Апсны апны ауагIа зымгIва бзи йырбауа агIвгIвы Гогуа Алексей дангIадрийыз амш йадахIвуата АААК ахабарргарта портал ауи йыхъазла бзагIвра арыхIазыртI.

Ардзынба Аста

Асквш 1932 мартI а 15 атшын дйытI Апсны ауагIа ргIвгIвы, Гулиа Д.И. йыхьыз зхъхIвалгIу литературала Апсны а-КъральыгIва согIа алауреат, «Ахьдз-Апша» орден йапхъахауа астепен зквнадыргаз Гогуа Алексей.

АуагIа ргIвгIвы

Сара йгIасгвалашвахитI амшква анпхагIвыз сентябркIи асабиквала йырчвыз апхьарта абидольи. АрыпхьагIвчви апхьагIвчви йцIасыз «Адзын асогIаква» джьармыкIьа апны рнапIылачпараква гIадырбун. ЖвасквшакI йыртаз пхIвыспачкIвынкI гIарбаракI адзхъа дгыланхатI. Ауаъа йгIарбан хвыцта йчпаз абацкъьа (йыршшыз абацаквала йчпу апсуаква рбзазарта тдзы – аредакция ррытаразга), апшцIа, апластилин йгIалхыз ашвырква зшIаз ацIлачкIвынква ъалагылаз, акъвадама ссаквагьи ъахъылапсаз ацIлауатра.

«Ари ачIвыйа? – схIвитI, – Гогуа йгIвыз йапшума? АцIлауатра аквашуа амщтахь акIвма?» Сылаква гIащтIысхитIта агIарбара йадзхъагылу арыпхьагIв сылпшитI – ауи арат сажваква рымщтахь сылаква йшырбуз ллакта гIаткIкIгIатI. Тамамдзата саквшватI! УацIыхъвангьи зынла схъвыцтI: ага ауаса йаъазтынгьи арыпхьагIв лацкIысгьи анасып рыцIа днанауахвзапI ауи длыцта ари амадза гIаздырыз апхIвыспачкIвын.

Датшагьи сгвы дгIатахатI йгIадригIвацата рпны йгIаргхыз хIыгвла пхIвыспахвыц. Ауи Элана-хIва лыхьырцIатI – ауыгьи «Гогуа йгIвыра апны апшта».

Ауищтара гIамта щарда агIвстI. Абар сара ателебара апны сынхитI, Алексей Ноча йпагьи астудия дхIысаспI. ХIайчважвара анхIцIауа хIаламгаскIва ауи хIрепортажкI апны ажванахъакI йакIвымкIва йхIхIвата дашшитI.

«Гвы аутитI, – йхIватI, – урышв бызшва йгIахъырхта урышвла йшаъазбырг апшта йшырхIваз. Апсыуа бызшва ауат «ахъыхраква» гьацIасым, апсышвала угIвра ахъазла апсышвала ухъвыцра атахъыпI».

Ма! Ужвы йгьсызгIагвалашвахуам ауи йамгIанажванахъаз. Ауи схIвазтIхIва – йхъадаз ауи гьакIвымзапI.

Гогуа Алексей – ауагIа дыргIвгIвыпI. Ауи литература апны згIатгараква дуу агIвгIвчва йырквнадыргауа чIахIра хьзыпI. Ауаса сара – «ДзапшгIвгIвыйа ауагIа йырчIву?» – хIва йгIасцIгIазарквын джьауапта йастрын: уынцIра йахъвыкIу. ЗгIвыраква рфырква рыхьызква асабиква йрыхьырцIауа. Ауи агIан зымгIва ртара йтагылхитI.

Йдуу зымгIва уыжвгIанчIвипI

Алексей Ноча йпа Очамчыра район йаланакIуа Гвып кыт апны дгIадритI. Ауи апхъапхъа йцри кыт апны дапхьун, уацIыхъван – Ткъварчал апны, аквтанай апхьарта Ткъварчал район йаланакIуа Пакващ кыт апны дгIалгатI.

Апхьарта амщтахь зпхыцIа дгIвгIвхарныс аныз ачкIвын Согъвым апедагогика институт урышв бызшвали литературали ахъвшара дыцIалырныс йшвъаква риттI. Ауаса архъвыхра хъадаква дахIврала дыркIылсызтIхIва квырджь бызшва гьизымкIтI. Ймурад ангIайыдамхIв Ткъварчал арачвагIацIхырта апны дынхауа далагитI, ауаса сквшыкI анцIра йгIалихыз аъачIвагIала аинститут дыцIалитI.

РыцIа кIьасата, асквшква 1955-1960 рагIан, Гогуа Алексей Москва апны Горький А.М. йыхьыз зхъу а-Литература институт апны дапхьатI. Асквш 1959 агIан ауи СССР АгIвгIвчва радкIылара днарахвитI.

Йапхьара аналйырга амщтахь Гогуа йпсадгьыл дгIайхтI. «Алашара» журнал аредакция апны йазалху хъвдаквцIара зкву секретарта дынхатI (асквш 1962 йгIашIарышвта), акъральыгIва гIвырагIацIщтырта даредактор ахIбан, «Амцабыз» саби журнал даредактор хъадан (асквшква 1975-1989 рагIан), Апсны АгIвгIвчва радкIылара аунашвахъцIарта даунашвачпагIвын (асквшква 1989-1997 рагIан).

Алексей данцIайыркIваз далаган дгIвуан, ажва йазйымаз абзибара ауи атгIачва йгIарылигатI. Йаба дхабаргIвоуын, ауагIа ршIалахIвара бзита йдыруан, дазычпата йхIвахуан, бзидздзата дчважвун.

АршIыйара амгIва Гогуа уысала дыквылтI. Йапхъахауата апхьагIвчва йырбаз ауи йуыса «Агеолог» асквш 1949 агIан «Апсны къапщ» газет йгIаншвалтI. Алексей ауи агIан 17 сквша дыртан.

УахьчIва хIара ауи гIахIвахра, хабаргIвыра, роман, цIбацIбара йгьи публицистика статйа, бзагIвра щарда знапIы йгIацIцIыз гIвгIвыта дыгIдыритI. Ауи йроман-рапсодия «Ас ду» йалкIгIу хвы зму гIвырата апсуа литература йалалтI, Совет Союз ауагIахъа щарда рыбызшваквала, япон, европа бызшваквала йатаркIтI.

Йара Гогуагьи датакIитI. Ауи йбзирала апсуа бызшвала йгIаншатI Достоевский Федор йгIвыраква «Ачвгьахари ахIаквыми», «АцIх шкIвокIваква», Толстой Лев йгIвыз «Иван Ильйа йпа йпсра», Федин Константин й-«Апсуа гIахIвахраква» датшагьи.

Гогуа Алексей йшипхьадзауала, агIвгIвчва дуква зымгIва уыжвгIанчIвипI. Ауи йхIвитI йызнымкIва Маркес йроман «Ахъазыра асквшышвкI» дшаквгIацапахлауа.

«Сара сшапшуала, ауи роман жанр агIатгараква зымгIва гIазырбауа гIвыра дупI», – йхIвитI ауи.

Апсуа гIвгIвчва рпны Гогуа рыцIа йгIаликIгIауа ЩынкIвба Баграт, ауи йуысари йпрози ракIвпI.

«Литература амшын ду апсуа литература амакъымква алазтын – ауат, зымгIва йрапхъата, зыщайдзаква ауагIа рыршIыйара йазцауа ЩынкIвба Баграт йуысара амакъымква ракIвпI», – багъьата йхъайцIитI Гогуа.

АуагIа радкIылра йапхъагылагIву

ЙынцIра шабгу Алексей Ноча йпа Апсны ажвлара-политика бзазара джьгарта далата йгIайгтI.

Асквш 1988 агIан ауи СССР ауагIа дырдепутатхатI (1988-1991). ЗныкI унашва зхъицIуз ажвлара-политика мгIвайсра Апсны ауагIа рфорум «Аидгылара»-гьи ауи йыхьыз йузакъвымхуашта йапщылапI.

Апсны атурых закI алыздыргIауа дзачIвызлакIгьи йгIайгвынгIвитI ауи адкIылара апсуа уагIа рхъахвитра азабакIра апны уыста йахаз.

«Аидгылара» форум асквш 1988 декабрь агIан йгIаншатI. АмгIвайсра интеллигенции ажвлари йрыуата акъраль апны зыхьыз рыцIа йгуз зымгIва аднакIылтI. Йара адкIылара ахьызгьи йгIаунахIвитI ауи мурад хъадата йамаз.

«Аидгылара» мгIвайсра ангIанша амщтахь Апсны ауагIахъа ркъральыгIвара агIащаквыргылхра, задгьыл апны аквырджь властква йдырбцIуаз апсуа уагIа рхвитнагIакви рхъахвитри разабакIща датшахатI. Араса йгIауахвырквын, «Аидгылара»-заджвыкI акIвын ауи агIан апсуа уагIа разыгIальаматраква багъьата йрызгылуата йаъаз. Асквшква 1992-1993 рагIан йакIвшаз Апсны ауагIа р-Абашта айсра ангIалагушыз апхъала ауи амгIвайсра ауагIа адызкIылыз къару мчыта йалтI. УацIыхъван, асквш 1995 агIан, адкIылара йара-йара йамцIыцIхтI.

Атынха йдада йзыйхIвауа

Ага аршIыйари ажвлара уыскви заман щарда йыквырхыргьи Алексей Ноча йпа йанакIвызлакIгьи йтгIачва дрыхадзун.

Йсабиква йапхъахауа гIарита йгIарыцIагылыз Таниа Нар йгIайгвалашвахитI дада йанйызцарыз йуысква зымгIва шнайрыскIьуз.

«Сбжьы шигIуз йынхара ныйыжьуанта сызшIитуан. Сара-сара сджвыквылхындзыкIьа ауырата хIайчважвалун. Са дсыцызлара ахъазла йанакIвызлакIгьи заман гIайауан», – йхIвитI ачкIвын.

Нар йанакIвызлакIгьи йдада дйапшхара йтахъын, ауаса ауи йпны дзынамдзушта йбун.

«Сара санхвыцдзазгьи йсыласхIвун спахь йгылу гIвычIвгIвыс дукI шйакIву. ХIпсадгьыл апахь ауи йгIатгараква ужвыгьи кIара гьрылсымдыргIузтI, ауи йынхара – политика нархаралагьи аршIыйара апынгьи – амагIны гьгIасгвнымгIвысызтI, ауаса сгвы йгIаснахIвуан. Дада сйызцалара йанакIвызлакIгьи йстахъын – ауи йгIайылхIвауа акъару шIыц-шIыц йсыласхIвара ахъазла», – йхIвитI Гогуа Алексей йтынха.

Йдада йгIвыраква рпны Нар рыцIа йгIаликIгIитI ахабаргIвыра «Элана», агIахIвахраква разкIкIра «Бна Азалия» йгьи квырмыш ззучпушта йаъу ароман «Ас ду».

Ауи ароман уахьчIвагьи амагIны гьымдзтI. Ауи гIазквчважвауа асквш 1911 агIан йыншаз уысызтIхIва ауат уахьчIвамш йазугагьи йауитI, кьангьаш гьазгIайгуам Нар.

Йбзазара ауыс

Йара Гогуа йшгIаликIгIауала, ауи «йалачпу, йджьащахъву йгьи ймайрам нцIра» ницIытI, йбзазара йыршIыйара апны йгIайырбахуата йуагIахъа, йкъраль злаз абакIра йара йшйылайхIваз апхьагIвчва йрайхIвхитI.

«Сара ауи сынцIра апны скъаругьи сгвы амчгьи зквсцIаз мурад хъадата йспхьадзитI», – йхIвитI агIвгIвы.

ХIайчважвара алгауата Гогуа Алексей аршIыйара тшадызкIылуа ашIаква араса дрылабжьатI:

«АуагIа пыргъата йбылуазтын уара ауат рбзазара зырпхауа йгьи йызрылашарауа йымчвуа мцата уалра атахъыпI».

Чанба Самсон йыхьыз зхъу Апсны АкъральыгIва драмтеатр апны ЩынкIвба Баграт йюбилей йазынархаз ахъвлапын анакIвшуз. Асурат апны армала угIалагата: Гогуа Алексей, Начкебиа Дар, Корсая Светлана
Чанба Самсон йыхьыз зхъу Апсны АкъральыгIва драмтеатр апны ЩынкIвба Баграт йюбилей йазынархаз ахъвлапын анакIвшуз. Асурат апны армала угIалагата: Гогуа Алексей, Начкебиа Дар, Корсая Светлана
© АгIвдза Наала
Гогуа Алексей «Алашара» журнал аюбилей апны, асквш 2015
Гогуа Алексей «Алашара» журнал аюбилей апны, асквш 2015
© АгIвдза Наала
Чанба Самсон йыхьыз зхъу Апсны АкъральыгIва драмтеатр аргылчIвкI пычIвта йангIадырбуз. Асурат апны армала угIалагата: Квирая Ада (зквла дгIанархата), Гогуа Алексей, Жорданиа Джамбул
Чанба Самсон йыхьыз зхъу Апсны АкъральыгIва драмтеатр аргылчIвкI пычIвта йангIадырбуз. Асурат апны армала угIалагата: Квирая Ада (зквла дгIанархата), Гогуа Алексей, Жорданиа Джамбул
© АгIвдза Наала
Гогуа Алексей, асквш 1976
Гогуа Алексей, асквш 1976
© ГогуаргIа ртгIачва ршвъаква йгIарылхпI
Гогуа Алексей, Кодор, асквш 1970-ква рхъаква
Гогуа Алексей, Кодор, асквш 1970-ква рхъаква
© ГогуаргIа ртгIачва ршвъаква йгIарылхпI
Гогуа Алексей, асквш 1989
Гогуа Алексей, асквш 1989
© ГогуаргIа ртгIачва ршвъаква йгIарылхпI
Гогуа Алексей «Аидгылара» форум апны дгIачважвауата, асквш 1989, асурат  Кецба Виталий йхъихтI
Гогуа Алексей «Аидгылара» форум апны дгIачважвауата, асквш 1989, асурат Кецба Виталий йхъихтI
© ГогуаргIа ртгIачва ршвъаква йгIарылхпI
Асурат апны армала угIалагата: Гогуа Алексейи Чачхалиа Дениси Москва йту апсуа диаспора ранйара апны, асквш 2000-ква
Асурат апны армала угIалагата: Гогуа Алексейи Чачхалиа Дениси Москва йту апсуа диаспора ранйара апны, асквш 2000-ква
© ГогуаргIа ртгIачва ршвъаква йгIарылхпI

АААК агвып зымгIва рыхьызла Алексей Ноча йпа хIгвы йгIатыцIуата дангIадрийыз амшла хIйайхIвахIвитI. Уысла йырчву сквшщарда уыжвгьи Анчва йгIауитргIатI, бзидздза йыгIбауа хIуагIа ргIвгIвы!