АААК еиҿнакааит иагьымҩаԥнагеит аинтеллектуальтә хәмарра «Иарбан? Иаба? Ианба?» («Что? Где? Когда?»), абаза жәлар рҭоурыхи ретнографиеи ирызкны.

Бжьымз аҽазыҟаҵарақә, 20-ҩык ахәмарцәа, ф-раундк, 25 зҵаара, 40 даҟьа ирҭаӡо аҭакқәа рыхҳәаа, хә-тәылак рҟынтә авидеозҵаарақәа хәба, «акәалаԥ еиқәаҵәазы»14 маҭәар, хәҩык аетнографцәа-аконсультантцәа, азҵаара ақәыргыларазы ҷыдала Аԥсныҟа иаагаз ҩ-атрибутк, ҩыџьа амҩаԥгаҩцәа – абарҭ зегьы ҽнык имҩаԥысуаз ахәмарра иазкуп. Аха изакә мшызи иара! Абри ахҭыс иалахәыз зегьы, хымԥада, акыраамҭа ирхамшҭуа иаанхоит. Аҟәа имҩаԥысыз аинтеллектуалтә хәмарра Иарбан? Иаба? Ианба? (урысшәала – Что? Где? Когда – аред.), иара еиҿнакааит, иагьымҩаԥнагеит Адунеизегьтәи аԥсуа-абаза конгресс.

Ахәмарра алашҩыкра – абаза жәлар ркультура аҽагәылахалара

Апроект аиҿкааҩцәа шазхәыцыз ала, уи хықәкыс иамоуп аԥсуа-абаза милаҭтә культура атәы зҳәо аинформациа аларҵәара, адунеи иаҳа ҳадырыртә еиԥш аҟаҵара.

Абри ахықәкы анагӡараан Адунеизегьтәи аԥсуа-абаза конгресси аинтеллектуалтә клуб «Диунеи» ирхәыцит зынӡа иҿыцу ахәмарра аформат – атематикатә раундқәа реиҿкаашьа ахатә логика аҭаны, ахәмарра адинамика аҿиашьа ахатә аҷыдарақәа азыԥшааны, ашоу аелементқәагьы уахь иналаҵаны. Абарҭқәа зегьы хыхь зыӡбахә ҳҳәаз ахықәкы анагӡара иазкын – ауаа рацәа аицлабра иацклаԥшуа рыҟаҵара анахыс, абаза жәлар рҭоурыхи, рфольклортә беиареи, рҵас-қьабзқәеи ртәы инарҵауланы рырдырра.

Аҭыхрақәа мҩаԥысит Аԥсуа телерадиоеилахәыра астудиаҿы. Адинамика зҵоу ахәмарра авидеоверсиа аудиториа ҭбаа амҽханакыртә иҟалоит Аԥсны аҩнуҵҟеиԥш, хараӡа уи анҭыҵгьы.

«Ҳгәы аҭҳара-аҭҳара еисуан»

Ԥхынгәы 2 шьыжьы инаркны Аԥсуа телехәаԥшра астудиаҿы ауаа еизо иалагеит. Акомандақәа доусы ирзылхыз аҭыԥқәа ныркылон. Ахәмарра алагамҭаз ашыкьбжьы духеит: арежиссиорцәа рҟынтә аҵыхәтәантәи абжьгарақәа зауз аҭыхыҩцәа доусы ркамера дуқәа ааныркылеит, аиҿкааҩцәа зегь рыла рҽазыҟаҵаны инагылеит, астудиа атехникатә усзуҩцәа доусы русқәа ирҿуп, амҩаԥгаҩцәа хиоуп, аредакторцәеи, Аконгресс аусзуҩцәеи, ацхырааҩцәеи иаҳцәыбжьахаз крыҟоума ҳәа азҿлымҳара аадырԥшуеит. Аҵыхәтәан шьҭа ҳахиоуп ҳәа адырра ҟарҵеит акомандақәа зегьы.

Аҭыхрақәа ахьымҩаԥысуа астудиа автортә декорациақәа рыла иҩычоуп. Апроект ахатә стиль, астудиа адизаин аескизқәа, ахәмарра «Иарбан? Иаба? Ианба?» азы ҷыдала еиқәыршәаз аҳамҭа ахаҭагьы лнапы иҵылхит адизаинер қәыԥш Арина Ҷкадуаԥҳа.

Ахәмарра ателехәаԥшратә версиа режиссиорс дамоуп Дауҭ Логәуа – иаргьы дқәыԥшуп, аха аԥышәа зырҳахьоу иоуп, аинтерактивтә проектқәа маҷымкәа иҭиххьеит. Дауҭ акыраамҭа ааԥсарада аусура дазыхиоуп, имариоума, ианеиҵаха, аа-сааҭ инеиԥынкыланы имҩаԥысуа ахәмарра аҭыхра иаԥхьа ишьҭоуп, нас аҳамҭақәа ранашьара ацеремониагьы. Иара уигьы акомандақәа меиҭахар. Ус аныҟала, инацҵаны азҵаарақәа рыҭатәхоит аиааира зго командак алкаараазы.

Уажәшьҭа алагара иазыҟаҵоуп зегьы, Дауҭ адҵа ҟаиҵоит: «Жәа-минуҭк рыла ҳалагоит, шәыҽшәырхиа!» ҳәа. Убри аамҭазы ахәмарцәа руаӡәы длафуазу, ус ииҳәоу узеилымкаауа: «Сгәы аҭҳара-аҭҳара еисуа иалагеит!» – иҳәеит.

Зегь зыцку аидеиоуп

Абарҭ «апрофессионалтә еилаҩеиласрақәа» ублала ианубо ухаҿы имааирц залшом абри аҩыза ахшыҩҵак: ахәмарра телехәаԥшрала избо шаҟа изымдыруазеи, аҽазыҟаҵаратә ус дуӡӡа имҩаԥысыз акадр анҭыҵ иаанхоит. Иара ахҭыс ахаҭазгьы ус уҳәар ауеит, абас қәҿиарала инагӡоу аидеиа бзиа анубалак, ухаҿы излааугари абри зегь раԥхьаӡа аӡәы иихәыцаанӡа зынӡа иҟаӡамызт ҳәа.

Аинтеллектуалтә хәмарра «Иарбан? Иаба? Ианба?» амҩаԥгара аидеиа лоуит АААК Аҳәса рхеилакқәа рнапхгаҩы Гета Арӡынԥҳа шықәсык уажәаԥхьа. Аконгресс акоманда уи аидеиа убасҟак иргәаԥхеит, ҷыдала уи алацәажәаразы Иреиҳаӡоу ахеилакгьы еизахьан, аха апроект аԥсҭазаара аларҵәара иаразнакала изалмыршахеит.

Ус шакәызгьы, Гета апроект аус адулара иацылҵон, ишнеи-шнеиуаз иара есааира аҽагәылнаршәон. Ахықәкы атәы ҳҳәозар, уи аханатә ԥсахрада иаанхеит – адинамикеи алахҿыхреи зҵоу, игәырҿыӷьгам аформат ала. иахьынӡауа ирацәаны аинтерес зҵоу аҭоурыхтә, афольклортә, аетнографиатә фактқәа ауаа рацәа рызнагара. Аԥсуа-абаза жәлар ркультура иазку зымҽхак ҭбаау апроект амҩаԥгара, Аԥсны иқәынхо амилаҭқәа зегьы рзы иинтересхартә, ҳтәыла анҭыҵгьы иазҿлымҳахартә еиԥш. Аконгрессаа ибзианы еилыркаауеит аимадаразы ацҳа ҿыцқәа рыхҵара аҵак ду шамоу, аҿар амилаҭтә культура рылааӡареи аԥсуа-абаза жәлар ракзаара атәы дырдырреи акырӡа шаҵанакуа.

Абас зымҽхак ҭбаау апроект анагӡара иадгыло ыҟазар акәын, зыла «амца ху», Аконгресс аидеиақәа ацеиҩызшо.

Ус иҟоу ауаа рыԥшаара уадаҩымхеит.

Аԥсны иҟоуп арҿиаратә интеллектуалтә клуб «Диуна». Уи алахәцәа рыбзоурала ҳтәылаҿы акырынтә имҩаԥысхьеит аинтеллектуалтә хәмаррақәа «Что? Где? Когда?», «Брейнринг», «Своя игра» ачемпионатқәа. Убри аҟнытә аклуб «Диуна» абри апроект анагӡараҿгьы АААК адгылара арҭеит. Аклуб акомандақәа роуп аинтеллектуалтә еицлабра «Иарбан? Иаба? Ианба?» зхы алазырхәызгьы.

Имариази иуадаҩызи

Шықәсыбжак инеиҳаны имҩаԥысуаз аҽазыҟаҵарақәа дырзааҭгыло, аидеиа автор Гета Арӡынԥҳа иазгәалҭоит, аханатә Аконгресс аԥхьа зҵаара хаданы ишықәгылаз аицлабра бызшәас изламҩаԥыргаша.

«Ҳара акыраамҭа ари азҵаара ҳазхәыцуан. Иреиҳаӡоу ахеилак алахәцәа аӡәырҩы ирҳәеит аицлабра хымԥада аԥсышәала имҩаԥгатәуп ҳәа. Аха ҳара ҳҿаԥхьа иқәҳаргылаз ахықәкы ҳасаб азуны – Аԥсны иқәынхо амилаҭқәа зегьы рҟынӡа аԥсуа-абаза жәлар рытрадициатә культура анагара, уи моу адунеи аларҵәарагьы – еилаҳкаауан аурыс бызшәа ари аус аҿы иаҳа алшара шамаз. Уи адагьы, ахәмарра иадҳаԥхьалеит аԥышәа змаз аклуб «Диуна» алахәцәагьы, дара ас еиԥш иҟоу аицлабрақәа ирылахәуижьҭеи акыршықәса ҵуеит, минуҭк иҭагӡаны аҭак иаша аҭара иазыхиоуп. Насгьы абарҭ акомандақәа аԥсуаа рыдагьы егьырҭ амилаҭ рхаҭарнакцәагьы рылоуп, аурысқәа, аерманцәа», – лҳәеит Арӡынԥҳа, апроект анагӡараан аурысшәа ахьалырхыз атәы дазааҭгыло.

Лара иазгәалҭеит аҽазыҟаҵараамҭа аӷьырак згаз азҵаарақәа рышьақәыргылареи, аҭакқәа гәылырҭәааны разырхиареи шакәу. Абри апроцесс дадыԥхьалан зыхьӡ дыру аинтеллектуал Гәыдиса Мамацев, уи акыршықәса раахыс еиуеиԥшым аинтеллектуалтә хәмаррақәа рзы Аԥсны ачемпионатқәа рзы азҵаарақәа шьақәиргылолит. Абраҟа иазгәаҭатәуп, абас еиԥш хыԥхьаӡара рацәала аетнографиатә тематика мацара иазкыз азҵаарақәа уажәаԥхьа уаҩы ишимыӡбацыз.

«Ҳара иаҳҭахын акрызҵазкуа аинформациа гәылҭәаа ахәаԥшцәеи ахәмарцәеи ираҳҭарц, зҵаарацыԥхьаӡа аннотациеи аилыркаарақәеи ацҵаны иазҳархиеит. Аекспертцәа раҳасабала ари апроцесс иадыԥхьалан еицырдыруа аԥсуа ҵарауаа Виачеслав Чрыгба, Марина Барцыц, Руслан Гәажәба, иара убас аԥсуа традициақәа еиқәырханы иныҟәызго асахьаҭыхҩы Баҭал Џьапуеи, ажьи Ҭемыр Ӡиӡариеи», – ҳәа еиҭалҳәеит Гета Арӡынԥҳа.

Гәыдиса Мамацев апроект иалахәра ахҳәаа азыҟаҵо иазгәеиҭеит мызқәак инарзынаԥшуа азҵаарақәа аус рыдулара дшаҿыз. Абри аус даҿнаҵы ихаҭагьы ҿыц иидырыз рацәахеит аԥсуа-абаза жәлар ракзаареи, рмилаҭтә культуреи иазкны.

«Ари атема иалкаау аспецифика зламаз ала, сара хықәкыла аспециалистцәа срыҿцәажәон – аҭоурыхҭҵааҩцәа, абызшәадырцәа, аетнографцәа. Зегь реиҳа иуадаҩыз – азҵаара убас ала иқәыргылатәын – аинтересгьы аҵаны, иунардыруагьы рацәаны, аха аҭак аҟаҵарагьы зынӡа ицәгьамхартә еиԥш. Уи сылшоу-исылымшоу – ахәмарцәеи ахәаԥшцәеи роуп ахәшьара ҟазҵаша», – иҳәеит Мамацев.

«Ахәмарцәа гәыла ҳрыцуп»

Аинтеллектуалтә рҿиаратә клуб «Диуна» ахада Асиа Саносиан ишылҳәаз ала, аицлабра «Иарбан? Иаба? Ианба?» аиҿкаара алахәхаразы Аконгресс иҟанаҵаз ааԥхьара иаразнакала, гәыҩбарада иақәшаҳаҭхеит.

«Гәахәарыла иҳадаҳкылеит ари ааԥхьара, ҳәарада! Ҳтәылаҿы аинтеллектуалтә усмҩаԥгатәқәа аԥшьызгарц згәы иҭоу зегьы рыцхыраара ҳазыхиоуп. Ахәмарра иазыҟаҵоу, иӷәӷәоу акомандақәагьы маҷымкәа иҳаман, ари апроект анагӡара алшахартә еиԥш. Уимоу ахалархәра зҭахыз зегьы рҟынтә реиҳа иазыҟаҵаз алаҳхит», – лҳәеит аклуб ахада.

АААК азҵаарақәа рҭак ҟаҵо Асиа уажәи-уажәи акомандақәа рахь дхьаԥшуан, русқәа шцо еилылкаарц.

«Аиҩызаратә атмосфера шаҳзаԥугьы, аибарххара шыҟоу уныруеит, еицлабрами зегь акоуп. Аҿарацәа ари амш акыраамҭа рҽазыҟарҵон, алитература иаԥхьон. Сгәыӷуеит уи иахьа ирыхәап ҳәа. Гәыла ҳрыцуп», – лҳәеит Саносиан.

«Минуҭкала ҳалагоит»

Ахәмарра алагара минуҭқәак ракәын иагыз, аха ҳара иҳалҳаршеит ахәмарцәа аӡәы-ҩыџьа рыҿцәажәара.

Акоманда «Белые воротнички» акапитан Анжелика Вартикиан гәаартыла иҳалҳәеит, аҽазыҟаҵара аамҭа усҟак иагьшырацәамыз, избан акәзар аусурамшқәа раан ахәмарцәа рхы иақәиҭӡам.

«Иҳамоу ҳдыррақәа ҳрықәгәыӷуеит. Ҳгәалаҟара бзиоуп. Ҳара ҳзы ихадароу аиааира агара акәӡам, абас еиԥш иҟоу ахәмарра ҳахьалахәу ауп. Иҭабуп иара еиҿызкааз Адунеизегьтәи аԥсуа-абаза конгресс», – лҳәан, лкоманда ахьтәаз днеины лҭыԥ аанылкылеит.

Акомандақәа зегьы ақәҿиарақәа рзеиӷьеишьеит агәыԥ «Агенты-Тео» алахәыла Саид Аршба.

«Сгәы хыҭхыҭуеит аицлабра аламҭалаз. Ари аҩыза аформат раԥхьаӡа акәны салахәуп. Аҽазыҟаҵара ҳалагеижьҭеи крааҵуеит, аԥсшьарамшқәа раан ҳаизаны ҳахәмаруан. Ҳара-ҳара ҳабжьара Аԥсны аҭоурых апериодқәа рыла еихшаны доусы иҳақәшәаз бзиаӡаны иаҳҵеит. Иаҳдыруа акомандақәа маҷым, акырынтә ҳаиқәшәақәахьеит Аԥсны ачемпионатқәа раан, рыхәмаршьа ҳбахьеит, иӷәӷәақәоуп. Зегьы ақәҿиарақәеи аманшәалареи рзеиӷьаҳшьоит, аха иахьа ҳара зегь реиҳа иҳақәҿиар ҳҭахуп», – ҳәа дааччаны иҳәеит Саид.

Иара излаиԥхьаӡо ала, абас еиԥш аицлабрақәа лассы-лассы имҩаԥгалатәуп, избанзар аԥсуа-абаза жәлар рҭоурых даара ибеиоуп, нас абри аҩыза апроектқәа угозар, аҿар аднаԥхьалоит еснагь.

Уи аҽны зегь реиҳа згәы хыҭхыҭуаз Аслан Аршба иакәзар ҟаларын, иара раԥхьаӡа акәны аинтеллектуалтә еицлабра далахәын. Аслан дызлаз акоманда «Когда Давид» ахьӡын.

«Ҳҭоурых рдыруеит ахәмарра иалахәу зегьы, жәаҳәарада. Ари аицлабра аформат ахаҭагьы иуеилнаркаауа рацәоуп, ашкол аҿы адыррақәа мазеины ишуоуа иеиԥшымкәа, ухаҭа уархәыцуеит, аҭак уазаанагоит. Алогикатә зҵаарақәа ыҟоуп. Агәра згоит, аинтерес аҵаны ишымҩаԥысуа зегьы рзы», – иҳәеит иара.

Аслан ҳашиацәажәоз иаалырҟьаны арежиссиор ибжьы ааҳалаҩит: «Минуҭкала ҳалагоит!»

«60, 59, 58, 57...» ҳәа инханы иҟаз асекундақәа рыԥхьаӡара даҿын. Абар иалагоит сынтәатәи аԥхынразы ихадароу аинтеллектуалтә еицлабра. Гәадуроуп уи еиҿызкааз ҳ-Конгресс ахьакәу.

Ахәмарра мҩаԥысит. Акыр иуадаҩын, аемоциақәагьы ацын. Убасгьы агәыхыҭхыҭреи агәырӷьареи рацәаны иацын. Астудиа зны-зынла аччабжь ҩныҩуан, зынлагьы ақәыԥсычҳабжь гон, аҭак абас иазааигәаны, аха ииашамкәа ианыҟарҵоз. Ахәмарра аҩнуҵҟа асиурпризқәа рацәан, урҭ рахьтә шьоукы аиҿкааҩцәа заа иазыҟарҵахьаз ракәын, аха дара рхаҭақәагьы ззыԥшымкәа иџьаршьашаз амоментқәа маҷымызт. Аха уи иааиуа ҳажәабжь аҽы ишәзеиҭаҳҳәоит, хара имгакәа, аицлабра «Иарбан? Иаба? Ианба?» Аԥсуа телехәаԥшрала ианырышьҭлак ашьҭахь.