Айчважвара 14.09.2018 10:55 24504

Трыквшта апны Йазалху хъвдаквцIара зму Апсны рщтийыгIв Харазия Вадим ВААК акорреспондент длачважвауата агIвыма къральква рпны йбзазауа хIуагIа Апсны йшакъральгIвула паспорт гIапшцIыргарныс ахъазла цхърагIара рзыгIаныршара, Апсни Трыквшти рбжьара тенгьызла мгIва хътIра йгьи хабар ргарала политика лыхра шатахъу гIайхIватI.

Айчважвара акIвлыршатI Ардзынба Аста. 

– Вадим Николай йпа, уара сквшбжакI цIитIта Трыквшта апны Йазалху хъвдаквцIара зму Апсны уырщтийыгIвта уынхитI. Ауи аъанатIа ушахъарцIаз ауысла аунашва апрезидент ХIаджьымба Рауль цIыпх июль агIан мачвы ацIайцIахьан, ауаса ауысква рырхъйра зынла угьзаламгатI…

– ЦIабыргыпI. Ауыс зтащахIахаз Трыквшта апны йынхауа аквырджь дипломатква пырхага гIандыршунта акIвпI. Ауаса ауатква хIара хIзымщцас йгьуысым. ЙшцалакIгьи цIыпх август агIан сари старагылагIв Лазба Джансухи Стамбул хIгIайтI, акъвырльыкъвхарта анхарагьи атаджвыквнацIахтI. Ауи зымгIва йрапхъата йызбзиру Трыквшта апны йаъу апсуа культура квтаква р-Федерации Трыквшта р-Парламент – АуагIахъа Райззара Ду – адепутат, зыжвлала йапсыуу Энгин Такъвач-йпи (ПапIба) ракIвпI.

Трыквшта йту йщарду хIдиаспора йрылшуз зымгIва рчпатI апсуа къвырльыкъвхарташынхуш апшта аъащаква гIандыршара ахъазла, атрыкв унашвачпагIвчвагьи ауат йрыздзыргIвра атахъхатI. УахьчIва Трыквшта апны хIара хIуысхарта адиаспори ауат рыщайдза ъану хIпсадгьыли ращтаныкъвара рыбагъьара йацхърагIауата уыста йахъвдакву зымгIва архъйитI.

– Араъа швангIай зымгIва йрапхъата швынхара зладжвыквшвцIаз йамгIануысйа?

– Адгалра уысква анагвынхIыргIвы амщтахь Апсуафед аунашвачпагIвчва, араъа йгIаныршу АхIбачва ргвып (ажвлара рпны рыцIа хвы зму, пIатIу зкву ауагIа злу аунашвахъцIарта – аредакция ррытаразга), зыхьыз гауа хIыгIвычIвгIвысква хIрынйатI. Ауи амщтахь абазакви апсуакви рыцIа щардагIвыта йъабзазауа акъалаква хIцатI, ажва ахъазла, Мерсин (Трыквшта агIвадахь-мараташвартала атенгьыз йатшпынчIвалу акъала), Самсун датшагьи зджьакIы рпны хIаъан.

ХIынхара йанархаракIта йалитI Апсны йауата араъа йхIаракIу апхьартаква рпны йапхьауа чкIвыныргIа рхъпшылра. Ауи йгIалцIла ауат рынйарагьи хIуыс апхъаква йрылапхьадзан.
Ажва аламкIва, сара ауи апхъала адиаспора аргваныта съарыцынхуз швабыжта йгIасыхъвитI. Са сквшщарда цIуата адиаспора сырпщылапI, ауат йырмагIну, йыззыбжу бзита йыздыритI. ЙызнымкIва Трыквшта йбзазауа хIуагIа срызгIайхьан – ауыгьи суыс йацхърагIитI. Ауи абзирала ауыс тшахасыргIвазарныс ахъазла заман щарда гьатамхъхатI.
Жвацы хIара Бурса хIаъан, ауи акъала апны арат амшква Трыквшта шабгу датшагьи къраль 22 йгIартыцIыз ажурналистква райззара акIвшитI. Айззара ангIахъыртIуаз адгалагIвчва рахIварала сгIачважватI. Сара Апсны, апсуа диаспора сгIарыквчважватI, уыжвгIанчIви Трыкв къральыгIва ащаквгылра апны апсуаква ралацIара гIасырбатI. ЙхIвара атахъыпI Трыквшта абзазагIвчва Апсны йазрыму азыгIальаматра ансисквша рыцIа-рыцIа йшалахIауа.

ХIара Трыквшта апны Россия ргIащтийыгIв хIйыцынхитI. Сара Астомбыль апны Россия р-Генерал Консул сйынйатI, ауи йылшауа зымгIвалагьи хIынхара дшгIацхърагIалушла сгIайыргвыгъатI.

– Акъвырльыкъвхарта апахь йгылу ахачIвква рпны зымгIва йрапхъу уыста йгIалукIгIарызйа?

– ЗымгIва йрапхъата йсыргылуа адиаспора йауакву Апсны йшакъральгIвула паспорт гIапшцIыргарныс ахъазлацхърагIара рзыгIаныршара йгьи тенгьызла райша СогIвым йцауа агъбаква аущтра ракIвпI.

Айсра амщтахь, хIкъраль аэкономика уысква рыцIа йанбаргвыз, зджьаралагьи хIдымрыцIсуата хIанрымаз Апсни Трыквшти агъба рбжьаныкъвун. Ажва аламкIва ауи Апсны йапхъахуз хIпрезидент Ардзынба Владислав йгшатгаран. Уахьчва, адуней апны хIреспублика алшараква агалагьи йанщарду, тенгьызла хIгьащтаныкъвум. Араъа ауи апш прагыла дукI гIаншара гьатахъым. Са сшхъвыцуала, ауыс хъатакIыта, укъару адгалта уадынхалра акIвпI йатахъу. Абарауи анархарала хIынхара хIгвыгъапI.

УахьчIва араъа утыцIта Апсны уызлазыцуш самолетгIвацапI, йара ауыгьи – Швача акIвпI йъапссIауа. Ауи ахвквагьи йцIыхъвахауа асквшква щардала йрылахIатI, ауаса ахчагIваца гьакIвым ауыс зкву. Россия йцара ахъазла Трыквшта абзазагIвчва виза гIапшцIыргара атахъыпI. Апсны уцара ахъазла йуымазара атахъу щардала йгIаурысабапуа виза агвындыргIвра ахIатырла ауат Апсны Республика йшцауа йаквшахIату швъа ртахъыпI. Зунашва схIвауа Апсны Республика уталырныс узырхвитуа швъа, апсуа виза, йа апхъала йныкъвуз Апсны апаспортква ракIвпI. ХIпаспорт зынгIайрала йыззыпшцIгауа заджв-маджвпI. ЙгIванхауата ацара сызквчважваз абаргвыраква апщылапI. Ауи йгIалцIла, агIвыма къральква йыртабзазауа хIуагIа паспорт пшцIыргарныс лшара рзыгIаныршара – ауыс апхъаква йрыуапI. ХIара хIыгIвычIгIвысипхьадза хIизабакIра атахъыпI.

Сара ажвата йгIазгитI Трыквшта апны хIуагIа ршвъаква азызкIкIыта Апсны йызщтиуаш къвырльыкъвхартакI гIахъыртIырныс. Ауыла апаспорт пшцIгара ауыс джвыквхIцIуштI. Араъа тшгIахIзыназырхаз хIыгIвычIвгIвыс Апсны данцара паспорт ласыта йзыпшцIгуштI. Ауи йапшу анхара йапырасуаш закIгьи гьаъам, йара кIвпIта, ауыла хIдиаспора рпсы хIапылуаштI.

ХIара хIакIвпI йщаквзыргылра атахъу ауи аполитика шынкъвыгIжьуаш. Апсны атшауацIыхра ахъазла адунейла йхъылапсу хIдиаспора магIын ду шрымугьи тшазыгIдырра атахъыпI.

– ЙачIвыйа йатахъу ауат ауысква уырхъйара ахъазла?

– ЗымгIва йрапхъата ауи чпара шатахъу гIахIгвынгIвра атахъыпI. Ауи тшаназыгIдырра амщтахь ауыс шхъйуш амальква хIырзыпшгIуштI, ахча гIалцIыртаква гIахIауаштI.
Ауи акIвымкIвагьи хIара Трыквшта апны акульутра квтаква хIырцхърагIарныс хIмурадпI. Ауат рбзирала акIвпI араъа йаъу хIуагIа апсуа гвбайара штшадыркIылуа, ажвлара уысква йшрылалауа, ауат рпны акIвпI хIыбызшва ъаддырдыруа. Арепатриация уысквала а-Министерства ауат аквтаква рпны арыпхьагIвчва ащтийитI, ауат нхаша рнатитI. Арии анхара тшауацIнарыхра, рыцIа уагIа щардагIв гIаланаркIра атахъыпI.

ХIара зымгIва йхIмурадпI антахьгьыт акъральква йырту хIуагIи Апсни азаргванчIвра, ауат хIыжвлара уысква йгIарылажьра, ацынхара щаквыргылра.

Апсны апны цIасхитI зыжвла азакIу ауагIа аргванква – аткъвымква – райззараква. Ауат айззараква зны Апсны апны йакIвшазтын, йгIванхауа Трыквшта апны йакIвшитI. АгахIвчва гвыпква Апсны йцауа йалагатI, ужвы Апсны апны асаби тшпсщартаква шадыгIгалуаш хIазхъвыцитI – аратква зымгIва аргваныта хIабадырдыритI, ауи йатахъу уыспI.

Сара йстахъын Апсны ажвлара адиаспора йауакву, арыла йнатыцIхта бзазара хIпны йнайхквауа рыцIа ргвы рзыхътIта йырзаъазларныс. Апхъала йапхъахауата зпсадгьыл йнайхыз ауагIа рыхьызла агвыргъьахъвква адыгIгалуан, тупатар тахIцIун. Ужвы Апсны апны дара ртдзахьыз нкъвызгауа агIвыма къральква рбзазагIвчва йрабадырныс, йрынйарныс дукI йгьыртахъчвам. Ауаса хIаъата бзиракIгьи хIгьзазцушым. АджвырагIв сыркъванчауата гьакIвым – идеология шхIымам гIасырбара стахъыпIта акIвпI ауи ззысхIвауа. Ари анархаралагьи хIынхара атахъыпI. Сара йызбаз йгIалскIгIаз ари акIвпI: адиаспора аламкIва апсуа гвбайара, Апсуара гьхIзыхчушым.

– Ащтаныкъвара щаквгылра ахъазла датша йчпачIвыйа?

– Хабар ргарала политика лыхра атахъыпI. УахьчIва Трыквшта апны Грузия йырчIвыта жваканалкI раъара нхитI, ауаса араъа йбзазауа рпсадгьыл йгIатыцIуа ахабарква апсыуаква рыбызшвала йа трыкв бызшвала баргвыта йгIарадзитI.
Йара акIвпIта, Апсны апынгьи адиаспора ъану акъральква рпны йыншауа рдырра атахъыпI. Сара йшспхьадзауала, Трыквшта апны араъа йбзазауа абазакви апсыуакви рбзазара гIазырбуш, ауат рпны йыншауа гIазхIвалуш корреспондент гвыпкI азкIкIра атахъыпI. 

ЙацсцIахра стахъыпI араъа репатриация ауысквала а-КъралыгIва комитет министерствата йшырчпахыз аныргIа гвщтIыхра ду шгIарылал. Ауи адиаспора  рыщтаныкъвара, арепатриация ауыс магIныта йазырбауа йшалахIаз йагIарбагапI. ХIгвыгъитI ауи йапшым акъральква йыртабзазауа хIуагIа зынйауа абаргвыраква йрылзырдзгIуш чIвырхъакIта йалуашта.