абаза уысара апны кIаразын дгIаншахпIхIва». ЧкIала Пётр Мыхц Кьарим йыршIыйара тынха цIолата йырхъвыхтI, гIвыра щарда йырхъазымкIва монография абгакI («Араъа сгIайтI араъа сгIанхарныс…» – аредакция ррытаразга) дрыдынхалтI. Ауи багъьата йхIвитI: «Мыхц Кьарим – зымгIва йгIарылкIкIгIауа, шIырпшыра змам дуысагIвпI абаза уагIахъа литература апны йахъазымкIва ауысара шабгу апны – уагIахъа хцIарагьи адгьылгIвынагьи змамкIва хвитта адуней апны йщаквгылу ауысара гIахIахвырквын».

«Апхъапхъа йаъан абзибара»

Кьарим йуысара атематика швабыж йауацIыхпI. Акнига «Абаза гIвгIвчва» апны ауи йгIайыквчважвауа агIвыра араса йгIалагитI: «ЗыршIыйара цIолу, угвы ацIгIва йнадзауа алирик». Ари ажванахъа айшыс тамамдзата Кьарим Льиуан йпа йуысара аъаща гIанарбитI, йалкIгIата абзибара йазынарху йлирика.

Мыхц Кьарим йлирика апны абзибара агыларта дупI. Йджьауымщушта йгьаъам – ауысагIв араса йапшымкIва йгьи йанакIвызлакIгьи ауи аъара угвы йнадзауата, йпшдзата абзибара даквчважварныс шйылшуз.

Телебара анйаракI апны Кьарим Льиуан йпа дпшвырхъыччауа араса йхIватI: «Суысаква йгIарыпхьауа азджьакI абзибара сашIпссгIауата йазхъвыцуазапI». УадыргIвана рыцIа дгватшныта йгIацицIахтI абзибара йгIанищтуа апхIвыс йлызрыму алахIвара йшахъазым, ауи ажва рыцIа йауацIыхта йшгIайрысабапуа. Ауи йгIанищтитI ан йылзынарху абзибарагьи, ацришта йазынарху абзибарагьи, ауагIа йырзынарху абзибарагьи… АйхIагьи хIхIвапI: Мыхц Кьарим йыхъазла абзибара адуней злащаквгылу гIаншарапI. РыцIа йалыргата ауи ахъвыцра гIайырбитI йуыса айшыс «Апхъапхъа йаъан абзибара» апны:

Сквшызкь шарда цIитI ауасаражвква
ЙамакIуищтара йабарыс;
ЙырхIвитI: «Апхъапхъа йаъан Ажва!»
ЙырхIвитI: «Момо, йапхъан Ауыс!»
ХIдуней ахъахь сгIамдауищтара
ДатшапI, датшапI сара йхъасцIаз:
Апхъапхъа йаъан Абзибара –
Ауысгьи Ажвагьи гIазшаз.

Датшагьи Мыхц Кьарим йыршIыйара апны йхъададзу, магIны ду зму темапI апсра йазынарху ахъвыцраква. АуысагIв апсра йызнымкIва тшазынайырхитI, йалкIгIата йыршIыйара йцIыхъвахауа агIамта апны.

Йара Кьарим араса йгIвытI ауи ауысла: «Сара апсра сзаквчважвуа ауи сачвшвауата йа сазыгвжважвауата гьакIвым. ДзачIв гIвычIвгIвысызлакIгьи йхъаштылра гьатахъым адуней шуагIару. Знымзара-зны ауи адуней йхIваджьхуаштI. Йыцигуш ачIвыйа, йгьи йачIвыйа араъа щтата йгIанижьуаш?» АуысагIв йшипхьадзузла, дзачIв гIвычIвгIвысызлакIгьи ари азцIгIара йпахь йыргылра атахъыпI: йджьауап шаъу акIвпI йбзазарагьи шанйыргIалуа.

Йара ауысагIв йыхъазла йхъадаз йбзазара йпсы бзи йшабауа апшта йаъазарныс акIвын. ДызхъгвыргIвузгьи йара апсра гьакIвмызтI, дшбзаркIву дпсырныс дшвун. «Йгвы хIахъвхата» адуней дгIаквхарныс акIвын дызчвшвуз.

Мыхц Кьарим йыршIыйара атема хъадаква йрыуапI абаза уагIа рылахь атемагьи. Угвы ацIгIвадза йнадзауата ауи гIарбапI йпоэма «ГIагвалашвахра» йгьи урышв бызшвала йгIвыз ауыса «Абазашта» рпны. АуысагIв йпоэма апны уыса джыпха йтагылата абаза уагIа ртурых амгIва шакIвшаз абгата йгIарбапI. Ауи йуагIа рылахь хьыгIа ду алата даквчважвитI: атурых напаква рыцхIагIа щардала йырчвыпI – айсраква, ауагIа йъабзазуши йъагIашIасуаши рымдыруата, рсабиква йрытшгIвахуш атып йахъгвыргIвауа хIальабальыкъ ду гIарылазцIуз, цIхъва змамыз айтыпараква. Ауаса йшаъазгьи йгIащаквхатI, йгIайуаш абанпараква рыхъазла йгIархчан асквшызкьква йгIарылыргатI ргвбайарагьи рыбызшвагьи.

Ауаса ХХ асквшышв й-80-хауа асквшква рцIыхъва, й-90-хауа асквшква рагIан акъраль аполитика йгьи аэкономика псахраква ршвхIаусыгIвала ауагIа амлыкв йазгIашыкъхан къраргьи, гIвычIвгIвысагIагьи, гвчIагIвгьи дрыдзуа йалагатI. Ауи асхъан ауысагIв йхъвыцраква йуагIа ртурых рыцхIагIаква йыркъвыцIхын руачIвбзазара агвыргIва йнанауахвтI. Абазаква рыбызшва, рхъатачIв гвбайара рчвыдзырквын уагIахъата йгьгIащаквхушым. Кьаримгьи йуагIа йгIаргвынйыргIвырныс ацIыхъва дтагылтI агIвадыгь апххъа йшазгIайыз:

АчIвыйа йшвхIвуш,
згвы йахвиту абазаргIа,
ЗугIахъа тшдырра
йахвитым аугIа?
ШвбгъамшваскIва агIвадыгь,
йыззгIайыз швбзазара,
Сара санбгъашвауа
сцIырбжьы швшвыргIа!

ШIырпшыра змам ауысаква йгьи ауат ратакIра

Москва йауу ауысагIв Галамага Андрей гIальаматдзата йатайкIыз арат ауысаква уанрыпхьауа йухъураштыл йгьауашым ауат ага йбзийызтынгьи абазала йгIву ауысаква рпшдзара абгата йшгIадмырбауа. ЦIабыргыта абаза бызшва адуней апны шIырпшыра змамкIва йбаргву бызшвапI – ауи удырра атахъыпI Мыхц Кьарим йуысаква злагIву абызшвала урыпхьарнысгIваца ахъазлагьи.

Ауаса ари абызшва баргвыла йгIвуаз ауысагIв йыхъазла магIны ду амапI йатакIу йуысаквала тшыззынайырхауа апхьагIвчва рпхьадзара рыцIагьи йщардагIвхарныс.

Йбзазара йцIыхъвахауа асквшква рпны Кьарим Льиуан йпа йара-йара атакIра хъатайкIытI – абаза бызшва йгIахъихуанта урышв бызшвала йатайкIуан йара йуысаквагьи анахьанат абаза авторква руысаквагьи. Дызхадзаз зымгIва йыршIыйара азкIкIра йгIвбахауа атом йалашватI. Мыхц Кьарим дъадзабгаз йатакIта азкIкIракIгьи гьгIацIымцIтI, кIьыдата уысаквакI ракIвын йатакIыз.

Асквшква 2013-2018 рагIан Абаза-апсыуа уагIа ртшауацIыхра ацхърагIара знархару адуней адкIылара «Алашара» ркъарула ЧкIала Пётр йлихыз атакIра проект хъйатI, абзазара йалалтI. Ауи йагIарбагата урышв бызшвала йгIацIцIтI Мыхц Кьарим йуысаква разкIкIра «СгIайхитI» (Галамага Андрей йакIвпI йатазкIыз). Апроект автор йшипхьадзауала, азкIкIра абзирала лшара гIаншатI урышв бызшвала апхьагIвчва абаза уысагIв йыршIыйара шаъу рыла йгIацIарыжьныс, ауагIахъа гIвынаква йгIартамхауата Мыхц Кьарим йуысара Россия алитература агьагьара йалалырныс.

«Тшыззубжьарныс уылымшуш»

Йбергьльу анамыца философ Иммануил Кант йхъвыцрала, ршIыйара хац хIаракIы ззырхIвауа тшыззубжьарныс уылымшуш аъазара акIвпI. Апрофессор ЧкIала Пётр ари ахъвыцра Мыхц Кьарим йахьыла йацайырпауата йшигIвуала, ауысагIв йуыса щарда, йпоэма «ГIагвалашвахра», йабаркIыраква «СымшгIвыра анапаква», «АхьыгIаква рдзыгIвбжьа лашара» цIабыргыта йгIарылкIкIгIитI «Литература институткIгьи йуызгIацIымгуш, закIытагьи тшыззыуымбжьуш агIаншараква».

«Арат агIвыраква йцкьу ршIыйара гIалцIыртамкIва йгьузыпхьадзум, – йхIвитI багъьата архъвыхыгIв. – ЙгьхIылшум акъыльла йащтацауата йщаквхIыргылырынс ауи йхIаракIу аквшвара, угви упси йырзынадзауата йымчхъадзу ари аэстетика къару мадза гIазлыцIуа. <…> Араъа йаларпапI йгвынгIвыругьи йгвынгIвырамгьи, уакъыль йгIанамкIуагьи уакъыльла йузалмыргауагьи, аршIыйара лахIвари гвгIвара змам акъыльгIацIсри щатата йыззалуа агIаншараквагьи. Ауи йапшу агIвыраква йхъаудырцIитI: Кьарим йылшуз зынгьи тшгьузазыбжьушым. АкъыльпшгIарала йуызгIамрыбергьыльуаш Анчва йгIауылайцIауа йхIаракIу лшарапI ауи».

Ахъахвитра зхъгалру агIвычIвгIвыс дуква ракIвпI

Мыхц Кьарим йыршIыйара гIалыркIгIатI акъральыгIва уысхартаквагьи. Асквш 1998 агIан ауи йквнадыргатI ачIахIра хьзы «Къарча-Черкес Республика ауагIа руысагIв», асквш 1999 агIан ауи абаза литература атшауацIнарыхра апны йалацIара хвы аквырцIауата далауреатхатI Алиев Умар йыхьыз зхьзу асогIат.

Ауаса йара Кьарим Льиуан йпа арат артшхъвараква дукI йгьгIатайымрышвуазтI – ауагIа ражва акIвын ауи магIны змата йпхьадзуз. АпхьагIвчва рбзибара дудздза йагIарбагахатI асквш 2001 мартI а 17 атшын йакIвшаз Мыхц Кьарим йыршIыйара хъвлапны. Ауи Черкесск адрама театр апны узымпIатIауата уагIала йырчвыта йакIвшатI йгьи ауысара йагвыргъьахъв духатI. АуагIа ауысагIв дабгаркIвата ражва гвапаква йархIвырныс йахадзатI.

МызкIгьи мцIыскIва – апрель а 12 атшын – ауи абзазара далцIтI.

ДзачIвызлакIгьи йгьйылшум абзазара апны йхъа дахвиттта дгIанхарныс. Ауаса Мыхц Кьарим ауи йылшатI. Кьарим адуней анихIваджь амщтахь абари йдура гIаликIгIатI акъарча уысагIв Созаруков Уасыф «ПаштахI» зхьзыта пщсатыркI йнадзауа йуысачкIвын апны:

АпаштахIи аджьагIафи ртыпква анамырпсахра
Йгьи анахьанат атыпква рпны ачвгьара хъгалра анаму,
Ауи агIан йпаштахIу йхъыччахъву адуней гIатазымрышвуата
Зхъа йахвитта йбзазарныс зылшауа йакIвпI.

Мыхц Кьарим дызлаз йцIыхъвахауата йакIвшаз ателебара атра апны йара ауысагIв йбзазара шакIвшаз чвалатшычпарадъа даквчважвауата йшихIвазла, йылахь дазыразпI, ауаса йхъа дгьазыразым, йауа ухIварыквын «йчпарныс йтахъыз, йылшушыз йауата дызхадзаз швабыж ймачIпI». ДгьамайгIваджьхуазтI чын ду ъайымкIыз, байара ду ъадйымкIылыз. Ауи йыхъазла йхъадаз гIвычIвгIвысагIа нкъвигауата дъабзазаз акIвын. Йхъа аладухун «данчкIвыныз дшаъаз апшта дъагIанхаз».