Цәыббра 30 рзы 110 шықәса ҵуеит Аԥсныи Қырҭтәылеи жәларқәа рартистка, иналукааша аԥҳәыс Минадора Зыхәԥҳа диижьҭеи. Абри арыцхә инамаданы АААК Аинфопортал иазнархиеит лара лыԥсҭазаареи лырҿиареи ирызку аочерк.
Саид Барганџьиа
Минадора Зыхәԥҳа илызку аматериалқәа еихыршәшәо ушнеиуа, атеатр ала лколлегацәа ргәалашәарақәа уанрыԥхьо, ма лара хаҭала дыздыруаз уанрыҿцәажәауа, еиҭаҳәашьа змам лахьеиқәрак уааимнадоит, иҟалап уи агәамҵра акәзаргьы – абри аԥҳәыс хазына ахаангьы асценаҿы лбара ахьунасыԥым азы, уи лыхәмаршьа џьара ианҵангьы уахьзамыхәаԥшуа азы. Лара дызлахәыз аспектакльқәа даара имаҷын авидео ианылаз, дара урҭгьы Аԥсны жәлар рџьынџьтәылатә еибашьраан ибжьаӡит.
Нас абарҭқәа зегьы еиԥхьхәыцааны, еиҳагьы уҽақәкны, гәыкала уҽауҭоит лара илызку ажәабжьқәа рыԥхьареи рзыӡырҩреи.
Минадора Зыхәԥҳа диит 1909 шықәсазы, Гал араион Гәымрышь ақыҭан. Дшыхәыҷӡаз деиҭымхеит. Аԥхьақәа раан Минадора хәыҷы лашьеиҳабы дылхылаԥшуан, аха уи гәымбылџьбарала дшьын ареволиуциатә қәԥара дахьалахәыз азы. Минадора лашьа даныршь аамышьҭахь уаҳа ҭынха длымамызт азы, Қарҭ ахәыҷы ҩны даднакылоит.
Аинтернат иааӡаз убри аеҭым хәыҷы дактриса дуӡӡахеит: уи ахәаԥшцәа леихырхәон, ршьапы иқәгыланы илзыӡырҩуан. Аха уи аиҳагьы: лара иналукааша актрисаны дахьыҟалаз адагьы, зыхьӡи зыжәлеи еидкыланы ирҳәоз иналукаша ԥҳәысны дҟалеит.
Гәырҩала иҭәыз аԥсҭазаара
Минадора хаҵа дцеит Кәтол ақыҭахь, анхаҩы Кәасҭа Коӷониа диццеит. Аҭаацәараҿы хҩык ахәыҷқәа ииуеит: ҩыџьа рԥацәа Иуанеи Михаили, рыԥҳа – зан леиԥш еицырдыруа актрисаны иҟалаз Еҭери Қоӷониаԥҳаи.
Насыԥ зманы иҟаз ан Минадора аамҭақәак рышьҭахь ацәыӡ хьанҭақәа лоуеит. Аџьынџьтәылатә еибашьра дуӡӡаҿы хабарда дыбжьаӡуеит лыҷқәын Иуана. Иӡбахәыс ирдыруаз – бааԥсыла дшычмазаҩхаз мацара акәын, уи ашьҭахь уаҳа ихабарк ҳәа ҟамлеит…
Акыршықәса рышьҭахь, Аԥсны жәлар рџьынџьтәылатә еибашьраан лыԥсҭазаара далҵит Минадора лыԥҳа заҵә Еҭери: уи ақырҭқәа рнапаҿы иҟаз Аҟәа ақалақь далаханы дыҟан. Еицырдыруа аԥсуа шәҟәыҩҩы Иван Ҭарба иԥҳәыс лакәын. Иара убри аибашьраҿы дҭахеит актриса лмоҭа аиҳабы Лаша Коӷониагьы. Иара аԥеиԥш ду ззыԥшыз археологын. Аибашьра анеилга даҽа ԥыҭрак ашьҭахь аҭаацәараҿы ҩаԥхьа алԥсаа дҟалоит – дрыԥхоит Минадора лмоҭа Алхас.
Иналыгӡоз рольцыԥхьаӡа абри ахьаа дуӡӡа даҵан. Иҟалап, убри азакәзар асценахь лцәырҵрақәа зегьы ԥсҭазаара гәылҭәаак иаҩсуа изыҟаз.
Еиуеиԥшым ахаҿсахьақәеи арольқәеи
Минадора Зыхәԥҳа иналыгӡоз ароль хадақәа инарҭбааны дырзааҭгылеит аԥсуа ҟазараҭҵааҩы Алықьса Аргәын ишәҟәы «Абаҩхатәреи агәышьҭыҵреи» аҟны.
«Лара аҟазара аҳҭынрахьы лшьапы еихылгеит дҭынчӡа, дыԥхашьа-ԥҳаҵо, усурҭа ҭыԥк соурымашь ҳәа? Иарбан усзаалак дақәшаҳаҭын, атеатр аҿы аанхара алзыршоз. Иабеилылкаари? Дзызҵаауада? Ус, аҵыхәтәан, «арежиссиор» ҳәа изныз ашә днасит», – ҳәа еиҭеиҳәоит Алықьса Аргәын актриса лырҿиара мҩа дшанылаз.
Анаҩсгьы иациҵоит, усҟан Аԥсуа драмтеатр арежиссиор хадас иҟаз Жданов иҽырхааны «26-ҟа шықәса зхыҵуаз» аԥҳәызба дидикылеит, еилылкааратәгьы иҟаиҵеит: лҭеиҭыԥш ахьбзиоу аҟнытә астатистцәа рхыԥхьаӡарахь лалаҵара дшазыхиоу (астатистцәа – хадара злам, аепизодтә рольқәа назыгӡо актиорцәа – аред.).
«Минадора атеатр аҿы дааит иҷыдоу зыҟаҵарак лымамкәа, аха лхатә трагедиатә тема лгәыҵаҳәҳәаны, ицаҳәцаҳәуа лгәы иҭашыз ауаҩытәыҩсатә гәаҟра атәы еиҭалҳәарц, иаалырԥшырц. Ааи, уи ахәаԥшцәа иралҳәашаз лыман…» - ҳәа агәра ганы иазгәеиҭоит атеатрҭҵааҩы.
Ари 1935 шықәсазы акәын, убасҟаноуп Минадора асценаҿы раԥхьатәи лшьаҿақәа аныҟалҵа. Ҳәарада, раԥхьатәи аамҭақәа рзы ароль хәыҷқәа ракәын иналыгӡоз. Атеатр аҿы лусура раԥхьатәи ашықәсқәа раан Минадора илбоз-илаҳауаз зегь гәнылкылон, илҵон.
«Асценаҿы аныҟәареи ацәажәашьеи сҵеит арежиссиорцәа Шәарах Ԥачалиеи Азиз Агрбеи (иналукааша аԥсуа актиор, арежиссиор – аред.) рыбзоурала», – ҳәа Минадора Зыхәԥҳа лажәақәа ааигоит Алықьса Аргәын.
Раԥхьатәи иналукааша лроль – Цагарели ипиеса «Ханума» аҟны ақьаӷьариаԥҳәыс Ханума лроль акәын. Ари акомедиаҿы Минадора ароль хада налыгӡеит, ахәаԥшҩы иҿаԥхьа акомедиатә актрисак лаҳасабала даартхеит. Акомедиа ықәзыргылаз арежиссиор Шәарах Ԥачалиа иинтервиуқәа руак аҟны иҳәеит аӡәырҩы агәыҩбара шрызцәырҵуаз, Минадора абас иуадаҩыз ароль анагӡара лылшарыма ҳәа.
«Аиаша ҳҳәозар, саргьы маҷк аҟара слакҩакуан. Аԥхьа ус сгәы сырҭынчуан, ароль аус адылулар, ишыуадаҩу лбар, лхалагьы мап ацәылкып ҳәа, аха аусқәа зынӡа даҽакала иааҳәит», – иҳәон арежиссиор.
Ханума лроль аамышьҭахь қәҿиарала дыхәмарит Агәмаа испектакль «Адгьыл ду» аҿы, уаҟа ан лроль налыгӡеит, анаҩс ҩаԥхьа дцәырҵит Ԥачалиа иқәиргылаз акомедиа «Ачара ду» аҿы. Зынӡа даҽакала Минадора Зыхәԥҳа дааԥшит аспектакль «Абзиабара цқьа» аҟны. Араҟа лара дыхәмаруан лара леиԥш аԥсуа театр алегендас иҟалаз Лео Касланӡиа дицны. 1949 шықәсазы Минадора дыхәмаруан Шәарах Ԥачалиа идрама «Судман» аҟны. Иаалырԥшит злахьынҵа рыцҳараз аԥҳәыс лроль.
Актриса лаԥхьаҟа илзыԥшын жанрла еиуеиԥшымыз аспектакльқәа рҿы ахаҿсахьақәа рацәаӡаны. Дыхәмарит аспектакльқәа «Асас еиқәаҵәақәа», «Ишьаарҵәыраз ачара», «Данаҟаи», «Аԥсахра» уҳәа убас егьырҭгьы рҿы.
Зыхәԥҳа «ланацәеи» Медеиеи
Минадора Зыхәԥҳа иналыгӡаз лрольқәа зегьы ааидкыланы иугозар, анацәа ррольқәа зегьы иреиҳан, убри аҟнытә ажәлар рҿы «Аԥсуа иан» ҳәа лзырҳәо иалагеит. Иналыгӡахьоу зегьы иреиҳаз лроль, жәынгьы-ҿангьы лбаҩхатәра абзиабаҩцәа ргәы иҭнымҵәо иаанхаз – абри лыстатус иаҳагьы ишьақәнарӷәӷәеит. Зыӡбахә ҳамоу ан лхаҿсахьа абжьааԥнытәи анацәа рҟазшьақәа ишрықәымшәогьы. Ажәытәбырзен драматург Еврипид ипиеса иалоу Медеиа лроль ауп ари.
Аԥсуа театр аҿы «Медеиа» ықәдыргылеит 1959 шықәсазы. Акритикцәа аӡәырҩы ргәаанагарала, ари аспектакль аколлектив зегьы рзы итриумфхеит.
Ароль хада назыгӡоз Минадора Зыхәԥҳа даараӡа итрагедиатәыз ахаҿсахьа аԥҵара лылшеит. Медеиа – аҩнуҵҟатәи амч дуӡӡа злоу ԥҳәысуп, лыбзиабареи лыцқьареи иахыччаз, дызжьаз ауаҩы иҿы лшьа кәапеила илтарц азы аангылашьак ззымдыруа. Аспектакль акульминациа – Медеиа «лшьоуроуп». Згәыԥжәара зызхымгаз аԥҳәыс ихлымӡааху, ухаҿы иузаамго ацәгьоура ҟалҵоит. Лгәы иасыз ахаҵа аҵыхәтәантәи игәыӷра лшьырц азы иара иҟынтә илхылҵыз лхәыҷқәа рыхәаҽра лгәаӷьит.
Минадора Зыхәԥҳа убасҟак иџьашьатәны илылшеит иуадаҩӡаз ари ароль анагӡара, уиижьҭеи акыршықәса шыҵхьоугьы, уи аспектакль збаз ауаа иахьагьы рыбла дыхгылоуп. Аҭыԥантәи агазеҭқәа усҟан уи ада ҳәатәы рымамызт. Минадора Зыхәԥҳа иаалырԥшыз Медеиа лхаҿсахьа – иҿырԥшыгоу ируакхеит.
Минадора лгәалашәара
Иахьа Минадора дызгәалашәо рацәаҩуп, еиҳаракгьы атеатр аҿы. Иналукаша ари актриса спектакльк аҿы лыцыхәмарра насыԥс илыман Аԥсны жәлар рартистка Виолетта Маан.
«Сара избон аспектакль лыҽшазыҟалҵоз. Сааҭк шагыз дааир ҟалон, атеатр аҿаԥхьа игылаз аҟәардә днықәтәон, лколлегацәа днарацәжәон. Дмыццакӡакәа, дазхәыцны акәын зегь шыҟалҵоз. Ҳарҭ аҿарацәа ҳакәын аспектакль алагара жәа-минуҭк шагыз ҳааҩнаххны, ҳаццакы-ццакуа аҽазыҟаҵара иалагоз», – ҳәа лгәалалыршәоит Маан.
Виолетта Маан Минадора Зыхәԥҳа длыцны спектакльқәак рҿы еицыхәмарит, хаҭала иаҳҳәозар, Грибоедов ипиеса «Зыхшыҩ зызрыцҳарахаз» иалху аспектакль аҟны.
«Исхашҭуам, «Зыхшыҩ зызрыцҳарахаз» аҽазыҟаҵарақәа ҳшырҿыз. Минадора Иуана-иԥҳа лхаҭара – инымҵәаӡо баҩхатәроуп, ҟазароуп, ахәаԥшцәа ргәы дыҭҵәомызт. Лара даара дыԥшӡан, даара аԥҳәысра лылан, дагьыӷәӷәан. Спектакльк аҿы иадымхаргьы дызбахьаз ахәаԥшҩы – аԥсуа жәлар рдоуҳатә беиара ахьынӡаҵаулоу инырыртә дҟалон», – ҳәа лыԥхьаӡоит Виолетта Маан.
…Азал зегь лхаҵгылеит
Аԥсуа телехәаԥшра архив аҟны иахӡыӡаауа еиқәырханы ирымоуп Минадора Зыхәԥҳа ауаа рҿы лцәырҵра зну акы-ҩба видеонҵамҭа. Угәаҵанӡа инеиуеит лара, уажәшьҭа зықәрахь инеихьаз актриса, агәырҩа цәгьақәа зхызгахьаз аԥҳәыс Аԥсны Раԥхьатәи ахада Владислав Арӡынба иинаугурациа аантәи лықәгылара.
Анҵамҭаҿы иаҳбоит, усҟан Аԥсны анацәа аӡәырҩы реиԥш, ашәы еиқәаҵәа лышәҵаны дшаацәырҵуа. Харҭәаашьа змам ацәыӡ дуқәа зауз ан, анду – ажәлар раԥхьагыла иахь лхы нарханы лажәа лҳәеит – убасҟан азал аҿы итәаз зегь ҩагылеит, илхаҵгылеит, аӡәырҩы рылабжыш аауан. Лажәа рацәамызт, аха уи ианыԥшит Аԥсны жәлар зегьы ирыхҭыргаз ахьааи ирымаз агәыӷреи.
Аԥсуа телехәаԥшра архив аҿы иҟоуп иара убас Минадора Зыхәԥҳа лыԥсҭазаара иазку адокументалтә фильмгьы. Уи ҭылхит зыхьӡ нагоу аԥсуа журналист, атеатрҭҵааҩы Светлана Корсаиа.
Минадореи лареи анеибадыруаз, актриса лықәрахь днеихьан. «Уи лҟазшьа даара имариамызт. Еснагь адистанциа лкуан. Лыҩаӡарақәа еснагь иҳаракын. Раԥхьаӡа акәны дыбзеит Гарсиа Лорка испектакль «Ишьаарҵәыраз ачара» аҿы амаҳә иан лроль аныналыгӡоз», – ҳәа еиҭалҳәоит Светлана Корсаиа.
Агәыӷра, агәыбылра, акаҳуажәга сындықәра
Уи адокументалтә фильм аҟны Минадора, аԥҳәыс бырг ԥшӡа, лытриумфқәеи лыԥсҭазаараҿы дзыниаз арыцҳарақәеи ртәы еиҭалҳәоит. Дцәажәонаҵы даалыдымшәо лааигәара ихәмаруаз аҷкәын хәыҷы идҳәалоу лгәыӷрақәа ртәгьы еиҭалҳәоит.
Уи аҷкәын хәыҷы – аибашьраҿы иҭахаз Минадора лмоҭа Лаша Коӷониа иԥа иакәын. Аҭыхрақәа анымҩаԥысуаз аамҭазы иара ԥшьбаҟа шықәса ихыҵуан.
Сынтәа Минадора Зыхәԥҳа лмоҭа иԥа Шабаҭ Коӷониа 27 шықәса ихыҵуеит. Занааҭла дзиндырҩуп, аус иуеит хаҭалатәи наплакык аҿы менеџьерс.
Шабаҭ ианду ду имаҷны дылхаанын аҟынтә рацәак дигәалашәом, аха реибабара аимгеимцарақәак, зегь акоуп, ахаан ихамшҭуа инханы иҟоуп.
«Нанду Минадора даара дсыхӡыӡаауан. Исгәалашәоит, аибашьра ашьҭахь – усҟан зегьы рзы иаамҭа хьанҭан, ауаа рҭаацәа амла иадмыркындаз ҳәа иҟан – сара хәмаргак сҭаххеит. Ҩымш-хымш саҳәон убри. Нанду Минадора лԥара хәҷқәа зегь ааизылҳәҳәан, дцаны убри ахәмарга сзаалхәеит. Машьынан ҳәа сыҟоуп», – гәадурала игәалаиршәоит Шабаҭ.
Игәалашәоит иара убас, ианду ду лгәылара дшынхоз иналукааша артист Лео Касланӡиагьы. Актиорцәа аҩыџьагьы иааигәаны еиҿцаауан.
«Шамахамзар есышьыжь еиқәшәон, акаҳуа еицыржәуан, иҟоу-иану еибырҳәон. Нанду аметалл иалху лхатәы каҳуажәга лыман, уи ирԥшӡаны иҩычан, иарала мацара акәын ақахуа шылжәуаз», – иҳәоит Шабаҭ.
Иаргьы даныхәыҷыз актиор изанааҭ дазхәыцлон, аха уи баша хәыҷтәы гәазыҳәараны иаанхеит. Зегь акоуп, арҿиара арыц илоуп иаргьы: ажәеинраалақәа иҩуеит, рыхәҭак – аԥсышәала. Ауаа рахь ирҿиара макьана ицәыримгацт: зны-зынла иҩызцәа аниҳәалак, аинтернет аҟны ихатә даҟьаҿы акы-ҩба аникьыԥхьуа ыҟоуп ауп. Ииҩуа зызкузеи? Еиҳарак, абзиабара.
«Нанду Минадора илызку ажәеинраалак аԥысҵар сҭахуп – ҳәа игәҭакы ҳацеиҩишоит Шабаҭ Коӷониа, иагьациҵоит ашкол данҭаз лассы-лассы еиуеиԥшым ақәгыларақәа ихы рылаирхәырц ишиҳәоз, «Минадора ду илыцкару» иоуп ҳәа.
Иагьаиашоуп: ари аԥҳәыс нага лдура ажәала еиҭаҳәашьа амаӡам. Лхәыҷқәеи лмоҭацәеи ахьлыгхаз дыхәнамжәеит. Ҿыцымҭала аԥсҭазаашьа лҵон, ллахьынҵа даиааины днеиуан. Аԥсуа театр ахьтәы коллекциа зырбеиаз, Аԥсны ахьтәы ҭынха иацызҵаз ахаҿсахьақәа жәабала рыԥсы ҭалҵеит. Минадора Зыхәԥҳа – наунагӡа ҳҭоурых ианхало епоха дууп.
шәҭалароуп, ма шәыҽҭажәыҩроуп.