Аԥсуа бызшәа аҵаразы иаԥҵоу аҭагылазаашьақәа ртема иацҵауа, АААК аинфопортал ишәзеиҭанаҳәоит аԥсшәа аҵаразы Аԥсны анҭыҵ иҟоу алшарақәа ртәы.

Саид Барганџьиа

Уажә ааигәа АААК аинфопортал иакьыԥхьыз аматериал аҟны иазааҭгылан Аԥсны аҩнуҵҟа аԥсуа бызшәа аҵаразы лшарақәас иҟоу. Аԥсны анҭыҵ инхо ҳџьынџьуаа рзы, ахатәы бызшәа аҵара акрызҵазкуа зҵаараны иҟоуп. Адунеи иқәынхо зықьҩыла аԥсуа диаспора рхаҭарнакцәа рзы ахатәы бызшәа адырра ихадоу факторуп – рхылҵшьҭреи, рмилаҭтә культуреи, рҭоурыхтә ԥсадгьыли дареи реимадара аиқәырхаразы. Уажәазы ҳҿаԥхьа хықәкыс иқәҳаргылоит, адунеи аҟны аԥсуа бызшәа шырҵо атәы аилкаара.

Аԥсуа бызшәа – Ҭырқәтәыла

Аԥсны Аҳәынҭкарра арепатриациазы аминистрра лымкаала иазнеиуеит аԥсуа бызшәа арҵара азҵаара: абызшәатә курсқәа еиҿнакаауеит Аԥсныҟа ихынҳәыз арепатриантцәа рзеиԥш, ҳтәыла анҭыҵ инхо ҳџьынџьуаа зегьы рзгьы.

Аминистрра инанагӡо апрограмма аҳәаақәа ирҭагӡаны, шықәсқәак ҵуеит, ҭырқәтәылатәи аобласт Сақариа иаҵанакуа ақыҭақәа рҿы инхо аԥсуаа рхаҭарнакҵәа аԥсуа бызшәа дырҵаразы акурсқәа аԥҵоуижьҭеи. Абызшәатә курсқәа рымҩаԥгара алшахеит, Аԥсны арепатриациазы аминистрреи, Ҭырқәтәыла иҟоу аԥсуа культуратә хеидкылақәа Рфедерациеи русеицура иабзоураны. Ҩышықәса раахыс арҭ акурсқәа мҩаԥылгоит арҵаҩы, аиҭагаҩ Елис Аргәын.

«Аԥсуа бызшәа дсырҵоит 80-ҩык инареиҳаны: Сақариа ааигәа-сигәа иҟоу ақыҭақәа хԥа рҟынтә, нас Сақариа ахаҭа инхо ҳмилаҭ ахаҭарнакцәа, – ҳәа еиҭалҳәоит арҵаҩы. – Еиҳарак урҭ ахәыҷқәа роуп. Аурокқәа мҩаԥысуеит мчыбжьык ахь знык. Ҳәарада, уи азхом иаҳҭаху аихьӡарақәа рахь анеиразы. Аха ус шакәугьы, иҟоуп алҵшәа бзиақәа: иҳамоуп аҵаҩцәа, аԥхьашьеи аҩышьеи зҵахьоу. Амала, ацәажәара иаҳа ирцәыуадаҩуп, аха зегь акоуп, ирылшо зегь ҟарҵоит рхатәы бызшәа агәынкыларазы».

Елис Аргәын лхы иалырхәо ашәҟәқәа Аԥснынтә иаалгеит, уи Диана Шамԥҳаи Альдона Жьиԥҳаи еиқәдыршәаз арҵага шәҟәқәа роуп.

«Ҳәара аҭахума, ҳаргьы аидкылара ҳаҿуп абызшәа арҵара апроцесс аҟны иҳахәаша аматериалқәа. Убасгьы, акурсқәа рахь иааиуа ирзеиҭаҳҳәоит Аԥсны аҭоурых: уи аҩыза аинформациа ҭырқәшәала шамахамзар иуоуӡом».

Арҵаҩы иазгәалҭеит, аурокқәа рҿы лхы ишалырхәо Аконгресс аинфопортал ианыло аматериалқәагьы.

«АААК аинфопортал адаҟьақәа рҿы аматериалқәа еиуеиԥшым абызшәақәа рыла икьыԥхьуп, аҭырқәшәагьы уахь иналаҵаны. Уи ҳара иахьҳахәо рацәоуп», – лҳәеит Аргәын.

Аԥсуа бызшәа аҵаразы акурсқәа еиҿкаауп иара убас Сҭамԥыли Инегиоли ақалақьқәа рҿы. Аурокқәа мҩаԥыргоит Дали Санӡааԥҳа, Аира Қапԥҳа. Акурсқәа хәыда-ԥсадоуп, урҭ ираҭаалар рылшоит згәы иаҭаху зегьы.

Лондон ирҵо аԥсшәа

Аԥсуа бызшәа қәҿиарала ирҵоит Британиа Ду аҳҭнықалақь аҿгьы: есымчыбжьа аԥсуа бызшәа акурсқәа мҩаԥысуеит Лондон иҟоу Аԥсуа-абаза культуратә центр алахәылацәа рзы. Аԥсуаа рхатәы бызшәа длырҵоит уажәазы Лондон аҵара зҵо Аԥснытәи аҭыԥҳа Лана Басариаԥҳа.

АААК аинфопортал иалҭаз аинтервиу аҟны лара иазгәалҭеит, ҩ-сааҭк ицо аурокқәа мчыбжьык ахь знык ишымҩаԥгахо атәы. Арҵаҩы иазгәалҭоит, аурокқәа ирзоужьу аамҭа инарҵауланы абызшәа аҵаразы иашазымхо, аха макьаназы аҭагылазаашьа ус даҽа лшарақәак рынаҭом: Лана лхаҭа аԥсуа бызшәа аурокқәа рымҩаԥгареи ауниверситет аҟны лҵареи еилалыгӡоит.

Лондонтәи агәыԥ иалахәу рықәра атәы ҳҳәозар, 30 инаркны 65 шықәса зхыҵуа роуп. Урҭ рдыррақәагьы еиԥшӡам: џьоукы аурокқәа ирҭаауа иалагеит абызшәа зынӡа ирзымдыркәа, даҽа џьоукы – маҷк хатәы бызшәала ацәажәара рылшон. Еиԥмырҟьаӡакәа акурсқәа ирҭаауеит 20-ҩык раҟара.

Лондонтәи акурсқәа ирҭаауа Аҭақан Ҷкәатуа иажәақәа рыла, укәша-мыкәша аԥсуа бызшәа анумаҳауа, «ҳәарада, уи аҵара мариаӡам, аха иузымҵо акы акәныгьы иҟаӡам». Иара убасгьы иазгәеиҭеит, ахатәы бызшәа аҵара апроцесс иацхрааша арҵага шәҟәқәеи авеб-саитқәеи шмаҷу.

Раԥҳьатәи онлаин-школ

Агәацԥыҳәара змоу ауаҩы дахьыҟазаалакгьы, иласу аинтернет имазар, аԥсуа бызшәа аҵара илшоит. Иаҳхысыз ашықәс ҭагалан азы иаԥҵан аԥсуа бызшәа аҵаразы раԥхьатәи онлаин-школ «Алашарбага». Ари апроект авторс дамоуп Москва инхо анаплакҩы қәыԥш Инал Габлиа. Онлаин-школ аԥҵара аидеиа изцәырҵит 2018 шықәсазы.

«Ари апроект аус адулара сшаҿу зегьы ираҳаратәы исҳәеит, еицырдыруа алингвист, аполиглот Дмитри Петров илекциаҟны. Аԥсуа бызшәа аҵаразы ҳашкол ахь даасыԥхьеит, уи иара даара дазҿлымҳахеит. Убри аиԥылара ашьҭахь абызшәа арҵаҩцәа срышьҭалеит, иҷыдоу алитературагьы аԥшаара салагеит, иара убасгьы арҵага шәҟәы адизаини, раԥхьатәи агәыԥ аидкылареи аус напы асыркит. Уи адагьы, иӡбатәын реиҳа иаҳнаало онлаин-платформа алхра, астудиа аԥшаара, уахь иласу аинтернет анагара. Убас, шықәсыбжак ахы-аҵыхәала ашкол аасыртит», – ҳәа еиҭеиҳәоит Габлиа.

Уажәазы «Алашарбага» аҟны аԥсуа бызшәа рҵоит 20-ҩык инареиҳаны ауааԥсыра, ԥшь-ҳәынҭқаррак рҟынтә (Аԥсны, Урыстәыла, Германиа, Британиа Ду). Габлиа иажәақәа рыла, ари аԥшьгара азҿлымҳара зызцәырнагаз рацәаҩхеит, уажәазы ишьақәдыргылоит ԥхьаҟатәи агәыԥқәа рахь иалаҵахо рсиа. Уи асиа рҽанырҵахьеит Ҭырқәтәыла, Голландиа, Шьамтәыла, Канада инхо аԥсуаа.

«Аус ҳуеит, абызшәатә политиказы Аԥсны аҳәынҭқарратә еилакы ишьақәнаргылаз апрограммала. Аурокқәа мҩаԥысуеит авидео-конференциа аформат ала, астудентцәа рырҵаҩы дырбоит, уи азҵаарақәа лыҭаразы алшара рымоуп», – еиҭеиҳәоит Габлиа.

Аурок ашьҭахь астудентцәа ирыҭахоит аҩныҟатәи адҵа, аурок ахаҭа авидеонҵамҭа, иара убасгьы изхысыз аматериал аконспект. Насгьы, астудентцәа зегьы азеиԥш чат иалахәуп, уаҟа лассы-лассы ирзынашьҭхоит рҵараҿы ирыхәо еиуеиԥшым аматериалқәа. Ҳарҵаҩцәа Аза Шамԥҳаи Амина Кәыҵниаԥҳаи аԥышәа ду рымоуп: уаанӡа Ҭырқәтәыла инхо ҳџьынџьуаа рхатәы бызшәа ддырҵон.

Габлиа ишазгәеиҭаз ала, ихадоу акурс шьақәгылоуп 18 урок рыла. Уи аҳәаақәа ирҭагӡаны астудентцәа идырҵахоит алфавит, ашьҭыбжьқәа ииашаны рҳәашьа, аграмматикеи, аморфологиеи, афонетикеи ихадоу рыԥҟарақәа. Акурсқәа ирзоужьу аамҭа атәы ҳҳәозар, курск – ҩымз маҷк инархыҳәҳәо инаӡоит, аурокқәа мчыбжьык ахь ҩынтә имҩаԥысуеит.

«Аԥышәарақәа аҭаны, қәҿиарала актәи аҩаӡара азыркуа рзы иаԥшьаҳгоит иҿыцу акурс, уи азы еиқәҳаршәоит ҳара ҳхатәы рҵага шәҟәы. Иара убасгьы, иаԥаҳҵоит амобилтә хархәара», – еиҳәоит Инал Габлиа.

Онлаин-курсқәа рахь рҽанырҵар рылшоит згәы иаҭаху зегьы. Уи азы еиуеиԥшым асоциалтә ҳақәа рҟны иԥшаатәуп «Алашарбага» аофициалтә даҟьақәа, анаҩс урҭ рхархәарала ашкол анапхгара шәыҽрымажәдар шәылшоит.

Ганрацәалатәи ҳаамҭазтәи азнеишьа

Ҩышықәса раҟара ҵуеит Москва ақалақь аҟны аус ауеижьҭеи арҵаратә центр Capital School Center, 4D атехнологиа ахархәарала еиуеиԥшым абызшәақәа ахьыддырҵо. Уи аметодика авторс дамоуп ашкол аԥҵаҩы, адиректор – Ирина Цәышԥҳа. Лара лажәақәа рыла, абызшәатә центр аусура ианалага амш инаркны ашкол аҟны иаԥҵан аԥсуа бызшәа акурсқәа.

Цәышԥҳа иазгәалҭоит, аԥсуа бызшәа арҵаразы, егьырҭ абызшәақәа рҵараан еиԥш, рхы ишадырхәо «иуникалтәу аметодика», ауаҩы аинформациа адкыларазы ихы иаирхәо ԥшь-хырхарҭак рыла ишьақәгылоу: аудиотә, авизуалтә, атактильтә, амувиалтә. Уи абзоурала, астудентцәа арҵаҩы иацәажәареи, ашәақәа рзыӡырыҩреи, акиносахьақәа рыхәаԥшреи адагьы, ирымоуп алшара зшәагаа дуу амаҭәарқәа аус рыдуларазы, уи абзоурала ишьақәгыло ацәеижьтә гәалашәара акраҵанакуеит абызшәа агәынкыларазы.

«Зыӡбахә ҳәоу зегьы ааизакны ишьақәнарӷәӷәоит аԥсуа бызшәа аҵара апроцесс ахь астудент ганрацәала иалархәра», – лҳәеит Цәышԥҳа.

Ари аметодика ала ауаҩы абызшәа аҵара илшоит агәыԥ далахәны, мамзаргьы индивидуалла. Уи адагьы, адиректор лажәақәа рыла, шықәсык аҟара ҵуеит ашкол аҟны аԥсуа бызшәа хәыда-ԥсада аҵаразы алшара ыҟоуижьҭеи. Зхатәы бызшәа зҵар зҭаху рхыԥхьаӡара ахьырацәахаз азы хаз-хазы ишьақәыргылан ахәыҷқәеи, адуцәеи хәыда-ԥсада абызшәа дырҵаразы аамҭеихшанҵа.

«Ҳара ҳазгәдууп ахатәы бызшәа аҵаразы иманшәалоу аҭагылазаашьақәа раԥҵара ахьҳалҳаршаз, ахарџь амшала абызшәа аҵара зцәыуадаҩыз ыҟазар, уажәшьҭа урҭгьы ҳашкол ашәқәа рзаартуп. Аԥсуа бызшәа аларҵәаразы ихадоу информациатә партниорс иқәгылоит Москватәи аԥсуа диаспора», – лҳәеит Цәышԥҳа.

Иацҵатәуп, зхатәы бызшәа зҵар зҭаху, аха Москва инымхо аԥсуаа рзы ашкол ишеиҿнакаауа «скаип» ахархәарала андивидуалтә онлаин-урокқәа.

Иааидкыланы иуҳәозар, Ирина Цәышԥҳа лусура алҵшәақәа лгәы рызҭоуп.

«Аҿырԥштәқәа ҳамоуп, аԥсуа бызшәа зынӡа иззымдыркәа иаҳзааз астудентцәа рҟынтә, ԥшьымз инаӡо акурс ашьҭахь адырра бзиақәа ҳзырбоз. Уи азгәарҭоит дара рхаҭақәа, иара убас рҭаацәара, рыуацәа, рҩызцәа. Ҳара хықәкыс иаҳамоуп аԥсуа бызшәа арҵара аметодика аиӷьтәразы еиԥмырҟьаӡакәа аусура», – ҳәа ацылҵеит Цәышԥҳа.

Ииашоуп, аԥсуа бызшәа мариаӡам, иуникалтәу бызшәоуп, аха зегь реиҳа ихадоу: аԥсуа милаҭ ахаҭарнакцәа ахьынхозаалакгьы – ирызгәакьоу, ргәы иазааигәоу бызшәоуп, рхатәы бызшәоуп.

Иахьатәи атехнологиа ҿыцқәа раамҭазы иҟоу алшарақәа рхархәарала ухатәы бызшәа узҵоит. Иаҭаху – агәацԥыҳәара ду ауп, насгьы доусы хаҭала иаҳа изыманшәалоу авариант алхра – аклассикатә методика инаркны, 4D апрограммақәа рҟынӡа, мамзаргьы аудитортә зыҟаҵарақәа инадыркны «скаип» ала ишьақәыргылоу аиндивидуалтә урокқәа рҟынӡа. Нас иаанхо аҵароуп. Ақәҿиарақәа шәзеиӷьаҳшьоит