Акыт йтабзазуз атгIачва йгIарылцIыз, зцри кыт ахъазла уыса алазцIуз ачкIвын дгIадзынгылын йбергьльу акнигаква дыравтор духатI. Щынквба Баграт дбергьыльхатI, агIвычIвгIвыс дуква йынбжьагIвхатI, ауаса йажва зымгIва рыхъазлагьи йгвынгIвырапI – ауагIа руысагIв йажва шаъазара атахъдзу йапшта.

Капба Арифа

Щынквба Баграт асквш 1917 май а 12 апсуа кыт ду Члоу апны дйытI, ауи йуысакIла зыхьыз хъарата йыргаз Лаганиахв йаланакIитI. АуысагIв йабаду Жьажьа дгьрыламылтI ХIХ асквшышв агIан щардагIвыта зцришта йтыцIуаз, Осман паштахIыгIва йцахуаз апсуаква. Ауи йылшатI йтгIачвагьи йаргьи рпсадгьыл йгIатахарныс, уадыргIвана агIвымашта йгIатыцIхуаз йъахIыльчва щардагIвы Апсны ргIайхра дацхърагIахтI.

Йсабихъи йчкIвынхъи

АгIвгIвы дансабийыз мадза-мадза джьуар йыквырцIатI: ауи зчпаз йаба йан лаща цри адиннкъвгагIв Какалиа Бахуа йакIвпI (асоветква рзаман адиннкъвгагIвчва йдырхъйуз уыс щарда акъральыгIва уысхагIчва йырчвыцIаркIуан – аредакция ррытаразга).

Баграт апхъапхъа Члоу апхьарта, уадыргIвана Джгерда кыт абыжьсквша апхьарта дапхьатI, 14 сквша дыртата йахщахIба дъапхьуз Согъвым апедагогика техникум дыцIалтI: ани аби йшырпхьадзазла, ргIариква ацыта йапхьузтын руыс рыцIа ймайрахушта акIвпI. Атехникум апны, Микаа Леуан йшихIвауала, Щынквба музыкала йапхъахуз апхьарасахIатбырг апны макъым бзидздзата йшгIайкIуаз бергьыльхатI.

«Дскрипач духушта рхIвун, скрипкагьи гIайырттI, – йхIвитI Микаа. – Ауаса ацбзазарта апны йыцыз ачкIвынчва йскрипка анпыртшы дпхащан ауи ахIа скрипка асрала апхьарасахIатква рпны дгьымцахтI. ХIабаду ауи агIаншара дымшыркъвауа йгIайгвалашвахуан: ауи агIан аскрипка прымтшызарквын «сскрипач духушзарын» – хIва дпшвырхъыччун».

Щынквба Баграт дгьыммузыкантхатI, ауаса йынцIра шабгу амузыка бзибара ду азйыман, йара ауагIа ъамапсыма – апхьарца – дасуан (гIвструнакI зму апхъанчIви уагIахъа музыка ъамапсымапI – аредакция ррытаразга). Ауи асхъан йгIаншауа йалагатI макъымла йгIалкIгIазшва йыгIвуаз ауысаква. Баграт йунагIва апны апластинкаква ауралагьи йщардан, ауи ауагIа макъымквагьи аклассика музыкагьи дрыздзыргIвырныс бзи йбун. ЙалкIгIата ауи аопераква дхъырхуан, йджьаущуштагьи йгьаъам, йшпакIву ухIварыквын, Мика йшипхьадзауала, «апсуаква рапхъанчIви бзазарагьи ртшдыррагьи рклассика – ауи операдзапI». Баграт Василий йпа опера сцена айачIва Герзмава Хибла лыршIыйара ахъа ангIаджвыквылуаз йдырхуан, швабыж хвду аквицIун лталант, длынйалун, йкнигаквакIгьи согIата йлиттI.

Йджьащахъвадзата амузыка йапщылапI Баграт данчкIвын шIаз йылахь ацазырпаз агIаншара. Зны Согъвым Грузия анаукаква р-Академия авице-президент Джанашиа Симон Николай йпа йпны даъата акомпозитор Лакрба Иван – агIвгIвы Лакрба Михаил йаща – ачамгвыр (пщструнакI зму амузыка ъамапсыма – аредакция ррытаразга) йгIатищттI зныбыжьла йшIаз Щынквба Баграт йуысала йалайцIаз ашва «АмхIаджьырква ргарашва» амакъым. Академик швабыж йгвапхатI ашва, ажваква зныз ашвъабгъьы араса даквыгIвтI: «Ашва швабыж йбзипI, йатахъыпI, йауацIыхта йшгIархIвуш багъьата сазгылапI».

«Йшцазла, Совет Союз апны зажва хвду амаз агIвычIвгIвысква йрыуазаджвыз академик ауысагIв шIа карт-бланш гIайнапIыцIайцIатI, – йхIвитI Микаа Леуан, – Джанашиа ауыса араса йъайгвапхаз хIабаду швабыж йгIайыхъватI: ауи асахIат йгIашIарышвта йанакIвызлакIгьи ауи дгIайыцIагылуан Джанашиа Симон Николай йпа».

Ауи амщтахь Щынквба Баграт апсуа дырранкъвгагIвчва шIаква ргвып дрылата Тбилиси абызшвадырра аинститут аспирантура дыцIалтI. Абашта айсра Ду ангIалага Щынквба йыквлагIвчва рщардагIв айсра йзшIырттI. Ауаса араъагьи йажва йхIватI Джанашиа Симон: талант зму аспирантква «бронь» рытра атахъыпI, ауат афронт йпшцIажь йгьауашым. Ауи ауыс рзынархан Щынквба Баграт, Инал-ипа Шалва (йбергьльу апсуа турыхдырыгIв, аэтнограф, алитературадырыгIв – аредакция ррытаразга), Дзидзариа Георгий (асовет къральыгIва йгьи аполитика уысхагIв, апсуа турыхдырыгIв-кIавкIаздырыгIв – аредакция ррытаразга).

Микаа Леуан йшгIайгвалашвахуала, йара Баграт гвыгIвбара йылан. Асквш 1940 агIан айсра гIаджвыквылра апхъала ауи хIадагIвачата йгIайнапIыцIашватI «Апризывник й-Устав». Ауи йшгIанахIвузла, зани заби швабыж йажвыз рпазаджвыкI къвырльыкъвхара дгьызшIырымтуазтI, йаргьи «Ар Къапщ» къвырльыкъв йхарныс дгьызшIырымттI. УадыргIвана аспирантура апны дапхьауа далаган тшщаквикIыхтI: йуыс зквыз ауи акIвдзан. Аспирантура дангIалга Щынквба Баграт йцришта дгIайхын Апсны абызшви, алитератури, атурыхдырри ринститут апны дынхауа далагатI. Асквш 1945 агIан ауи апсуа ажвагIаныршарала архъвыхра джьащахъваква акIвйыршан йгватракви йгIахътIракви знархараз акандидат диссертация йхчатI. ЙгIахIахвырквын, ажва «ладзы» (апсуа бызшвала – «алаӷырӡ») шгIаншаз йырхъвыхуата ауи йгIайырбитI ажванахъа «дзыла йырчву ала» (апсуа бызшвала «ала иаӷроуаӡы»).

«Йапхъахауа ашваква»

Щынквба йапхъахауата йуысаква асквш 1935 агIан йгIаквырцIатI: ауысагIв шIа 18 сквша ракIвын дызтаз, ауаса йыршIыйара йахъыцIуаз йгьсквшыкIмызтI. Йара йчIвквагьи йгIвуан, аклассик дуква рчIвквагьи атайкIуан. Афилология наукаква рдоктор Когониа Валентина йшылхIвазла, Щынквба ауысаква бызшвакI йгIахъыхта датша бызшвакIла йшузатамкIуашла алитературадырра тезис дгьадымгылуазтI. Йаргьи жвибыжьсквша рахIа йныбжьымкIва цIба ацIуымбушта, йнардзата апсуа бызшвала йатайкIтI Пушкин йуыса «ХIврапшдза». ЙащтагIайуата ауи руысаква атайкIуа далагатI адуней классикква Гёте, Гейне, Байрон, датшагьи («Абаза» телебара канал ринтервью йгIалхпI – аредакция ррытаразга).

Асквш 1938 агIан йгIацIцIыз йуысаква йапхъахуз разкIкIра «Йапхъахауа ашваква» йгIанарнахватI – шIырпшыра змамкIва йлашараз ауысагIв шIыц йталант. Ари азкIкIра йалашваз Щынквба йуысаква рщарда жвахсквша йгIашIарышвта сквшы гIважвадза даныртаз асхъан йыгIвкваз йрыуапI. УахьчIва йъагIадзазгьи ауат апсуа литература апны йагъьу ауысара йахъвыта йщаквгылапI. Абар ауат рыхьызква: «Пхыз», «КIвохвта шкIвокIва», «Щарда гIамта», «АмхIаджьырква ргарашва».

АгIвгIвы Начкебиа Даур йшихIвазла, Щынквба ауысара апны йталант шIырпшыра амамкIва йхIаракIын: «Ауи йыршIыйара апны рыцIа йауацIыхта, йцIолата йгIайырбатI апсуа бызшва апшдзара, атIатIара, амакъым, алшараква. Йуысаква рпны «ашвата йхIвачватI» Апсны, апсыуа уагIахъа ргвы-рпсы, йара Щынквба Баграт йгвы-йпсы адура».

Щынквба йлитература талант рыцIа-рыцIа тшауацIнахуан, лашарата йкIкIауа анархарта шIыцквала тшгIахънатIуан. Ауысаква йырхъазымкIва йыршIыйара апны йгIаншатI абалладаква, апоэмаква, арахьари ауагIа рфыр Кьах ХIаджьарат йзынайырхаз уысала йгIву ароман «Абыхъв ахъазла ашва» апсуа апхьагIвчва швабыж бзи йырбауа агIвыраква йрыуапI, ацIбацIбагIвчвагьи ауи швабыж йщтIырхуа, йдыртшхъвауа йалачважватI. ЙалкIгIата ауи агIвыра акIвпI асквш 1975 агIан Довженко йыхьыз зхьзу акиностудия йхъырхыз агвацчпа фильм «Башлыкъ шкIвокIва» щатата йазалыз.

Ауи абыхъв гарата йыззалыз,
Апша чвгьа йанарыкацуз ауи,
адзгIакIажжырта быжь гвагIваква
йрыздзыргIвуа зылахъвква ахъазрысуаз,
знапIсыргвыцIаквагьи шарпны анурква йрылызщуаз, –
йакIвпI ауыс дуква йырзычпата ййыз. Ауи – дбхъвыпI.
Ауи ахъазла ртшхъвара аквнагитI абыхъв-аны.

(Ароман «Абыхъв ахъазла ашва» ашIчIвара)

Йхъаду ароман

Ауысаква йгIарыквухырквын апрозагIвраква ауи йыршIыйара апны кIьасата йгIаншатI, йхынгIважвахауа асквшква рагIан. РыцIа йбергьльу апрозагIвраква йрыуазакIыпI йбзазара шакIвшаз йгIахъыхызшва йгIву ароман «Йагвырцу ахIахъв». Ауи йгIважвахауа асквшышв йапхъахуз асквшы гIважва ртлахан йгIаншуз йгIаквчважвитI. Лаган зхьзу чкIвынкI йгIайхIвахуазшва йгIвыпI. АгIвгIвы бзита йдыруа агIамта, ашIыпIаква гIайырбитI, ауи йаццауата швабыж бзи йбауа йпсадгьыл апхыцIа шакIвшуз, йшакIвшуш дазхъвыцитI.

Ауаса Щынквба Баграт йыршIыйара апны йхъаду проза гIвырапI ххъвыкIла йалу атурых-философия роман «АцынчIварах». Адунейла бызшва щардала йатаркIыз (бызшва гIвынгIважва раъарала – аредакция ррытаразга) ари агIвыра йапхъахауата асквш 1974 агIан ажурнал «Алашара» анапаква йгIарыквшватI.

Ароман афыр хъада Золак йакIвпI адуней йыквцIыз аубых уагIахъа йрыуата зхъазы йгIанхаз. Щынквба йроман апны уагIахъакI шабгу ррыцхIагIа шгIаншаз гIайырбитI, КIавкIаз шабгу атурых апны магIны дудздза зму ауысква гIащтIихитI.

«Атшпы хIачвыхъарахапхьадзагьи рыцIа-рыцIа йнахвахун хъарата йнаубуз хIыщхъаква рпыцква. Сара ауат срыщцатI. Ауат ргвтшпы сыквта сгIадзынгылтI. УыжвгIандзарагьи ауат йцIыхъвахуз адакъикъаква рагIан йшызбаз апшта сыла йыцIаркIвапI», – ароман арат асатырква зпсадгьыл йачвдрыхъараз дзачIвызлакIгьи йыхъазла йгвынгIвырапI. Йбергьльу ари акIвпI: апсыуа диаспора йрыуата щардагIвы ари ароман йанапхьа амщтахь йапхъахауата гвы рчпатI рыжвла ъану рпсадгьыл йазгIайта йырбарныс. Ароман абанпараква йырхъазымкIва ауагIахъаквагьи аднакIылтI, йатаркIвах йгIаднаргвалашвахтI атурых апны рылахь шазакIу, райщчвара нкъвыргара шатахъу.

АгIвгIвы йпа Щынквба Бенуар йшгIайгвалашвахуазла, йаба ари ароман агIвра зхъатайкIыз швхIаусыгIва аман: «Йапхъахауата, Апсны апны йгIважвижвабахуз асквшква рагIан йгIаншуз, ауи йгIаныцIуаз закIын – апсуа уагIахъа ргеноцид: апсуа дырранкъвгагIвчва гвыбзыгъаква ыквырчIвакьуан, апсуа апхьартаква адыркIыхуан, апсуа бызшвала йчважва йгьахвитмызтI, апхьартаква рпны кырт бызшвала йапхьарныс мчыла йазадырцалуан, апсуа чIвыла щардагIвыта йгIаталуа йалагатI акыртква. ЙгIвбахауата, КIавкIаз айсра агIан зцришта йтабзазарныс йадымрыхвитхыз ауагIахъа хвыцква – ачачанква, айынгвыщква, акъабардыйаква, адгьаква, абалкъарква – ррыцхIагIа» («Абаза» телебара канал ринтервью йгIалхпI – аредакция ррытаразга).

Асквш 2017 агIан Щынквба Баграт йысквш 100 йадахIвуата ароман «АцынчIварах» акIвпI адунейла йапшым аштаква рпны бызшва щардала йгIазпхьаз йапхъахауа асатырква рпны йгIашIарышвта йцIыхъвахауа асатырква рпныдза. Ауи шабгу аднакIылтI АГТРК ртелебара проект «АцынчIварах. Апхьараква».

«ХгIвы рсальамшвъа»

Ауысари алитератури йгьырхъазым, ага ауат Щынквба йбзазара апны йхъадазтынгьи, ауи йталант ъагIайырбаз. Ауи йынцIра шабгу йцри Апсны агIальаматраква дырзынхун. Ареспублика ажвлара бзазара апынгьи аполитика бзазара апынгьи йпIатIу швабыж йхIагIан.

Щынквба Баграт Василий йпа асквш 1947 агIан Совет Союз аунашвачпагIвчва йрызцаз «ХгIвы рсальамшвъа» авторква дрыуазаджвын. Апхьахьаква Дзидзариа Георгийи Щакърыл Константини (дбызшвадырыгIвын, апсуа культура апны йбергьльу дуысхагIвын – аредакция ррытаразга) йари ацыта сальамшвъа ргIвытI, ауи апны йгIадырбатI апсуа уагIахъа йырхътырхуа, Апсны апны «грузинизация» шымгIвайсуа, йщаквгылыз ажвлара-политика аъаща апны апсуа уагIахъа йшатахъу апшта тшауацIырхырныс амалькIгьи шрымам.

Ауи апш сальамшвъа агIвра гIазлыцIыз агвжвейыгIва акIвын, ауи бзита йрылархIвун йызгIвыз агIвычIвгIвысквагьи. Ауаса Щынквбагьи, Дзидзариагьи, Щакърылгьи йрымгIвыкIва амаль гьрымамызтI апсуаква рхъатачIв республика апны гIазаб йшацIу, цри бызшвала йапхьарныс йшдмырхвитуа, апсуаква аъанатIа хIагIаква раргван йшдмыргылуа. Асальамшвъа ауи азаман йынхуз Апсны Автоном Республика аунашвачпагIвчва ртланыкъвалагьи Грузия акомпартия аквта комитет ртланыкъвалагьи къазауат ду гIалцIтI, ауи авторква айгьдзарадъа йдырджьауа, йрайсуа, чвгьата йдырбцIуа йалагатI.

«Ауат ажвлара рпны йдырхаматI, ауагIа швун йрыщтаныкъварныс, аурам апны йыздыруа заджвы йбазарквын сальам рарымхырныс ахъазла мгIварыгIв рчпун, – йгIайгвалашвахитI Микаа Леуан. – Йшпабзийыз асальамшвъа йгIважвижвабахуз асквшква рагIан йшрымгIвыз, АнчвазаджвыкI йакIвпI йыздыруа рпхыцIа шцушыз (й-30-хауа асквшква рагIан СССР апны арепрессияква щардан, ауат йрылашватI жванзыкьыгIв пхьадзара йнадзауата льажьа змамыз ауагIа – аредакция ррытаразга). СквшкъомкI анахъыс амщтахь Баграт Василий йпа дапшырныс йылшатI «хгIвы рсальамшвъа» ахъазла йгIахъыртIыз ауыс: ауи ацIыхъвадза йнадырдзазарквын щра рыквырцIушын».

АкъральыгIва ъанатIаква анынкъвигуз

Асквш 1954 агIан Щынквба Баграт Василий йпа Апсны агIвгIвчва р-АдкIылара дахъадахатI, асквш 1958 агIан Апсны АССР ЙхIаракIу а-Совет апрезидиум даунашвачпагIвхатI, ари аъанатIа асквш 1979 агIандза йынкъвигатI, датшата йухIвушызтын сквшы гIважва руацIа ареспублика аунашвачпагIвчва дрыуазаджвын. ЙалкIгIата ауи асхъан Апсны арыпхьара апны магIны дудздза змам апсахра цIолаква акIвшатI: автоном совет республика апны апхьагIвчва йапхъахауата йахвитхатI й-4-хауа аклассдза цри бызшвала йапхьарныс.

«Швабыж нхара ду акIвшатI, йауа ухIварыквын апхьара предметква зымгIва апсуа бызшвала йатакIра атахъын, апхьагаква гIаныршата заманкIла арыпхьара шымгIвайсуа рхъвыхра атахъын, ауат ауысква зымгIва рырхъйара швабыж йгьмайрамызтI», – йхIвитI Микаа Леуан.

Щынквба йхIаракIу акъральыгIва ъанатIа нкъвигауата Совет Союз анауки арыпхьари рпны йхIагIу аъанатIаква нкъвызгуз ауысхагIвчва дрынйауамцара апсуа чкIвынргIа рыхъазла СССР ареспубликаква рпны йхъатала аспирант тыпта швкIи бжакIи гIайыркIьыдатI.

Совет Союз азаман Апсны, йшбергьльу апшта, акъраль шабгу йыртшпсщарта-айъазартан, аполитикква, акультура, алитература, йбергьльу уагIа щарда бзи йырбун араъа тшпсырщарныс. Баграт Василий йпа йхъвдаквцIаран асасчва тлапIаква ргIарайгвара (ауат акъральыгIва дачаква рпны йандыргIалуан, аларпшыртаква йгIарыкIвыргашун – аредакция ррытаразга), ауат ртшпсщара йнардзата йадгалра. Щынквба Баграт абараса щардагIвы драбадыруан, йалкIгIата аршIыйагIвчви йари айгвара ду рбжьата йагIвзачва бзихун.

Йбергьльыз анбжьагIвчва дуква

Согъвым апны Щынквба Баграт йфатар йыгIвнапI библиотека дудздза, араъа заджвгьи дахьымсуата йгылапI данынхуз дыздзхъачIваз астоль, абльынква йыркIныхIапI агIвгIвы йбзазара агIаншара джьащахъваквала йшырчвыз гIазырбауа асуратква. Асуратква рпны ауи йбергьльу агIвычIвгIвысква дрыдзхъагылапI, ащарда агIвгIвчва: Твардовский Александр, Симонов Константин, Казакова Римма, датшагьи. Ауат зымгIва Согъвым йтагылу ари афатар апны акIвын апхъапхъа йъагIадрайгвуз, уадыргIвана йаргвану агIвычIвгIвысква йрапшта йцри кыт Члоу йырцун.

Микаа Леуан уыжвгIандзарагьи йдырхитI асабиква зымгIвагьи ранду Марщан Тамара айшва анадылгалуазгьи асасчва данырпылуазгьи йшылцхърагIуз. Апхынла ауатква ансимшы йакIвшун хIва йауаштI: йауыру ачаражвраква, ашIаква, айчважвараква, амшыркъвараква, ахъыччабыжь. ЙалкIгIата Щынквба дйаргванхатI апхынла йгIайрайгвуз, уадыргIвана Апсны апны тшзирыпщуз Твардовский Александр. Симонов Константингьи Апсны ауи аъарала бзи йбан араъа дача йчпатI, йауыраз йтшпсщара мызква рагIан араъа даъазлун. Ауи асхъангьи Щынквба Баграт ансиуахъ хIва йауашта Симонов дйынйун. Йара Баграт Василий йпа Москва данцарыз Симонов йпны дгIашIаслун.

Щынквба Баграти ауысагIв Казакова Римми пхата, гвапата йащтаныкъвун. «Ауат гIамта щарда йгIамгIвайсуаз айгвара рбжьан, – йхIвитI Леуан. – Ауи швабыж бзи йылбатI Члоу кыт, щардала дъасасуаз агIвгIвы йунагIва. Ауат шылгвапхуз йгIаквчважвауа уысагьи лгIвын йаъапI. Ауи урышв бызшвала йаталкIтI Щынквба йгIвыраква йрыуата рыцIа йбергьылькву йрыуазакIу уысала йгIву ароман «Абыхъв ахъазла ашва». Швабыж йнардзата, цIолата дадынхалтI».

Йхъвыцраква зымгIва й-Псадгьыл йазынархан

Йтынхаква йшырхIвауала, Щынквба Баграт Василий йпа ауагIа цIасквала йгIадзынгылыз дапсыуан – йщагащалагьи, йдунейпшыщалагьи, йныкъващалагьи йчгIвычащалагьи. Ауи швабыж бзи йбун ауагIа фачIвква: ансимшы айшва йгIахвындыргылуан мамырса пха. Йхъапщыла Марщан Тамари йари гIвысабичва гIадзындыргылтI – рпхIа Биани рпа Бенуари. Ауи йгIархъшахъыцIтI хвгIвысабичва. «ЗымгIвала йнардзу абаду даъата рхIвузтын, – йгIаликIгIитI Микаа Леван, – ауи йакIвын ауаса йаъаз. Швабыж пхата, гвапата хIгвы дгIатахатI».

ЗымгIва рацкIысгьи Щынквба Баграт дызхъгвыргIвуз Апсны апхыцIа шцуш акIвын, йызлачважвалакIгьи ацIыхъва йыззцахуаз ауи акIвын: Апсны, апсуа уагIахъа, абызшва, акультура йрылахьхуш… Сасра йгIайлакIгьи, дзачважвалакIгьи тема хъадата ауатыкв йтаз апсадгьыл акIвын.

Щынквба Баграт «Ахьдз-Апша» орден I ахIагIара йквнадыргатI. Ауи Апсны ауагIа дыруысагIвын, Къабард-Балкъар йгьи Адыгейшта рпны ауагIа дыргIвгIвын, Гулиа Дмитрий йыхьыз зхьзу акъральыгIва согIа данкъвгагIвын. Щынквба Баграт йыхьыз нкъвыргитI ареспублика апхьартаква. Йцри кыт Члоу апны апхъанчIви тдзы-музей адыргалтI – ари атып Баграт Василий йпа дызхъмаштылуа дзачIвызлакIгьи магIны азибауата квырмыш азичпитI.

Асквш 2007 агIан йгIаншаз ари амузей аэкспонатква ужвыгьи ауи аъара йгьщардам. Ауаса ауысагIв йыршIыйари йылахьи гIальаматра рзызбауа ауагIа йрымаджьащахъвапI атдзы гIакIвзыршауа апсабара апшдзара, КIавкIаз ащхъаква рквпшыра, Щынквба Баграт йыгIвзачви йари щардала зыжьора йыцIачIваз апахь йгылу ацIла баба ду. Араъа акIвпI ауи йыршIыйара йапхъахуз ачIвырхъаква ъаджвыквлыз.

АуысагIв асквш 2004 агIан сквшы 86 йныбыжьта абзазара далцIтI. Согъвым аквтабырг, адрама театр адзхъа йаныргIалу йнышвынтара син ахъадздыргылтI. Араъа акIвпI йъагIайззалауа ауи йбзазари йыршIыйари бзи йызбауа. РыцIагьи магIны амапI ари атып ауагIа бзи йъарбаз: «Баграт йпны» йанйитI, «Баграт» рдыритI апарк апны йхъвмаруа, йуысаква рырдырра зпырагIвацу асабиквагьи. Айшыста йухIвушызтын, аклассик йшихIваз апшта, «ауи ауагIа йазылыркъьаз амгIващ ахIвра йгьхънагIвум».